Eamon Butler "Azad DüĢüncələr"
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İqtisadi institutların tarixi
- İqtisadi nəzəriyyə və siyasət
|
Əmək haqqı və siyasət
Amma siyasi faktorlar da gəlir və mənfəətə təsir göstərir. Qaydalar insanların xüsusi sənətlərdə çalıĢmasının qarĢısını alır. Smit ġeffeld bıçaqçılarının bir nəfərdən artıq Ģagird götürməsinə və ya Norfolk toxucularının və ingilis papaqçılarının iki nəfərdən artıq Ģagird götürməsinə qanunla qadağa qoyulduğunu sitat gətirir. Bu maneələr bıçaqçı, toxucu və papaqçı kimi sahələrdə ixtisaslaĢanların gəlirlərini yüksək saxlayır – baĢqa adamların “toxunulmaz əmlakını” onların öz əməyi ilə oğurlayaraq. Və onlar tənəzzülə uğrayan ticarət sahələrindən iĢçilərin daha çox ehtiyac duyulan sahələrə axıb getməsinin qarĢısını alır. Smit bunu çox yaxĢı əsaslandırır: “Eyni ticarət sahəsində çalıĢan adamlar, hətta əyləncə və Ģənliklərdə belə, nadir hallarda bir araya gəlirlər, ancaq bu görüĢlərdə də danıĢıqlar əhalinin əleyhinə olan və ya bəzi nəticələrə görə qiymətlərin qaldırılması haqda sövdələĢmə ilə baĢa çatır.” Ancaq (o fikrinə davam edir) siyasətçilər və qanun belə sövdələĢmələri daha uyğun və daha səmərəli edən qaydaları qəbul və tətbiq etməkdə əlbirdirlər. Onun fikrində peĢə təĢkilatlarından (və ya “korporasiyalar”) gələn müxtəlif imtiyazlar var: orta əsrlərdən qısqanclıqla öz monopoliyalarını mühafizə edərək, bir sənət sahəsinə qoĢulmaq istəyənə, hansı Ģərtlərlə olur-olsun, məhdudiyyət qoyur və üzvlərindən öz yoxsullarının mənafeyinə fondu artırmaq və təcrübə keçməkdə lisenziyası olanların qeydiyyatını saxlayır. Ancaq qanun peĢə sahiblərinin ictimai qeydiyyatını həyata keçirir, Smit deyir, onlar bir-biri ilə asan əlaqə yaradır və beləliklə, bu sövdələĢmə görüĢlərin baĢ verməsini daha müvafiq edir. PeĢə sahibləri gəlib öz hissələrini ödədikləri halda, məcburi ticarət xeyriyyə fondları bu görüĢləri labüd edir.Və harda ki, qanun uzağa gedir, peĢə sahələrinə imkan yaradır ki, səsvermə çoxluğu ilə siyasi qərar versinlər. Bu “rəqabəti daha təsirli və etibarlı Ģəkildə məhdudlaĢdıracaq, nəinki hər hansı könüllü birləĢmə.” Smitə görə, yalnız bizneslər üzərində “real və təsirli” intizam müĢtəriləri itirmək qorxusu yaradır. MüĢtərilərin sərbəst olduğu azad bazar biznes davranıĢını nizamlamaq üçün hər hansı rəsmi qaydalardan daha etibarlı yoldur, hansı ki, bu qaydalar tez-tez hamıya məlum olan məqsədinin əksinə iĢləyir.
Eyni dərəcədə nöqsanlı qaydalar istehsalın sonrakı faktoruna da təsir göstərir ki, Smit bu faktoru səhm adlandırır. Bu, sonra izah edildiyi kimi, geyim və ərzaq ehtiyatı kimi gündəlik istifadə olunan məmulatlar ehtiyatını; maĢınlar kimi dəyiĢməz kapitalı; və dövriyyədə olan kapitalı, davam edən iĢ proseslərini və hazırlanmıĢ, amma hələ rəflərdə olan malları əhatə edir.
