Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Burdon testi
- 9. M ə kt ə b yetkiniyi testi
- 11. P.Y. Qalpernin diaqnost ik metodikası
- Pedaqoji prosesin psixoloji t əminatı və psixodiaqnostika
- 1.5.5. Kompyuter diaqnostikası mə s ə l ə l ə ri
- 1.5.6. M ə kt ə b ə q
|
3.Bennet testi - xüsusi psixodiaqnostik testlə rd ən biridir. Şə xsiyy ə tin fiziki-texniki t ə f əkkürünün inkşaf sə viyy əsini aşkara çıxarmaq və qiym ə tl ə ndirm ə k m ə qs ə dil ə t ə tbiq olunur. 4. Burdon testi- (Burdonun korrektura sınağı) insanın diqqətinin inkişaf s ə viyy əsini, xüsusilə onun m əhsuldarlığı, paylanması, keçirilmə si kimi xüsusiyyə tl ə rinin s ə viyy əsini müə yy ə n etm ək üçün nə z ə rd ə tutulmuşdur. 5. Veksler testi- (Veksler ə görə intellektin ölçülməsi şkalası) ümumi intellektual testl ə rd ə n biridir. Onun 5- 15 yaşı ə hat ə ed ən uşaqlar üçün və 16- 64 yaşı ə hat ə ed ən böyüklər üçün variantları vardır. İntellektin inkişaf s ə viyy əsini ölçmə k v ə qiym ə tl ə ndirm ək üçün t ə tbiq olunur. Bu test ə qlin ümumi məlumatlılıq, də rketm ə , riyazi qabiliyy ə tl ə r, m əntiqi düşünmə k bacarığı, anlayışları müə yy ə n etm ə , t ə snif etm ə, müqayisə, sözün mənasını izah etm ə, şə kil, sxem v ə çertyoju anlama kimi intellektual keyfiyyə tl ə rin aşkara çıxarıması mə qs ə dil ə t ə tbiq olunur. Bu test 12 subtestd ə n ibar ə tdir. Onlardan 6- sı Verbal (sözlü - ) ―Xə b ərdar olma‖―, ―Fə ras ət―, ―Hesab―, ―Analogiya―, ―Lüğət―, ―Rə q ə ml ə rin t əkrarı―), 6 - sı isə qeyri- Verbal (―Çatışmayan detallar―, ―Ardıcıl şə kill ər―, ―Koos kub ikl əri―, ―Fiqurların toplanması―, ―Kodlaşdırma―‖, ―Labirint ―) tapşırıqlar sistemində n ibar ə tdir. 6. Kettel testi- Şə xsiyy ətin öyrə nilm ə sinin ən geniş yayılmış və m əşhur testl ə rind ə n biridir. Bu testin d ə uşaqlar və böyüklər üçün olmaqla 2 ə sas variantı mövcuddur. Onun kömə yi il ə şə xsiyy ə tin xarakterinin 16 ə sas ə lam ətini öyrə nm ək mümküdür. 7.Raven testi - (Ravenin mütə r ə qqi matrisl əri) obrazlı -m ə ntiqi t ə f əkkürün inkişaf sə viyy əsini müə yy ə n etm ək üçün tətbiq olunan xüsusi intellektual testl ə rd ə n biridir. 8. Rozentsbeyq testi - (Rozentsbeyqin frustrasiya testi) şə xsiyy ə ti öyrə nm ə testl ə rind ən biri olub, şə xsiyy ə tin xarakter ə lam ə tl ə rind ə n biri kimi 173 aqressivliyin s ə viyy əsini aşkara çıxarıb qiymə tl ə ndirm ə k m ə qs ədi daşıyır. 9. M ə kt ə b yetkiniyi testi - (Kern-Yirosek testi) 3 əsas tapşırıqdan – subtestd ə n ibar ə tdir: 1. Əlin hə ssas h ə r ə k ə tl ərinin inkişaf sə viyy əsinin müə yy ə nl əş dirilm ə si. uşağa ağ və r ə qd ə sxematik t ə svir yolu il ə kişi fiquru çə km ək tapşırığı verilir. 2. Görmə -h ə r əki koordinasiyanın inkişaf sə viyy əsinin müə yy ə n edilm ə si (―O sup yedi.― cümləsini verilmiş nümunə əsasında köçürmə k). 3. Nümunə ni t ə qlid etm ə k v ə t əlim tarşırığını qə bul etm ək bacarığının aşkar edilməsi (müə yy ən qaydada düzülmüş 10 nöqtə y ə ə sas ən nümunə y ə uyğun fiquru çə km ə k). 