Eurasian journal of social sciences, philosophy and culture

 
Innovative Academy Research Support Center 
UIF =
 8.2 | SJIF = 6.051 
www.in-academy.uz
 
Volume 3 Issue 5, May 2023 ISSN 2181-2888 
Page 175 
EURASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES, 
PHILOSOPHY AND CULTURE
kamayadi, chunki o‘ziga qaramlikni amalga oshirish ixtiyoriy funktsiyalarga “urilib”, eng kam 
qarshilik taktikasini tanlashga yordam beradi. Qiyinchiliklarga chidamlilikni pasaytirish, 
ularni bartaraf etishdan qochish ,hal qilinmagan muammolarning to‘planishiga olib keladi. 
Addiktiv xulqning paydo bo‘lishida bolalik davridagi psixologik jarohatlar va bolalarga 
nisbatan zo‘ravonlik, bolalarning o‘z-o‘zini ta'minlashga e’tibor bermaslik kabi omillar ta’sir 
ko‘rsatadi. 
O‘smirlarning 
xulq-atvoridagi 
og‘ishlarning 
ko‘pchiligi: 
e’tiborsizlik, 
huquqbuzarlik, psixofaol moddalarni iste'mol qilish, bir manbaga - ijtimoiy moslashuvga 
asoslanadi, ularning ildizlari noto‘g‘ri oilada yotadi. Ijtimoiy jihatdan nosog‘lom bola, o‘smir 
og‘ir hayotiy vaziyatda bo‘lib, to‘liq rivojlanish huquqi qo‘pol ravishda buzilgan 
jabrlanuvchidir. Ijtimoiylashuvning eng chuqur nuqsonlari bilan ajralib turadigan oilalar 
bolalarni ixtiyoriy ravishda psixofaol moddalardan erta foydalanishga va huquqbuzarlik 
qilishga undaydi. O‘smirlarda addiktiv xulq shakllanishining ijtimoiy omillaridan biri o‘smir 
voyaga yetayotgan oila xisoblanar ekan,quyidagi turlarga bo‘linadi: 
- soxta farovon oila, ota-onalardan birining so‘zsiz hukmronligi, qolgan oila a’zolarining unga 
to‘liq bo‘ysunishi, shafqatsiz munosabatlarning mavjudligi va jismoniy jazo qo‘llanilishi bilan 
ajralib turadi; 
- to‘liq bo‘lmagan oila. Zamonaviy sharoitda ota-ona oilasi tarkibidagi nuqsonlar bolaning, 
o‘smirning shaxsiyatini shakllantirishga salbiy ta’sir ko‘rsatishi va uning ijtimoiylashuv 
jarayonini sekinlashtirishi mumkin; 
- munosabatlar tarqoq oila, oiladagi ustunlik uchun ota-onalar o‘rtasidagi raqobat, oila a'zolari 
o‘rtasida hech qanday hamkorlikning yo‘qligi, tarqoqlik, ota-onalar va bolalar o‘rtasidagi 
alohidalanish bilan tavsiflanadi; 
- odob qoidalariga rioya qilmaydigan oila. Unda ota-onalar va boshqa oila a’zolari tomonidan 
sodir etiladigan huquqbuzarliklar, ichkilikbozlik, janjal va janjallarga sabab bo‘ladigan 
muntazam nizolar, ota-onalarning nopok xatti-harakatlari kabi salbiy omillar o‘rin olgan oila; 
- jinoyatchilikka moyil oila. Oila a’zolari jinoyat sodir etgan oila. Ba’zan jinoiy faoliyat 
muayyan shaxs yoki butun oilaning asosiy faoliyati ekanligini ta’kidlashga to‘g‘ri keladi. 
O‘smirlardagi addiktiv xulqning asosiy sabablari: 
- maktabda doimiy muvaffaqiyatsizliklar; 
- ota-onalar, o‘qituvchilar, tengdoshlar bilan nizolar; 
- yolg‘izlik hissi;
- hayotning ma’nosini yo‘qotish; 
- kelajakka bo‘lgan ishonchning etishmasligi; 
- barcha turdagi shaxsiy muvaffaqiyatsizliklar. 
Demak o‘smirlik davrida inson o‘zini, qobiliyatlarini va individual xususiyatlarini 
tushunishga, boshqa odamlar bilan o‘xshashligini va ulardan farqini aniqlashga intilar ekan, 
bu holat tengdoshlar bilan muloqot, ayniqsa, o‘zini-o‘zi adekvat baholashga yordam beradi. 
Addiktiv xulq jiddiy ijtimoiy psixologik muammo, chunki bu xulq o‘smirda tengdoshlari va oila 
a’zolari bilan nizolar, jinoyatlar, mehnatga layoqatning pasayishi kabi salbiy oqibatlarga olib 
keladi. So‘nggi paytlarda addiktiv xulq bilan bog‘liq holatlar soni ortib borayotganini hisobga 
olsak, bu holat jamiyatning ijtimoiylashuv maskanlari hisoblanmish oila, maktabgacha ta’lim 
mussasasi, maktab zimmasiga alohida ma’suliyat yuklaydi.