www.azadliqciragi.org 21
Smit göstərir ki, səhm mənfəəti məhsuldar müəssisələrə kapital qoyanlara gələn qazanc olmaqla çox dəyiĢkəndir. O, əmtəə qiymətlərindən, rəqiblərin necə uzaqlaĢdırılmasından
və
malların daĢınması və yığılması zamanı baĢ verə biləcək “minlərlə baĢqa qəzalar”dan asılıdır. Lakin mənfəət normaları mənfəətliliyin sərt ölçüsünü verir: əgər adamlar pul götürmək üçün daha çox ödəməyə həvəslidirlərsə, bu o deməkdir ki, o borc götürülən pullar istehsala qoyularsa, onlar böyük məbləğdə qazanc əldə edə bilərlər.. O, bunu təsvir etməklə, Amerika koloniyalarında mövcud olan çox yüksək mənfəət normalarına iĢarə edir – harada ki, bol torpaq var, amma onu Ģumlamaq üçün kapital və ya əmək nisbətən azdır. Buna görə də torpaq ucuz, kapital və əmək bahadırsa, yüksək mənfəət normasında və yüksək əmək haqqında ifadə olunduğu kimi mənfəət də yüksəkdir.
Smitin torpaq və rentalar (icarə haqları) haqqında fikirləri göstərir ki, o iĢ verənləri torpaq sahiblərindən çox sevir: onlar “monopoliya qiymətlərinə” zəhmət sərf etməklə deyil, torpağa, onun yerinə və münbitliyinə sadəcə sahiblik sayəsində nail olurlar. Buna baxmayaraq, zəngin tacirlərin önəmli ölkə sərvətlərinə malik olmaq arzusu torpağa və beləliklə, torpaq qiymətlərinə və rentalara, hətta daha artığına tələbatı artırır. Torpaq ərzaq və sahə kimi, minerallar təchiz edir, əlbəttə, Smitin uzun “GümüĢün tükənməsi” fikirləri “milli gəlirin artımı istehsalçıları ucuzlaĢdırır, amma torpaq daha da bahalaĢır” kimi tezislərinə dəstək verən dəlil toplusu yaradır.
Qısaca olaraq: ölkənin “illik istehsalı” qarĢısıalınmaz surətdə bir-birindən asılı olan rentaya, əmək haqları və mənfəətlərə, torpaq sahibləri hesab olunan Ģəxslərə, iĢçilər və iĢ sahiblərinə ayrılır. Onlar hərəkətdə olan bütöv bir sistemin hissələridir ki, orada məhsullar yaranır, mübadilə edilir, iĢlənir və əvəz olunur və onların ən yaxĢı Ģəkildə iĢlənməsi üçün resurslar qoyulur – bunlar hamısı avtomatikdir, mexanikidir. Ancaq bu proses hakimiyyət gücünü öz mənafeləri naminə azad bazar sistemini dağıtmaq üçün istifadə edən Ģəxslər tərəfindən əsaslandırılmıĢ hüquqlarla (monopoliyalar) eybəcərləĢdirilmiĢdir. Torpaq sahibləri çox tənbəl və iĢçilər çox gücsüz ola bilər; ancaq iĢ sahiblərinin də həm marağı, həm də sərt xüsusiyyətləri vardır ki, rəqabəti boğmaq üçün qaydaları dəstəkləsin. Beləliklə: “Bu qaydadan irəli gələn hər hansı yeni qanun və ya kommersiya qanun layihəsi, gərək hər zaman yüksək prinsipiallıq, hətta Ģübhəli yanaĢma yolu ilə böyük ehtiyatla dinlənilə, uzun sürən və diqqətli yoxlamadan keçmədən qətiyyən qəbul olunmaya. Bu insanların qoyduğu qaydalardan irəli gəlir. O insanların ki, onların maraqları ictimaiyyətlə üst-üstə düĢmür,
onların ictimaiyyəti aldatmaq və hətta əzmək üçün ümumi maraqları və çoxlu imkanları var.”