10. Filippin testi — (Uşağın mə kt ə b t ə limin ə fiziki yetkinliyini müə yy ə n etm ək üçün tə tbiq olunan qeyri- adi test.) uşaqların tə lim ə fiziki c ə h ə td ən hazır olmasını aşkar etmə k m ə qs ə dil ə t ətbiq olunur.Bu, intellektual göstə ricil ə ri ə ks etdirmir. Bel ə hesab olunur k i, uşağın sağ əlinin barmaqları başın tə p ə hiss əsini aşmaqla sol qulaq seyvanına çatarsa, o, mə kt ə bd ə fiziki yükə tab g ə tir ə bil ər. Əlbə tt ə , bu testi o q ə d ə r d ə ciddi v ə tam elmi kriteriyalara ə saslanan test hesab etm ə k olmaz. 11. P.Y. Qalpernin diaqnost ik metodikası — (Əqli ə m əlliyyatların m ə rh ə l ə l ər üzrə formalaşdırılması) təlimin ayrı - ayrı mə rh ə l ə l ə rind ə d ə qiq reqlamentl əşdirmə əsasında pozulmuş və ya formalaşmamış ə m əliyyatların aşkara çıxarılması, onların aradan qaldırılması və korreksiya edilm ə si üsullarından bə hs ed ən xüsusi metodik sistemdir. Yeni materialın öyrə dilm ə si zamanı tapşırıqların yerinə yetirilm ə sinin: əşyavi, verbal, bir ə m ə liyyat s ə viyy ə sind ə n dig ə rin ə keçilməsinin mümkünlüyü, ümumiləşdirmə , ixtisar v ə avtomatlaşdırma kimi sə viyy ə l ə rinin qiym ə tl ə ndirilm ə sin ə xidm ə t edir. Aşağıda pedaqoji prosesin psixoloji təminatı ilə psixodiaqnostika arasındakı qarşılıqlı ə laq ə ni ə ks etdir ən sxem verilmişdir (sxem 1). Bu metodika əsasında ə ld ə olunan n ə tic ə l ər psixokorreksiya işində etibarlı arqument l ə r hesab olunur (Sonrakı bölmə d ə bu bar ə d ə ətraflı mə lumat verilir). 174 Pedaqoji prosesin psixoloji t əminatı və psixodiaqnostika Sxem 1 Test metodu v ə onun konkret metodikaları psixodiaqnostikanın ə n vacib al ə ti funksiyasını yerinə yetirir. Test metodu psixoloji t ədqiqatın digə r metodlarından fərqli olaraq bir sıra spesifik ə lm ə tl ə r ə malikdir: 1. Ad ə t ə n h ər hansı elmi -t ədqiqat metodu çoxsaylı konkret metodikalar əsasında həyata keçirilir. Test metodu üçün bu cə h ət xüsusilə xarakterikdir- yüzlə rl ə müxtə lif metodikalar m ə hz testl ə r metodunu t ə msil edir. 2. Testl ə r metodu daha optimal v ə konkret diaqnostik xarakteristikaya malikdir, qısa vaxt ə rzind ə yüzlə rl ə insanın konkret psixoloji xarakteristikasını verm ə y ə imkan yaradır. 3. H ər bir test metodikasının spesifik riyazi - statistik aparatı, qiym ə tl ə ndirm ə üçün normalar cə dv ə li olur . 4. Testl ərin üstün cə h ə tl ə rind ən biri onun proqnozlaşdırıcı xarakterə malik olmasıdır. Bütün bunlarla yanaşı testlə r metodnun m üə yy ən qüsurları da olmamış deyil: Psixi proseslər Aktual psixi vəziyyətlər Dominant psixi vəziyyətlər Şəxsiyyətin xüsusiyyətləri Qarşılıqlı münasibətlər Psixodiaqnostika Fəaiyyətin şərtlərinin öyrənilməsində Təlim prosesində Tərbiyə prosesində 175 1. Testl ər metodu sınanılan şə xsin f ə aliyy ə tinin n ə tic ə sini izl ə m ə y ə imkan vers ə d ə , onun f ə aliyy ə t prosesind ə istinad etdiyi ə m ə liyyat v ə onların xarakterini müə yy ə n etm ə y ə imkan yaratmır. 2. Test metodu sınanılan şə xs in real imkanlarını, qabiliy y ə tl ə rini tam açmağa imkan vermir. Uşaqlar üzə rind ə psixodiaqnostik müayinə ni h əyata keçirə n praktik psixoloq etik prinsipl ə r ə dönmə d ə n ə m ə l etm ə lidir. O, diaqnostik müayinə nin n ə tic ə l ə rin ə görə uşağa dəymiş mümkün mə n ə vi ziyan a, o cümlə d ə n somatik v ə sinir- psixi sağlamlığa dəymiş ziyana görə tam peşə m ə hsuliyy əti daşıyır. 