Əlyazması hüququnda Əliyeva Fidan Bəhram qızı

III FƏSİL 

AZƏRBAYCAN IQTISADIYYATINDA GENIŞZOLAQLI 

INFORMASIYA SISTEMLƏRI 

3.1  Azərbaycanda  “elektron  hökumət”  layihəsinin  tətbiqinin 

çoxfaktorlu təhlili 

İKT  imkanlarının  istifadə  edilməsi  əsasında  insanların  radikal  dəyişdirilməsi, 

yaradılması olmadan elektron hökumətin yaradılması ideyası sönük görünür. Bu qeyd 

edilməsi və hallandırılması dövlət məmurlarından dəyişikliklərin yeni prinsipial bilik 

və  bacariqlarının  olmasını  tələb  edir.  Təəssüf  ki,  Azərbaycanda  əksəriyyət  təhsil 

tələbatlarının  tədqiqi  onu  göstərir  ki,  məsələnin  həlli  məmurun  öz  fəaliyyətində 

texniki və proqram vasitələrindən istifadə səviyyəsinin yaxşılaş dırılmasına fokslaşır. 

Əslində  isə  fəaliyyəti  təkmilləşdirən  zəruri  reformaların  fəaliyyətini  təkmilləşdirən 

zəruri  reformaların  aparılması  bacarığının  yüksəldilməsi  istiqamətinə  yönəlməlidir. 

Nəticədə ona gəlib çıxır ki, elektron hökumət layihəçilərinin İT kompetensiyalı zəruri  

tərkibi haqqında yalnış təsəvvürlərə malik oluruq. Dövlət məmurlarının ixtisasartırma 

sistemi  üçün  qeyri  odekvat  arientira  formalaşır,  nəticədə  isə  Azərbaycanda  daha 

səmərəli yüksək nəticəli elektron hökumət layihələrinə gəlib çıxa bilmirik. 

Hal hazırda Azərbaycanda elektron hökumət  (EH) layihəsinin tətbiq edilməsi 

prosesini izləyirik. 

Layihənin tətbiqidə çoxlu problemlər ortaya çıxır: 

-dövlət idarəçiliyi məmurlarının İT kompetensiyalı olmaması; 

-dövlət  məmurlarını  İT  kvalifikasiyanın  hazırlığın  qiymətləndirmə  metodları 

işlənib hazirlanmalıdir; 

-müasir yüksək keyfiyyətli İKT-nin texniki təminatı yaradılmalıdır; 

-idarəçilik  məmurlarının  İKT  üzrə  kvalifikasiyanın  kompleks  yüksəldilməsi 

problemi həll edilməlidir; 

---

65 

 

-idarəçiliyin  bütün  sahələri  üzrə  paylanmış  ,  normativ  informasiya  bazalarının 

yaradılması vacibdir; 

EH  layihəsində  yüksək  səmərə  və  keyfiyyət  əldə  etmək  üçün  idarəçiliyi 

mükəmməl bacarmalıdır; 

-sistemli  yanaşmanın  tətbiqini  (məqsəd,  prose,  informasiya,  normativ  baza, 

personal işçi heyyət) bacarmalıdır; 

-əsas  inzibati  idarəetmə  proseslərinin  modelləşdirmə  və  informasiya  tələbini 

bilmək lazımdır; 

-EH  qərarlarının  yaradılması  və  tətbiqi  layihələrini  idarə  etmək  bacarığı 

olmalıdır; 

-təşkilati dəyişikliklərlə və risklərlə idarə edə bilmək; 

-göstərilən elektron xidmətlərin keyfiyyətini idarə edə bilmək; 

-elektron imza layihəsinin tədbiqinin aşağı səviyyəsi və s. dövlət qulluqçuların 

İT kompitentliyin səviyyəsi aşağı olması kimi problemlərimiz vardır; 

Yaranmış qeyri qənaətbəxş vəziyyətin səbəblərindən əsaslarını qeyd edək: 

Ümumdövlət  səviyyəsində  İT  kompotentli  idarəetmə  məmurlar  seçimi 

metodikaların  zəif  işlənməsi  son  illərdə  Dövlət  imtahan  komissiyasının  bu 

məsələlərdə irəliləyişini də qeyd edirik. 