“Xalqların sərvəti” əsərinin 2-ci Kitabı kapitalın yaranması haqqındadır ki, Smit onu iqtisadi inkiĢafın əsas Ģərti adlandırır. Ġzafi məhsulların yaranması mübadiləni və ixtisaslaĢmanı mümkün edir. Bu ixtisaslaĢma daha böyük artıq məhsulun yaranmasına kömək edir, hansı ki, öz növbəsində təzədən yeni, xüsusi, iĢ sərfinin qarĢısını alan avadanlığa yatırıla bilər. Bu, əla dövriyyədir. Bu kapital artımı sayəsində rifah böyüyən piroqa çevrilir: bir adam (və ya bir xalq) bir baĢqasının daha zəngin olması yolu ilə kasıblaĢmağa doğru getməməlidir. Əksinə, sərvət artdıqca, bütün xalq zənginləĢir.
www.azadliqciragi.org 22
Pul
Pul, Smitə görə vacib dəyər deyil. Bu yalnız mübadilə vasitəsidir. Real sərvət pulda deyil, pulla alınan məhsuldadır. Buna görə, qızıl və gümüĢün alıcılıq qabiliyyəti qeyri-sabit olur. Və bu gün bir qeneya (21 Ģillinqə bərabər pul vahidi) alan adam, həmin pulu sabah xərcləyə bilər, beləliklə, ikinci üçün də gəlir təmin etmiĢ olar. Və həmin Ģəxs də növbəti gün o qeneyanı xərcləyərək, üçüncüyə gəlir verə bilər. Beləliklə, dövriyyədə olan pul məbləği xalqların ümumi gəliri kimi eyni dərəcədə Ģəffaf deyil. Merkantilistlər ikisini qarıĢdırmaqla yanlıĢlığa yol verirlər. Amma pulun öz təsirləri var. Necə ki, o yerindədir, faydasız bir vasitədir – “ölü vəsait”dir – amma səmərəli bank əməliyyatları onu daha güclü iĢlədə bilər. Bugünkü qanuni pullar (harda ki, hökumətlər sadəcə bildiriĢ verir ki, veksellərini qanuni tender əsasında çap edəcəklər) Smitin vaxtında mövcud deyildi, amma banklar öz qızıl ehtiyatlarına arxalanaraq veksellərini buraxırdılar. O düĢünürdü, nağd pulun hərəkətini saxlamağı asanlaĢdırırdı, baxmayaraq, o, bankların öz veksellərini artıq buraxmasında riski də görürdü və bununla bağlı bir çox Ģotland bankının dağıldığı 1772-ci ildən sonrakı bank əməliyyatları böhranlarından yazırdı. O düĢünürdü ki, rəqabət təhlükəsi bankları qənaətcil saxlamalıdır, amma hələ onu bank əməliy- yatlarının tənzimlənməsi üçün bir vasitə kimi görürdü (Smit bütün iqtisadi tənzimləmələrin əleyhinə deyildi: yalnız onların əleyhinə idi ki, o, xüsusi maraqları ümumi rifahdan yüksək tutmaqla hazırlanırdı).
Smit ümumi və xalis gəlir arasında – ümumi gəlirdən onun əldə edilməsi xərcini çıxmaqla, baĢqa bir yenilik fərqi edir. “Xalqların sərvəti” əsərinin əmək və əmanətlərlə bağlı əsas hissəsi olan 3-cü fəsildə analizlər davam edir, baxmayaraq ki, onun terminologiyası müasir oxuculara çətinlik yarada bilər. Smit əməyi məhsuldar və qeyri-məhsuldar olmaqla fərqləndirir. Məhsuldar
