Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M.Ə.Hə mz ə yevin
- İ.Ə.Mə mm ə dovun
- “Tədris müə ssis ə l ə rind ə psixoloji xidm ə tin elmi metodik
- Psixologiya elmi v ə m ə kt əb praktikası”
- R.H. M ə mm ə dzad ə
|
1.2.4. Az ərbaycanın tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin t əşkilində ilk t əşəbbüslə r v ə müasir və ziyy ə t Ötə n ə srin 80- cı illə rinin sonunda t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin t əşkili dövrü başlandı. Praktik psixoloqların hazırlığı mə s ə l ə si q ə tiyy ə tl ə qoyuldu. Kurslarda hazırlıq işi müxtə lif istiqam ə td ə aparılırdı. Bu nöqte yi n ə z ə rd ən aşağıdakı mə s ə l ə l ər xüsusi mə na k ə sb edirdi: a) kursun t ədris planının işlə nm ə si; b) Ba kı şə h ərinin qabaqcıl müə lliml əri arasında dinlə yicil ərin seçilmə si; c) m ə ruz ə v ə seminarların aparılması üçün təcrübəli psixoloqların seçilmə si. Kursun t ədris planının hazırlığı praktik psixoloqun peşə f ə aliyy ə ti xüsusiyyə tl əri aydın göstərilmiş ―Əsasna m ə‖nin tələblərinə istiqamətlən - dirilmişdir. Praktik psixoloqların hazırlığına aid proqramın məzmunu 1984 - cü ildə çap olunmuş ―Əsasnamə‖ layihə sind ə açıqlanmışdır. ―Əsasnamə‖nin layih ə sind ə bu kadrların ik i il ə rzind ə hazırlığı nə z ə rd ə tutulmuşdu , lakin Bakı m ə kt ə bl ərinin ixtisaslı praktik psixoloqlarla tə minedilm ə t ə l əbatı is ə qısa müddə t t ə l ə b edirdi. Vaxt t ə l əsdirirdi. Kadrlar qıtlığı şə raitind ə ən optimal çıxış yolu altıaylıq tə kmill əşmə kursları yaratmaq idi. Altıaylıq kursların tə dris planına ―Əsas nam ə‖də n ə z ə rd ə tutulmuş fə nl ər daxil edilmişdir – ümumi psixologiya, yaş psixologiyası, pedaqoji psixologiya, sosial psixologiya, psixodiaqnostika v ə psixokorreksiyanın əsasları və s. Dinl ə yicil ə ri kursa seçmək üçün Bakı mə kt ə bl ə rind ə h ə rt ə r əfli iş aparılmış, müsahibə yolu il ə 27 pedaqoq seçilmişdi . Bu kurslarda mühazirə v ə seminarları L.N.İsmayılova aparırdı. Də rsl ərin aparılmasına dosentlər İ.Ə.Seyidov, R.F.İbrahimbə yova, Z.A.Veysova v ə dig ə rl əri, eksperimentçi – müə lliml ər A.İ.Və liyeva, Z.M.Mustafayeva v. başqaları cəlb edilmişdi . 72 Sınaq mə kt ə bl ərinin bazasında m ə kt ə b psixoloqlarının praktik hazırlığı kursları açıldı ki, bu da dinlə yicil ə rin psixoloji t əcrübəsinin artırılmasında mühüm rol oynadı. Həmin dövrdə respublikada 4200 orta t əhsil müə ssis ə si var dı. 1989 -90- cı tə dris ilind ə bu kursların dinlə yicil ə ri praktik psixoloq kimi m ə kt ə bl ə rd ə f ə aliyy ə t ə başladılar. Bu , Az ə rbaycan psixologiya elminin v ə ölkə nin t ə hsil sisteminin salnam ə sind ə ə n ə lam ə tdar hadis ə l ə rd ə n biri idi. ―İlk psixoloqlar‖ - milli m ə kt ə b t ə hsili tarixind ə praktik psixologiyanın ―prometey alovunu‖ gə tirdil ə r. Praktik psixoloqların hazırlanması zə rur əti artıq bütün aşkarlığı ilə hiss olunurdu. Respublikanın Tə hsil Nazirliyi bunu n ə z ə r ə alaraq, Bakı Dövlə