-dövlət  xidmətlərinin  İT  kompotentli  peşə  səviyyəsinin  yüksəldilməsinə  fərdi 

planların hazır olmaması; 

-İT-nin yeni keyfiyyətinə uyğun olaraq dövlət qulluqçularının nəticəliliyinin və 

səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi metodlarının zəif olması; 

“Elektron hökumət” layihəsinin tədbiqi 

İKT imkanlarının istifadə edilməsi əsasında radikal institutların dəyişdirilməsi, 

yaradılması  olmadan  elektron  hökumətin  yaradılması  ideyası  sönük  görünür.  Bu 

dəyişikliklərin  qeyd  edilməsi  və  reallaşdırılması  dövlət  məmurlarının  prinsipal  bilik 

və  bacarıqlarının  olmasını  tələb  edir.  Təəssüf  ki,  Azərbaycanda  əksəriyyət  təhsil 

tələbatlarının  tədqiqi  onu  göstərir  ki,  məsələnin  həlli  məmurun  öz  fəaliyyətində 

---

66 

 

texniki və proqram vasitələrindən istifadə səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına yaxınlaşır. 

Əslində  isə  fəaliyyəti  təkmilləşdirən  zəruri  reformaların  aparılması  bacarığının 

yüksəldilməsi  istiqamətinə  yönəlməlidir.  Nəticədə  ona  gəlib  çıxırıq  ki,  elektron 

hökumət layihəçilərinin İt kompetensiyalı zəruri tərkibi haqqında yanlış təsəvvürlərə 

malik oluruq. Dövlət məmurlarının ixtisasartırma sistemi üçün qeyri adekvat orientir 

(istiqamət)  formalaşır,  nəticədə  isə  Azərbaycanda  daha  səmərəli  yüksək  nəticəli 

elektron  hökumət  layihələrinə  gəlib  çıxa bilmirik.  Bu  hesabatımızda  məsələnin  bəzi 

problemlərini araşdırmağa cəhd etmişik. 

Açar  sözlərimiz:  elektron  hökumət,  İT  kompitensiya,  dövlət  və  bələdiyyə 

qulluqçuları, təhsil proqramları . 

Hal-hazırda  Azərbaycanda  Elektron  hökumət  (EH)  texnologiyası  layihəsi 

tədbiq edilmə prosesini izləyirik. 

Layihənin tədbiqində çoxlu problemlər ortaya çıxır: 

-Universitetlərdə  distant  təhsilin  tətbiqinə  əyani  təhsildə  UKT-nın  təbığı  üçün 

müəllimlər nə qədərkompatentiyalıdırlar; 

-Elektron  dövlət  layihəsinin  yaradıcıları  və  idarəedənləri,  həmçinin 

istifadəçiləri orta məktəb və Universitetlərdə UKT üzrə keyfiyyətli təhsil almalıdırlar. 

Bəs bu təhsili verən öyrətmənlərin İT kompetentsiyaları necədir? 

UNESCO-nun aşağıdakı tələbayları ödənməlidir: 

Metodiki tələblər: 

-təhsil proqramlarına vahid tələblərin qoyulması; 

-UKT-nin istifadəsinə baza tələblərinin ; 

-Pedaqoqun peşə inkişafına yönələn tədbirlər; 

-Müxtəlif yanaşma və lüğətlərin uzlaşdırılması həyata keçirilməlidir; 

 Əsas İstiqamətlər: 

-UKT-nin tətbiqi-texnoloji savadın artırılması; 

-biliklərin mənilsənilməsi- təhsilin fundamentallığının yüksəldilməsi; 

-biliyin istehsalı – yaradıcılıq bacarığı olan işçilərin hazırlanması; 

---

67 

 

İstiqamətlərin UNEC  reallaşdıtılması aspektinə diqqət edək  

-UKT-nin təhsildəki rolunun dərk edilməsi; 

-tədris proqramları və qiymətləndirilmə; 

-pedoqoji praktikalar (treyninq, seminar,simpoziumlar və s.); 

-UKT vasitələrinin əldə edilməsi; 

-təşkilatçılıq və idarəetmə; 

-peşə inkişafı-beynəlxalq əlaqələr, konfranslar, treyninqlər və s. 

-dövlət idarəçiliyi məmurlarının İK kompitensiyasının zəifliyi; 

-dövlət  məmurlarının  İT  klavikasiyasının  hazırlığının  qiymətləndirilməsi 

metodları işlənib hazirlanmalıdır; 

-müasir yüksək keyfiyyətli İKT-nin texniki təminatı yaradılmalıdir; 

-  idarəçilik  məmurlarının  İKT  kvalifikasiyasının  kompleks  yüksəldilməsi 

problemi; 

-idarəçiliyin  bütün  sahələri  üzrə  paylanmış  normativ  informasiya  bazalarınin 

yaradılması; 

EH 

layihəsində 

yüksək  səmərə  və  keyfiyyət  əldə  etmək  üçün  

idarəçiliyibacarmalıdır: 

-sistemli  yanaşmanın  tətbiqini  (məqsəd,  proses,  informasiya,  normativ  baza, 

personal, işçi heyyət); 

-əsas  inzibati  idarəetmə  proseslərini  modelləşdirmək  və  informasiya  tələbatını 

bilmək; 

-EH  qərarlarının yaradılması və tətbiqi lahiyyələrini idarə edə bilmək; 

-təşkilati dəyişikliklərlə və risklərlə idarə edə bilmək; 

-göstərilən elektron xidmətlərin keyfiyyətini  idarə edə bilmək və s. 