üçün əlavə məhsul istehsal edir – istehsalla məĢğul olan heyətin əməyi kimi. Qeyri-məhsuldar əmək isə, o düĢünür ki, dərhal bitən iĢdir-həkimlərin və ya musiqiçilərin, hüquqĢünasların və ya kukla oyunçularının, dövlət rəsmiləri və ya təlxəklərin iĢi kimi – hansı ki, yenidən yatırıla bilən gəlir yaratmırlar. O, beləliklə bugünkü iqtisadiyyatın əsası olan istehsal və xidmət sektorları arasında fərqliliyi göstərir. Bu birbaĢa xidmətləri istifadə etməklə, hər halda, biz özümüzü kapitalın qorunması və saxlanması üçün izafi məhsuldan məhrum edirik, hansı ki, gələcək gəlirimiz ondan asılıdır. Ġndi biz daha çox isteh- lak ediriksə, daha çox gələcək artım və gəlirin ziddinə gedirik. Həqiqətən, biz o qədər istehlak edə bilərik ki, istehsal qabiliyyətimizi geniĢləndirmək üçün heç nə qalmaz; bir az da artıq olsa, heç onu saxlaya da bilmərik. Smit deyir ki, bu məbləğlər “öz gəlirləri da- xilində xərclərini məhdudlaĢdırmaqla” deyil, “bekarların əmək haqlarını onların vəsaitləri ilə” ödəyərək“ kapitalı “israfçı” kimi tükədir, hansı ki, onun əcdadı sənayenin qorunub saxlanması üçün nə qədər qənaətcillik göstərib.” Kapital həm də düzgün sərmayə qərarlarının olmaması səbəbindən dağıla bilər (Smit bunu “bacarıqsız idarəçilik” adlandırır). Smitə görə, bu merkantilistləri xatırladır, bir xalqın qızıl və gümüĢ əmanətlərini azaltmır, amma Ģübhəsiz onun istehsal qabiliyyətini azaldır. Və əgər orada qanun norması yoxdursa, kapital oğurlana bilər ki, bu da insanların kapital toplamaq istəyini azaldır. Amma “ağıllı millətlər heç zaman Ģəxslərin timsalında yoxsullaĢmır, baxmayaraq ki, bəzən onlar israfçı və bacarıqsızdırlar.” Sadə adamlar bilirlər ki, onlar özlərinin yaxĢılığı üçün qənaət etməli və sərmayə yatırmalıdırlar. Lakin hökumətlər kapitalın qorunub saxlanmasının mühümlüyünə az diqqət verirlər: onların rolu istehsala sərmayə yatırmaq yox, cari xidmətlərə pul xərcləməkdir. Smitin müĢahidələrinə görə, hökumətlərin az qala bütün gəlirləri, qeyri-məh- suldar iĢçi qüvvəsinin saxlanmasında bu yolla istifadə olunmuĢdur. Beləliklə:
www.azadliqciragi.org 23
“...Kralların və nazirlərin Ģəxsi adamlarının iqtisadiyyatın keĢikçiləri olmasını iddia etməsi, iĢə heç bir dəxli olmayan məsələ və fərziyyədir. Onlar özləri cəmiyyətdə hər zaman və hər hansı istisnasız ən böyük israfçılardır. Əgər onların öz ağılsız israfçılığı dövləti dağıtmırsa, onlar heç zaman məqsədlərinə yetməyəcəklər.” “Hökumət israfçılığı” vergi ödəyicilərini məcbur edə bilər ki, “öz kapitallarını qoruyub saxlasınlar”, o vaxta qədər ki, nəticədə “fərdlərin bütün qənaətcilliyi və yaxĢı idarəçiliyi istehsal itkisini və tənəzzülünü kompensasiya etmək imkanında olmur”. Amma bazar iqtisadiyyatı güclü möhkəm sistem kimi qalır. Böyük dövlət xalqları geri istiqamətləndirə bilər, amma bu, nadir hallarda onları dayandıra bilər: “Hər kəsin daha yaxĢı Ģəraiti üçün göstərdiyi düz, daimi və fasiləsiz səy dövlətin həm israf- çılığının, həm də hökumətin böyük səhvlərinin əksinə, çox vaxt təkmilləĢməyə doğru təbii inkiĢafı qoruyub saxlamaq üçün kifayət qədər güclüdür.” Kapital üzərində əlavə düşüncələr