t Universitetind ə, Bakı şə h ə r Pe daqoji Kadrların İxtisasartırma İnstitutunda (BPKİİ) doqquzaylıq kurslar təşkil etdi. 1994 -1995- ci v ə 1995-1996- cı illə rd ə bu kursların təşkili Azə rbaycan m ə rk əzi PKİİ -da m ə rk ə zl əşdirildi. Pedaqoji Kadrların İxtisasartırma İnstitutunda bu sahə d ə əsaslı və m ə hsuldar elmi- metodik iş aparıldı. Ü mumn ə z ə riyy ə v ə xüsusi f ə nl ə rd ən (ümumi psixologiya və praktikumu, yaş, pedaqoji, sosial və tibbi psixologiya, psixologi yanın tarixi, psixofiziologiya, psixoprofilaktika, psixodiaqnostika, psixokorreksiya, psixoloji konsultasiya), h əmçinin praktika, xüsusi kurs və xüsusi seminar üzrə t ə dris m əşğə l ə l ərinin ümumi sayı 1200 saatdan ibar ət olan geniş tədris olanı işlə ndi v ə müvə ff ə qiyy ə tl ə h ə yata keçirildi. Hazırda birillik kurslarda praktik psixoloqların hazırlığı və bu t əcrübə nin sonra genişlə ndirilm əsi üçün əlverişli şərait yaradılmışdır. Bununla bel ə , hal- hazırda respublikanın 6 ali təhsil müə ssis ə sind ə - Baki Dövlə t Universiteti, Az ərbaycan Dövlə t Pedaqoji Universiteti, Az ə rbaycan v ə Naxçıvan Müə lliml ə r İnstitutunda, G ə nc ə Dövlə t Universiteti v ə Bakı Qızlar Universitetində psixlogiya v ə ya pedaqogika- psixologiya ixtisasları üzrə bakalavr pill ə sind ə kadr hazırlığı həyata keçirilir. Bu təhsil müə ssis ə l ə rinin qeyd olunan ixtisaslarına hə r il orta hesabla 200 n ə f ə r t ə l ə b ə q ə bul edilir. 73 1999-cu ild ə BDU-da psixologiya fakültəsi açıldı və artıq beşinci ildir ki, uğurla işləyir. Prakrik psixologiya üzrə ixtisaslaşmış bə zi m əzunlar Bakı m ə kt ə bl ə rind ə işlə yirl ə r. Bu sah ə d ə yüksəkixtisaslı mütə x ə ssisl ə r Az ərbaycan Dövlə t Pedaqoji Universitetind ə d ə hazırlanır. Hazırda Bakı mə kt ə bl ə rind ə 300 n ə f ə rd ən artıq praktik psixoloq m ə hsuldar f ə aliyy ət göstə rir. Respublika m ə kt ə bl ə rind ə zamanın tə l ə bl ə ri s ə viyy ə sind ə psixoloji xidm ə tin t əşkili üçün onların təcrübəsinin öyrə nilm ə si v ə t ə h lili xüsusi ə h ə miyy ə t k ə sb edir. 2000-ci ild ə yaradılmış Azərbaycan Müə lliml ər İnstitutunda da 2003 - cü ild ə pedaqogika- psixologiya fakültə si f ə aliyy ə t ə başlamışdır. Az ə rbaycanda t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin t əşkili haqqında ilk elmi m ə lumata M.Ə.Hə mz ə yevin 1991-ci ild ə ―Maarif‖ nəşriyyatı tə r ə find ə n çap olunmuş “Pedaqoji psixologiya‖ adlı ə s ə rind ə rast g ə lm ə k mümükündür. Hə min d ə y ə rli d ə rs v ə saitinin sonuncu, y ə ni V f ə sli “Mə kt ə bd ə psixoloji xidm ə tin əsasları” adlanır. Respublikamızda Xalq Tə hsili Sistemind ə ―Psixoloji xidmət haqqında Əsasnamə‖ 1990 - cı ildə rus dilind ə n t ərcümə olunaraq çap edildikdə n bir il sonra n əşr olunmuş bu də rs v ə saitind ə praktik psixoloji xidm ə tin m ə qs ə d v ə v ə zif ə l əri, funksiyaları, ə sas istiqam ə tl ə ri v ə b ə zi psixodiaqnostik metodlar v ə onlardan istifad ə yolları haqqında ilk və z ə ruri elmi-metodiki xarakterli m əlumatlar yığcam şə kild ə öz əksini tapmışdır. Kitabın müəllifi M.