-elektron tədrisin təşkili və proselərin idarəedilməsi bacarığı; 

-mətn,  sxem,  cədvəl,  şəkil,  düstur  daxil  olunan  materialların  seçilməsi, 

proqramların modernizasiyası; 

-tədris prosesində istifadə edilən vasitələrin İKT bazasına keçirilməsi; 

---

68 

 

-tədris rejiminin seçilməsi; 

-təlim-metodik sənədlərin hazırlanması; 

-biliyin qiymətləndirilməsi prosesinin (imtahan, yoxlama) avtomatlaşdırılması; 

-biliyə avtomatlaşdırılmış nəzarət, tapşırıq məsələ və sualların hazırlanması. 

-avtomatlaşdırılmış  sorğuya  görə  cavablardakı  səhvlərin  aşkarlanmasının 

şəfafflığı; 

-cavablardakı tez-tez rast gəlinən səhvlərin təhlili nəticəsində təkrar mövzunun 

müəyyənləşdirilməsi; 

-öyrənənin şəxsi inkişaf istiqamətini proqnozlaşdırmaq; 

-öyrənən üçün elektron kitabxananın seçilməsi (lokal qapalı öyrətmə); 

-internetin  açıq  resurslari  ilə  işləmək  bacarığını  öyrənmək  (açıq  pyrətmə 

portalı) 

Ən  başlıca  isə  ondan  ibarətdir  ki,  elektron  hökumət  ideyasının  tətbiqində 

buraxılan  səhv  ola  bilər  ki,  biz  “atı  arabaya  yox,  tərsinə  arabanı  ata  qoşmuş  “olaq! 

Yəni  bu  ideya  vətəndaşa  xidmət  üçün  yox  hökumət  üçün  istifadə  edilsin.  Konkiret 

təşkilatları  xüsusi  ilə  vətəndaşlarımızı  elektron  texnologiyaya  hazırlamaq  əsas 

məsələdir.  Azərbaycanınşirkətlərinin,  mərkəzi  və  yerli  icra  orqanlarının  İT 

kompotetliyini hazırlaya  bilmişikmi?  

Yaranmış qeyri qənaətbəxş vəziyyətin səbəblərindən əsaslarını qeyd edək: 

-ümumdövlət  səviyyəsində  IT  kompotentli    idarəetmə  məmurların  seçimi 

metodikaların  zəif  işlənməsi.  Son  illərdə  Dövlət  İmtahan  Kommissiyasının  bu 

məsələlərdə irəliləyişini də qeyd edirik; 

-dövlət  xidmətçilərinin  İT  kompotentli  peşə  səviyyəsinin  yaxşılaşmasina  fərdi 

planların hazır olmaması; 

-İT-nin yeni keyfiyyətinə uygun olaraq dövlət qulluqçularının nəticəliliyinin və 

səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi metodikalarının zəif olması; 

-dövlət  qulluqçularının  İt  peşə  səviyyəsinin  yüksəldilməsi  üçün  vahid 

informasiya resurslarının kifayət qədər olmaması; 

---

69 

 

Fikrimizcə həyata keçirilməli olan tədbirlər: 

-təhsilin orta və bakalavr pilləsində İT tədris proqramlarına yenidən baxılmalı; 

-Tədris  xəsaitlərinin  elektron  versiyalarının  sayt  və  informasiya  bazalarınin 

yaradılması; 

-vətəndaşa  elektron  xidmətlərinin  keyfiyyəti,  üstünlükləri  haqqında  haqqında 

bilikləri kütləvi informasiya vasitələri ilə mütəmadi tətbiq etmək; 

-hər  bir  vətəndaşın  “elektron  hökumət  “  layihəsindən  istifadə  şəraitinin 

yaradılması; 

- elektron xidmətlərin modellər toplusunun fəaliyyəti və istifadəsinin daha asan, 

anlaşılan variantlarının işlənib hazırlanması; 

-hökumətin  bütün  idarəetmə  strukturlarında  elektron  sənəd  dövriyyəsinin 

yaradılması  və  istifadəsinin  təşkili.  Belə  ideyalara  nümunə  kimi  UNEC-in  doc.net 

layihəsini göstərə bilərik. 

Ən  nəhayət  İKT  üzrə  orta  ali  təhsil  müəsisələrinin  yaradılması  və  olanların 

fəaliyyətlərinin  uzlaşması,  mərkəzləşməsi  yolu  ilə  ölkəmizdə  “elektron  hökumət  “ 

layihəsinin daha səmərəli keyfiyyətli reallaşdırılmasına nail oluna bilinər.