1.5.5. Kompyuter diaqnostikası mə s ə l ə l ə ri Müasir dövrdə sürə tl ə inkişaf etmə kd ə olan yeni texnologiyalardan biri informasiya-kommunikasiya texnologiyalar ıdır. Bu texnologiyaların ə sas vasit əsi olan kompüterlər geniş aydivizual imkanlara malik olmaqla, psixoloji dioqnostikada yeni yanaşmalar bazasında yeni metodların işlə nib hazırlanmasına stimul yaradır. İnformasiyanın operativ işlə nm ə sini t ə min ed ən müasir geniş imkanı kompyuterlə r elm v ə texnikanın, ictimai praktikanın bütün sahə l ə rin ə d ə rind ən nüfuz etmiş, yeni diaqnostik metodikaların işlə nib hazırlanmasında böyük uğurların etibarlı təminatçısına çevrilmişdir. Kompyuter diaqnostikası informasiyanın sürə tl ə v ə operativ işlə nilm ə sin ə t əminat verir, keçirilmiş sınaqların nə tic ə l ərinin olduqca qısa vaxt ə rzind ə qiym ə tl ə ndirilm ə sin ə imkan yaradır. Test sınaqlarının keçirilmə si kompyuter proqramlarının irə lic ə d ən standartlaşdırılmış şkala əsasında qiymə tl ə ndi rilmiş, xalların və balların cə ml ə nm ə si il ə tamamlanır. Sınanılan hə r bir konkret şəxsin göstə ricil əri yalnız düzgün yerinə yetirilmiş tapşırıqların miqdarına görə deyil, h ə m d ə tapşırığın çə tinlik d ə r ə c ə si v ə dig ə r psixometrik xarakteristikasına əsaslanır. Yekun test göstəricisi ayrılıqda hər bir tapşırığa aid müvə ff ə qiyy ətin çə tinlik d ə r ə c ə si n ə z ə r ə alınmaqla müə yy ə nl əşdirilir. 176 Kompyuter testl əşdirmə sind ə testin yoxlanılmasına lüzum yoxdur, sınanılan şəxsin cavabları fə nl ə rin m ə nims ə nilm ə s ə viyy ə si haqq ında qə rar q ə bul etm ək üçün kifayə t q ə d ə r informasiya kompyuterin proqram- yaddaşında irə lic ə d ə n yerl əşdirilir. Müasir dövrdə kompyuter diaqnostikası əsasında müxtə lif sah ə l ə rd ə uyğunlaşdırılmış kompyuter testlə rind ə n istifad ə olunur. Dünyanın bir çox ölkə l ə rind ə uyğunlaşdırılmış kompyuter testl ə rind ə n genişmiqyaslı layihə v ə proqramların həyata keçirilmə sind ə , xüsusilə , s ənaye, dövlət müə ssis ə l ə rin ə v ə orduya seçim zamanı istifadə olunur. Bel ə testl ə rd ə n istifad ə nin z ə ruriliyi v ə onun n ə tic ə l ə rinin e tibarlılığı aşağıdakı arqumentlə rl ə əsaslandırılır: bu gün dünyada sürə tl ə artmaqda olan peşə l ə rl ə tanışlığın zə ruriliyi; bu v ə ya dig ər peşə sah ə l ə rin ə iddiaçı namizə dl ərin sayının artması ilə ə laq ədar seçim texnologiyalarının tə kmill əşdirilmə si z ə rur ə ti; müxtəlif peşə f ə aliyy ə ti sah ə l ə rind ə t ə l əb olunan uğurlu fə aliyy ət üçün z ə ruri olan qabiliyy ə tl ə rin s ə viyy əsinin müə yy ə nl əşdirilmə sin ə olan t ə l ə bat; H ər hansı testin ən yaxşı müdafiəsi onun da daxil olduğu test bankında kompyuterin yaddaşında saxlanılan tapşırıqlar də stidir. Psixoloji testl əşdirmə nin n ə tic ə l ərinin işlə nm ə sind ə kompyuterin imkanlarından istifadə ə h ə miyy ə tli s ə m ə r ə verir. Kompyuter proqramlarına daxil edilmiş bir sıra testlə rin n ə tic ə l əri bu qurğunun yaddaşında bu və ya dig ər sözlü formulalar şə klind ə saxlanılır. Bu cür yanaşma həm şə xsiyy ə t, h ə m d ə