Ə.Hə mz ə yev ilk d ə f ə olaraq bu ə s ə rd ə ―psixoloji xidm ət‖ anlayışının mahiyyə tin ə aydınlı q g ətirmiş, mə kt ə bd ə psixoloji xidm ə tin z ə ruriliyini əsaslandıraraq yazmışdır ki, ―müasir mə kt əbin qarşısında duran v ə zif ə l ə ri yerin ə yetir ə bilm əsi üçün psixoloji kömə y ə ehtiyacı böyükdür. Biz tez- tez şagirdlə rin t ə lim ə münasibə tinin z ə ifl ə m ə si, t ə rbiy ə lilik s ə viyy ə sininin aşağı düşməsi, müə llim- şagird münasibə tl ə rind ə , el ə c ə d ə, müə llim- müə llim, müə llim- valideyn münasibə tl ə rind ə çə tinlikl ərin olması barə d ə mülahizə l ə rin şahidi oluruq. Şagirdlə rin intellektual s ə viyy ə l ərinin müxtəlifliyi, çə tin t ə rbiy ə olunan uşaqların xüsusiyyə tl əri müə llimd ən onları hə rt ə r əfli öyrə nm ə yi v ə 74 düzgün yanaşmağı tə l əb edir... Uşaq psixologiyası və pedaqoji psixologiyanın nailiyy ə tl ə rinin m ə kt ə b t əcrübə sin ə t ə tbiqinin ən perspektiv yollarından biri xalq t ə hsili sisteminin b ütün sahə l ə rind ə psixoloji xidm ə tin t əşkilində n ibar ətdir. Bu cür xidmə ti h əyata keçirmə d ə n g ə nc n ə slin t ə lim v ə t ə rbiy ə sind ə ist ədiyimiz müvə ff ə qiyy ə t ə nail ola bilm ərik‖. Kitabda daha sonra müə llif m ə kt ə bd ə psixoloji xidm ə tin ə sas istiqam ə tl əri haqqında yığcam mə lumat verir, uşaqların mə kt ə b ə psixoloji hazırlığının diaqnostikası , ―çətin‖ tə rbiy ə olunan şagirdlə rl ə v ə ail ə l ə rl ə aparılan psixoloji işin xüsusiyyə tl ə rini t ə hlil edir v ə b ə zi psixodiaqnostik metodlar v ə onlardan istifad ə yollarına aydınlıq g ətirir. Müə llif ə s ə rin sonunda b ə zi intellekt testl ə ri, temperamentin öyrə nilm ə si, iddia s ə viyy ə si v ə onun diaqnostikası mə s ə l ə l ə rin ə toxunmuş, müxtə lif testl ə r ə daxil olan subtestl ə rd ən nümunə l ər vermişdir. Az ə rbaycanda bu sah ə d ə çap olunmuş ə s ə rl ə rd ə n biri d ə İ.Ə.Mə mm ə dovun 1996- cı ildə ―Gənclik‖ nəşriyyatı tə r ə find ən çap edilmiş “Azə rbaycan m ə kt ə bl ə rind ə psixoloji xidm ə tin t əşkili təcrübə si v ə probleml əri ” adlı kitabıdır. Bu kitab Azə rbaycanda praktik psixoloji xidm ə tin t əşkilinin aktual elmi -metodiki probleml ə rin ə h əsr olunmuşdur. Əsə rd ə ilk d ə f ə olaraq respublikamızda psixoloji xidmə tin t əşkilində ilk t əşəbbüslər Bakı m ə kt ə bl ə rind ə aparılan eksperimentlərin nümunə sind ə işıqlandırılmışdır. Ə s ə rin I f əsli ―Azə rbaycan m ə kt ə bl ə rind ə psixoloji i deyaların tə tbiqi v ə psixoloji xidm ətin formalaşması‖ adlanır. Bu ə s ə rd ə müə llif Az ərbaycanda yaş v ə pedaqoji psixologiya üzrə t ədqiqatların mə kt ə b t əcrübə sin ə t ə tbiqi imkanlarını nə z ə rd ən keçirmiş, fasilə siz m ə kt ə b psixoloji t ə hsili v ə respublikada m ə kt əb psixoloqlarının hazırlanması sahə sind ə ki probleml ə ri araşdırmışdır. “Tədris müə ssis