Smit müĢahidə edir ki, kapital müxtəlif yollarla sərf oluna bilər. Bəzi aktivlər (balıqçılıq sənayesi kimi) dərhal istehlak üçün tədarük edilir; baĢqaları (maĢın avadanlığı kimi) xammal və ya hazır malların istehsal və ya daĢınmasına sərf olunur. Və adətən əhəmiyyət verilməyən, amma eyni səviyyədə mühüm və səmərəli olan kiçik hissələrə ayrılmıĢ mallar, istehlak məqsədilə nəzərdə tutulmuĢ vahidlər üçün pərakəndə satıĢ yolu ilə istifadə olunur – beləliklə, biz ət istəyən zaman bütünlükdə öküzü almağa ehtiyac duymuruq. (Bu, Smiti hər hansı bir yerdə pərakəndə satıĢ ticarətçilərinin sayını məhdudlaĢdıran rəsmi tədbirlərin gülünc tərəfinə yönəldir – məsələn, pivəxanaların lisenziyalaĢdırılması kimi. “Bu, pivəxanaların çoxluğuna görə deyil, – o deyir, – ümumi sərxoĢluğa meyllilik səbəbləri ilə bağlıdır. Ancaq bu meyl çoxsaylı pivəxanalar üçün lazımi qədər iĢçi qüvvəsi verir.” Pərakəndə satıĢ ticarətçiləri, baĢqaları kimi, tələbə uyğun hərəkət edirlər). Lakin, 2-ci Kitabın əsas mesajı odur ki, bizim məhsulun qənaət olunmuĢ hissəsi məhsulun hamısını istehlak etməkdənsə, bizə öz məhsuldar kapitalımızı artırmaq imkanı verir; hansı ki, öz növbəsində, gələcəkdə öz məhsulumuzu artırmaq imkanı qazandırır. Bu sərvətin – bizim bank xəzinələrindəki metalların miqdarı ilə əlaqəsiz (merkantilistləri nəzərdə tutur)- geniĢlənən dairəsidir. Kapital yığımı vasitəsilə, daha çox mütəxəssisə və əməyə qənaət edən proseslər inkiĢaf etdirilə bilər. Nəticədə, əmək bölgüsü dərinləĢəcək ki, bu da öz növbəsində daha çox iĢ tələb edəcək. Kapital geniĢləndikcə, əmək haqları da artacaq. (Smit, təbii ki, Sənaye Ġnqilabının özünü tam gücü ilə göstərməsindən əvvəl yazırdı və o vaxt iqtisadiyyatın əsasını əl əməyi təĢkil edirdi. Onun gerçəkdən əməyi əvəz edən maĢınlar təsəvvür etdiyi hiss olunmur). BaĢqa sözlə, bazar iqtisadiyyatı milli sərvətin inkiĢaf etdirilməsində misilsizdir və bu sərvət lap aĢağılardakı ən yoxsul iĢçilərə qədər yayılır. Həqiqətən də, bu sistemi qəbul edən zəngin ölkələrdəki yoxsul, onu qəbul etməyən kasıb ölkənin zənginindən daha yaxĢı yaĢayır. Bu, qloballaĢan bir mesajdır: hansı ölkələr ki, öz müstəqilliyini saxlamağa və ya baĢqalarına münasibətdə ticarət sədlərini qaldırmağa çalıĢmırsa, öz yaxĢılığından qaçmıĢ olur.
3-cü Kitab bəzən tarixi fərziyyələr, bəzən də zəngin tarixi faktlar vasitəsilə iqtisadi münasibətlərin inkiĢafına nəzər salır. Smit kənd təsərrüfatından sənayeyədək olan inkiĢafı izləməkdən baĢlayır. O təsdiq edir ki, Ģəhərlərin artması, Ģəhər və kəndlərin qarĢılıqlı asılılığı bütünlüklə təbiidir. Sənətkarların onlar üçün ərzaq istehsal edən fermerlərə ehtiyacı var, fermerlərə də onlar üçün avadanlıq hazırlayan sənətkarlar və bazarları onların malları ilə təmin edən Ģəhərlər lazımdır: həqiqətən də, Ģəhər nə qədər geniĢlənərsə, bazar da o qədər böyüyər. Bu o
