Fənn: Klinik psixologiya Müəllim: Dos. N. Z.Çələbiyev

       Qavrama 

pozuntularının 

patofizioloji 

mexanizmi. 

İllüziyaların, 

hallüsinasiyaların  və  psixosensor  pozuntuların  ayrı-ayrılıqda  və  birlikdə 

patofizioloji  mexanizmini  izah  edən  müxtəlif  nəzəriyyələr  yaranmışdır.  Lakin  bu 

nəzəriyyələrin heç biri klinik psixiatriyanı qane edən səviyyədə deyildir. 

      Uzun  illər  alimlər  hesab  edirdilər  ki,    hallüsinasiyaların  səbəbi  mühiti  sinir 

sistemində  (reseptor  aparatda)  yaranan  pozuntulardır.  Sonralar  psixiatriya 

---

7 

 

klinikalarında  aparılan  tədqiqatlar  göstərdi  ki,  hallüsinasiyaları  olan  xəstələrdə 

mühiti  sinir  sistemində  heç  bir  patoloji  hal  yaranmırr.  Bu  mülahizəni  qulağı 

eşitməyən  (kar)  və  kor  adamların  psixi  xəstəliyə  tutularkən  onlarda  eşitmə  və 

görmə hallüsinasiyalarının olması tamamilə sübut etdi. 

     Mühiti  sinir  nəzəriyyəsi  inkar  edildikdən  sonra  mərkəzi  nəzəriyyə  tərəfdarları 

hallüsinasiyaların meydana gəlməsini beyin qabığı və qabıqaltı nahiyələrdə gedən 

pozuntularla izah edirdilər (Kandinski, Benkin və s.). 

      Neyrofizioloji  biliklərin  zənginləşməsi  ilə  əlaqədar  olaraq  sovet  psixiatrı 

B.A.Gilyarovski  (1940)  belə  bir  fikir  irəli  sürdü  ki,  sensor  yolun  bu  və  ya  digər 

hissələrinin zədələnməsi hallüsinasiyaların əmələ gəlməsinə, xarakterinə təsir edən 

amillərdən olub həm də yeganə amil deyildir. 

      İ.P.Pavlov  və  onun  şagirdləri  tərəfindən  ali  sinir  fəaliyyətinin  fizioloji 

mexanizmlərinin  tədqiqi  qavrama  pozuntularına  yaranma  səbəblərinin 

öyrənilməsinə böyük təkan verdi. İ.P.Pavlov belə bir nəzəriyyə irəli sürdü ki, yuxu 

zamanı  beyin  qabığının  bütün  hüceyrələri  ləngimə  prosesinə  uğramır,  onun  bəzi 

sahələrində  “gözətçi  məntəqələr”  qalır.  Həmin  məntəqələrdə  oyanma,  ləngimə 

nisbətən üstünlük təşkil edir, yuxugörmə və hallüsinasiyalar həmin “məntəqələrin” 

fəaliyyəti ilə əlaqədardır (A.V.İvanov –Smolenski). 

      Hallüsinasiyaların  kliniki  və  eksperimental  tədqiqatlarının  müəllifi  sovet 

psixiatrı Y.A.Popov, İ.P.Pavlov məktəbinin elmi mülahizələrindən istifadə edərək 

izah  etdi  ki,  hallüsinasiyalar  beyin  qabığında  baş  verən  hipnotik  fazaların 

(paradoksal) nəticəsində  yaranır.  Bu  zaman zəif qıcıqlar güclü, güclü qıcıqlar isə 

zəif reaksiyalarla təzahür edir. Y.A.Popovun fikrincə əvvəllər qavranılan hadisə və 

əşyaların izləri real olaraq təsir edən obyektlərə nisbətən zəif qıcıqlandırıcı rolunu 

oynayır.  Patoloji  proses  nəticəsində  xəstə  şəxsin  beyin  qabığında  paradoksal 

vəziyyət  yaranarkən,  bu  zəif  qıcıqlar  güclü  qıcıq  mənbəyinə  çevrilir  və 

hallüsinasiyalar baş verir, digər hallarda isə hallüsinator  obraz mühitə proyeksiya 

olunmur  və  psevdohallüsinasiyalar  baş  verir.  Beləliklə,  “gözətçi  məntəqə”  və 

“hipnotik fazalar” haqqında İ.P.Pavlov təlimi qavrama pozuntularının patofizioloji 

məzmununu dərk etməyə imkan verən elmi nəzəriyyə sayıla bilər.