ə l ə rind ə psixoloji xidm ə tin elmi metodik m ə s ə l ə l əri” adlanan ikinci f ə sild ə müə llif psixoloji xidm ə t t əcrübə sinin ilk m ə rh ə l ə sind ə qarşıda duran və zif ə l ə ri, meydana çıxan çə tinlikl ə ri t əhlil etmiş, m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə v ə m ə kt ə bl ə rd ə psixoloji xidm ə tin t əşkilinin ilk 75 m ə rh ə l ə sind ə ə ld ə edil ən uğurlara və çatışmazlıqlara toxunmuş, psixoloji xidm ə tin elmi – metodik t əminatı ilə bağlı problemlə ri t ə hlil etmişdir. Ə lav ə l ər adlanan bölmə d ə I-X sinifl ər üçün ―Psixoloji biliklə rin əsasları‖ üzrə kursun nümunəvi proqram mövzuları verilmişdir. Müə llif XX ə srin sonu, XXI ə srin ə vv ə ll ə rind ə respublikanın tə hsil müə ssis ə l ə rind ə psixoloji xidm ə tin t əş kili sah ə sind ə meydana çıxan başlıca çə tinlikl ə ri ixtisaslı praktik psixoloqların çatışmazlığı il ə ə laq ə l əndirmişdir. Öz fikrini rə q ə ml ə rl ə əsaslandıran psixoloq İ.Ə.Mə mm ə dov qeyd edirdi ki, 1991-ci ild ə ABŞ - da 150 min, keçmiş SSRİ -d ə 5 min, Respublikada is ə c ə mi 85 n ə f ər psixoloq vardı. Bunların da 98% -i ali m ə kt ə bl ə rd ə c ə ml ənmişdir. 1991-ci ild ə Bakıda ― Psixologiya elmi v ə m ə kt əb praktikası” mövzusunda respublika elmi - praktik konfransı keçirilmiş mövcud nöqsanlar v ə çatışmazlıqlar ətraflı təhlil olunmuşdur. Müə llif Estoniya v ə Rusiyada praktik psixoloji xidm ə tin t əşkili t əcrübə sin ə toxunmaqla onların ə ld ə etdikl ə ri t əcrübə d ən faydalanmağın z ə ruriliyi fikrini ir əli sürmüşdür. Kitabda Azə rbaycanda praktik psixoloji xidm ə tin t əşkili sah ə sind ə Bakı Müə lliml ə ri T ə kmill əşdirmə İnstitutunun kabinet müdiri L.H.İsmayılovanın apardığı ilk eksperimentlər geniş tə hlil olunmuş, nə tic ə l ər yüksə k qiym ə tl əndirilmişdir. M ə kt ə b ə q ə d ər uşaq müə ssis ə l ə rind ə psixoloji xidm ə tin t əşkili təcrübə si adl anan bölmə d ə müə llif bu sah ə d ə işin lazımı sə viyy ə d ə olmadığını qeyd etmiş, ixtisaslı kadrların çatışmazlığını əsas nöqsan kimi göstərmişdir. 6 yaşlı uşaqların mə kt ə b ə psixoloji hazırlığı mə s ə l ə l ə rin ə toxunan müə llif psixoloji hazırlığının dizqnostikasının təşkili təcrübə sin ə istinad etmiş, Bakıdakı ayrı - ayrı mə kt ə bl ə rin bu sah ə d əki iş təcrübə sini t əhlil etmişdir. Respublikamızda Tə hsil Sistemind ə psixoloji xidm ə tin t əşkili ilə bağlı istiqamə tverici, elmi-metodiki m ə zmunlu v ə saitl ərin hazırlanması sah ə sind ə ilk t əşəbbüslə rd ə n biri R.H. M ə mm ə dzad ə t ə r ə find ə n göstərilmişdir. Onun “Təhsil müə ssis ə l ə rind ə psixoloji xidm ət” adlı 76 (B., 1996) metodik v əsaitinin çap olunması o vaxtlar ilk təcrübə kimi diqq ə ti c əlb etmiş, sonr alar daha m ə zmunlu elmi-metodik v ə saitl ə rin hazırlanmasına xeyli təkan vermişdir. 