www.azadliqciragi.org 24
demək deyil ki, (dövrün fransız “fiziokrat * ” iqtisadçılarının iddia etdiyi kimi) kənddən kənarda sadəcə Ģəhərlər mövcuddur: hər iki tərəf öz müxtəlif töhfələrini mübadilə etməklə dəyər qazanırlar. Smit Avropada feodal qaydalarının dağılması sxemini cızır və Roma imperiyasının süqutundan sonra feodal qanunlarının mənĢəyini, o cümlədən biznesin onu necə sıxıĢdırıb aradan çıxarmağa apardığını araĢdırır. Biznes və ticarət dövründən əvvəl, sərvət böyük torpaq sahiblərində idi və bu baronlar labüd Ģəkildə həm də yerli səlahiyyət sahibləri olurdular. Lakin bu ixtiyari güc idi və feodal qanunu cüzi bir uğur olsa da, onu azaltmaq cəhdi kimi iĢlənmiĢdi. Amma ticarətin və biznesin yüksəliĢi göstərdi ki, torpaq sahiblərinin sərvəti (və beləliklə gücü) pas tutmaqdadır və onu saxlayanlar müstəqil icarədarlara çevrilirlər. O icarədarlar, indi öz səyləri ilə daha çox təhlükəsizlik tələb edirlər və feodal sistemi çox və az bənzərliklə tətbiq olunmuĢ qanun normasına yol açır. Biznesin yüksəliĢi iqtisadiyyatı siyasi hakimiyyətdən ayırdı və iqtisadi hakimiyyət həqiqi gücdür. Smitin fikrincə, bu uğurlu nəticə idi. Çünki adamların kapitalını qoruyur və ticarətə, mülki ədalətə arxalanaraq, biznesə və istehsala artmaq imkanı yaradırdı. Bir daha o, insan qruplarından, geniĢ ictimaiyyətə ən az xidmət etmək niyyətində olan, ancaq öz əmlak və təhlükəsizliyinin qayğısına qalanlar üçün faydalı nəticəyə səbəb oldu.
IV Kitabda Smit iqtisadi intervensionizm (siyasətin iqtisadi fəaliyyətə mane olması) haqqında fikirlərini toplayır. O, merkantilizm və onun “pul və sərvət eyni Ģeydir və siyasət idxalı məhdudlaĢdırır və ixracı geniĢləndirir ki, beləliklə, daha çox qızıl və gümüĢ yığılıb saxlanır” kimi yanlıĢ baxıĢından baĢlayır.
Smit bizə xatırladır ki, pul yalnız mübadiləni yüngülləĢdirmək üçün vasitədir. Xarici ticarət ümumi biznesin kiçik bir hissəsi olduğuna görə, qızılın sərhədləri aĢan hərəkəti çətin ki, böyük xalqların məhvinə imkan versin. Əlbəttə, merkantilistlər deyirlər ki, qızıl davamlı sərvətdir və biz belə davamlı bir sərvəti səfehcəsinə etibarsız mallara mübadilə etdiyimiz halda, o malları bizə ixrac edən ölkələr əksinə, onu onillərlə yığıb toplaya bilərlər. Smit, “biz Fransadan Ģərabları idxal (etibarsız) etmək və əvəzində dəmir məmulatları ixrac (davamlı) etməkdən çox xoĢbəxtik” fikrinə etiraz edir. Amma fransız o qədər səfeh deyil ki, ehtiyac duyduğundan artıq qazan və tava toplasın. Və ya biz o qədər səfeh deyilik ki, qızıl və gümüĢü onun gərək olduğundan artıq kənara yığaq. Arıq ölü metal “ölü ka- pital”dır və “ölü kapital” bizi zənginləĢdirə bilməz.