qabiliyy ə t v ə intellekt testl əri üçün xüsusilə s ə ciyy ə vidir. Kompyuterin imkanlarından istifadə etm ə d ən diaqnostik müayinə d ən keçirilən şə xsin peşə maraqlarını və şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ə rini operativ qiym ə tl ə ndirm ə k mümkün deyildir. Müasir testlərin böyük ə ks ə riyy əti, xüsusilə qrup şə klind ə t ə tbiq edil ə n testl ər ilkin göstə ricil ərin maşınla hesablama metodikasına 177 uyğunlaşdırılmışdır. Qərb ölkə l ə rind ə n əşr edilən bir sıra testlə r istifad əçilə r üçün zəruri avadanlıqdan istifadə xidm ə ti t əklif edir. Bunlara ilk növbə d ə kompyuter diskl ərini misal göstə rm ək olar ki, onların kömə yi il ə istifad əçi öz f ə rdi kompyuterind ə n ə tic ə l ə ri ə ld ə ed ə bil ə r. Qeyd etm ək lazımdır ki, psixoloji diaqnostikanın bütün s ah ə l ə rind ə kompyuter geniş imkanlar açsa da, ondan düzgün istifadə olunmaması n ə tic ə l ərin yanlışlığına sə b ə b ola bil ər. Ona görə d ə, inkişaf etmiş Avropa ölkə l ə rind ə v ə ABŞ -da kompyuterd ə n istifad ə etm ə kl ə diaqnostikanın keçirilmə sin ə r ə hb ərlik üçün prins ipl ə r, t ə lim atlar işlənilib hazırlanır. Bu gün kompyuter texnologiyalari diaqnostik müayinə nin t ə kmill əşdirilməsinin bir çox sahə l ə rind ə yeni v ə geniş imkanlar açmaqdadir v ə onun böyük perespektivlə ri vardir. Son ill ər inkişaf etmiş bir sıra ölkə l ə rd ə ictimai h əyatın və praktikanın müxtə lif sah ə l ə rind ə (t ə hsil, s ə hiyy ə , maliyy ə , hüquq, hə rb v ə s.) psixoloji diaqnostika üzrə yüksək ixtisas hazırlığına malik psixoloqlar çalışırlar. Bununla belə, bu mütə x ə ssisl ə r diaqnostik praktikada psixometrik t ə l ə bl ə rl ə uzlaşmayan bir sıra xə talara yol verirl ər. Onların sırasında: sınanılan şə xsl ə rin t əlimatlandırılmasına verilən qaydaların pozulmasını; test tapşırıqlarının yerinə yetirilm ə sind ə vaxt standartlarının gözlə nilm ə m ə sini; şüurlu və ya şüursuz olaraq sınanılan şə xsl ə r ə müə yy ən yönə ldici kömə yin (replika, jertl ə rl ə yönlə tm ə, pıçıldama və s.) v ə bir çox dig ə rl əini göstə rm ə k olar. Diaqnostik testl əşdirmə zamanı kompüterlə rd ə n istifad ə is ə bu qüsurları aradan qaldırmağa və ya onları minimum hə dd ə endirm ə y ə imka n yaradır. T ə hsil sah ə sind ə geniş yayılmış verbal metodikaların tə tbiqi test tapşırıqları vasitə sil ə sınanılan şə xsl ə rd ə analogiya, t əsnifat, ümumiləşdirmə v ə s. kimi ə qli ə m əliyyatların formalaşması sə viyy əsini aşkar etmə y ə xidm ə t 178 edir. Bel ə testl ə rd ə ço x vaxt t ə f əkkürlə sıx bağlı olan mə s ə l ə h ə llin ə lazımınca yer ayrılır, verilən variantlardan doğru olan birini seçmə k t əklif olunur. Əslində diaqnostika sınanılan şə xsl ərin intelektual imkanlarının aşkara çıxarılmasına yönə ldilm ə lidir ki, burada da m ə s ə l ə h əllinin rolu şübhəsizdir. Psixoloqların q ə na ə tin ə görə , t ə hsil sah ə sind ə hal- hazırda geniş tə tbiq olunan ə n ə n ə vi test- sınaq texnologiyaları tə kmill əşdirilmə kl ə insan t ə f əkkürünün kompyuterin imkanları bazasında öyrə nilm ə sin ə g ətirib çıxaracaqdır. 1.5.6. M ə kt ə b ə q Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|