5 çap və r ə qi h ə cmind ə olan bu v əsait girişdə n v ə 3 bölmə d ə n ibar ə tdir. V əsaitin çap olunması o dövrdə m ə kt ə bl ə rd ə çalışan ilk praktik psixoloqların öz iş l ə rini qurmaqda qarşılaşdığı çə tinlikl ərin aradan qaldırılması zə rur ə tind ən doğmuşdu. Bu z ə rur ə ti əsaslandıran müə llif v əsaitin giriş hissə sind ə yazmışdır: ―Hazırda respublikamızın bir sıra mə kt ə bl ə rind ə 200-d ən çox praktik psixoloq işə başlamışdır. Onlar Azərbaycan ETPEİ, pedaqoji universitet və institutların elmi- pedaqoji kadrlarının kömə yi il ə psixoloji xidm ət işinin təşkilində müsbə t n ə tic ə l ə r ə ld ə edirl ər. Yaranmış və ziyy ət yaxın gə l ə c ə kd ə psixoloji xidm ət işinin mə kt ə bl ə rimizd ə , h ətta uşaq bağçalarımızda belə sistemli t əşkilinə ümid etmə y ə əsas verir. Ancaq keçirilmiş müşavirə l ə r, konfranslar, f ərdi görüşlər göstə rir ki, m ə kt əb psixoloqları elmi -pedaqoji ə d əbiyyatın çatışmazlığı, xüsusi metodik ə d əbiyyatın olmaması ucbatından ciddi çə tinlikl ə rl ə qarşılaşırlar‖. V əsaitin I bölməsi ―Tə lim-t ə rbiy ə prosesinin b ə zi pedaqoji v ə psixoloji probleml əri‖ adlanır. Bu bölmə d ə müəllif müstə qillik ə ld ə edil ə n ə d ə k olan dövrdə t ə lim-t ə rbiy ə sah ə sind əki nöqsanları, onları doğuran sə b ə bl ə ri t əhlil etmiş, tə rbiy ə sah ə sind əki boşluqların s ə b ə bl ərinin bir çoxunun onun aktual problemlə rinin elmi c ə h ə td ə n tam işlənmiş konsepsiyalarının olmamasında görmüşdür. O, müasir şə raitd ə t ə rbiy ə vi mikrosistemin, bu sistem ə daxil olan f ə aliyy ət növlə ri v ə m əhsuldar işlə y ə n kompleksl ə rin f ə aliyy ə tl ərinin güclə ndirilm ə si z ə rur ə tini xüsusi vurğulanmışdır. Müə llif ə s ərin II bölməsini ―Ps ixoloji xidm ə tin strukturu, f ə aliyy ə tinin m əzmunu‖ adlandırmışdır. O, haqlı olaraq qeyd edir ki, h ər şeydə n ə vv əl dünya təcrübə si əsasında respublikamızda uşaq t ə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rinin psixoloji xidm ət strukturunun işlə y ə n modeli hazırlanıb tə tbiq edilm əlidir‖. Bu bölmə d ə h əm uşaq bağçasında, hə m 77 d ə m ə kt ə bd ə h əyata keçirilə c ə k psixoloji xidm ət işinin mə zmunu, psixodiaqnostika v ə psixoloji m ə sl ə h ə tl ər üzrə işin təşkili mə s ə l ə l ə rin ə aydınlıq gə tirilm iş, mə kt əb psixoloqunun iş planının nümunə si verilmişdir. Prof. R.Mə mm ə dzad ə nin bu v ə saitind ə III bölmə ―Mə kt ə b psixoloqları hazırlanmasının psixodiaqnostik prinsipləri‖ adlanır. Müə llif bu bölmə d ə psixologiya elmi il ə pedaqoji t əcrübə arasındakı ə laq ə nin z əif olması fikrini irəli sürmə kl ə , m ə kt ə bl ə rd ə çalışan praktik psixoloqların psixodiaqnostika v ə psixokorreksiya sah ə sind ə hazırlıq sə viyy ə l ə rinin aşağı olmasını qeyd etmiş, tə tbiqi istiqam ə td ə işlə rin z əif qurulduğunu göstərmişdir. Psixoloq kadrların hazırlığı mə s ə l ə l ə rin ə xüsusi önə m ver ə n müə llif bu sah ə d ə texnoloji amill ə rin yenil əşdirilmə si z ə rur ətini xüsusi olaraq qeyd etmişdir. Tanınmış psixoloq alim Ə.Ə.Əlizadə nin Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|