Nə zaman ki, biz öz qızıl və gümüĢ yataqlarımızı qorumaq ümidi ilə idxalı məhdudlaĢdırırıq, Smit fikrinə davam edir, bu o deməkdir ki, yerli istehlakçıların seçimi azdır: onlar müxtəlif xarici istehsalçılardansa, yerli istehsalçılardan almalıdırlar, hansı ki, xarici istehsalçıların məhsulları daha yaxĢı və daha ucuz ola bilər. Bu siyasət baha və qeyri-məhsuldardır. Ticarət sahələri arasında əmək bölgüsü olduğuna görə, ölkələr də yaxĢı bacardıqları iĢlə məĢğul olmalı və öz
* 18-ci əsrdə Avropada ortaya çıxan Fizyokratizm cərəyanı Yunanca “Physis” (təbiət) və “Kratos” (Güc) kəlimələrinin birləĢməsindən əmələ gəlmiĢ və mənası “təbiətin gücü” deməkdir. Fizyokratizm iqtisadi fəaliyyətin insanların qoyduğu qanunlarla deyil, təbii qanunlarla iĢlədiyini düĢüncəsini müdafiə edir. www.azadliqciragi.org 25
artıq məhsullarını mübadilə etməlidirlər. Bu arqument o prinsipin ilk əlamətidir ki, bu gün onu “mütləq mənfəət” adlandırırıq, Smit isə bunu aydın nümunə ilə təsdiqləyir: “ġüĢələrin, istixanaların və istilik sisteminin
köməyi ilə ġotlandiyada çox yaxĢı üzüm yetiĢdirilə və onlardan çox yaxĢı Ģərab hazırlana bilər. Bu ən azı xarici ölkələrdən gətirilənlər qədər yaxĢı ola bilər, amma 30 dəfə baha qiymətə. Bütün xarici Ģərabların idxalına qadağan qoymaqla, yalnız ġotlandiyada “Claret” və “Burqundu”nun hazırlanmasını müdafiə etmək ağıllı qərar olardımı?” Belə interventionizm təkcə səmərəsiz və baha deyil. Bu həm də korrupsiyalaĢmaqdır: “Bir müstəqil Ģəxsi öz kapitalını hansı yolla istifadə etməyə istiqamətləndirməyə cəhd göstərən dövlət adamı, özünü daha çox lazımsız məsələlərlə yükləməməlidir. Yalnız ayrıca bir Ģəxslə bağlı deyil, hər hansı Ģura və ya senatla bağlı da üzərinə əminliklə etibar olunan bir səlahiyyət götürməlidir. Hansı ki, o səlahiyyət heç yerdə özünü onu yerinə yetirməyə qadir hesab edən lovğa və səfeh adamın əlində olduğu qədər təhlükəli olmazdı.” Tariflər və subsidiyalar
Smit qəbul edir ki, onlar baĢqa ölkələri öz tariflərini aĢağı salmağa vadar etsəydilər, müvəqqəti tariflər üçün Ģərait yaranardı. Amma ümumilikdə, belə strategiyalar məqsədsiz və ya zərərlidir ki, biz onlara vəkillik edən adamlara Ģübhəylə yanaĢmalıyıq. Xarici Ģərab və pivə üzrə Britaniya tarifləri, məsələn, sərxoĢluğa qarĢı mübarizə aparan yerlərdə müdafiə olunur. Amma, Smit etiraz edir, baxmayaraq, alkoqol bəzən sui-istifadə olunur, hələ bu daha yaxĢıdır ki, biz onu hazırlamaqdansa daha ucuz qiymətə ala bilirik. O həmçinin, Fransa üzərində Portuqaliyanın xeyrinə olan tarifləri qeyd edir və o arqumentə əsaslanır ki, Portuqaliya Britaniya istehsalçıları üçün daha yaxĢı müĢtəridir. “Asılı ticarətçilərin oğurlanan malları” o Ģikayətlənir, “bu yolla böyük imperiyanı idarə etmək üçün siyasi prinsiplərə əsasən hazırlanıb”. Biz ticarətin mənfi balansı barədə çox da narahat olmamalıyıq, Smit merkantilistlərə iĢarə edir. Nə qədər ki, ölkə istehlak etdiyindən artıq istehsal edir, bu, onların kapitalına qənaət edir və onu artırır. Belə bir ölkə hələ ixrac etdiyindən daha çox idxal edə və bununla belə, artıq məhsulunun istehsalını davam etdirə və sərvətini artıra bilər. BaĢqa ticari müdaxilələr barədə Smitin rəyi, “qüsurlar” (ixrac edənlər üçün vergi güzəĢtləri) və “həvəsləndirici yardım” (subsidiyalar) daxil olmaqla, onun öz dövrünə maraqlı mənzərə açır və arada əlvan incilər parlayır.
Məsələn: “Ağ siyənək balıqçılarına həvəsləndirici yardım tonnaj ilə bağlıdır və o, balıqçının zəhmətinə və ya uğuruna görə deyil, gəminin yükünə uyğunlaĢdırılıb; və mən qorxuram ki, bu, yalnız balıq ovu üçün təchiz olunmuĢ gəmilərin, balıq üçün deyil, həvəsləndirici yardım üçün istifadə olunmasını adi hala çevirsin.” Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|