SUYULTIRILGAN SELITRADA KO‘MIR VA OLTINGUGURTNING YONISHI P ro b irk an in g 1/8 h ajm ig acha q u ru q kaliy n itra t
tuzidan soling. Probirkani shtativga tik holda mahkamlang.
T uzni suyuqlanguncha qizdiring, keyin unga bir b o ‘lak
ko‘m ir tashlang. Probirkani qizdirishni davom ettiring.
K o‘m ir yonishi bilanoq, probirkaga oltingugurtning kichik
b o 'la k c h a sid a n tashlang. K uzatilgan h odisani yozing.
Suyuqlantirilgan selitrada ko‘m ir va oltingugurtning yonish
reaksiyasi tenglam alarini yozing.
F O S F O R F o sfo rn in g D .I. M en deley ev davriy sistem asid ag i
o ‘rnini, elektron konfiguratsiyasini va uning atom o ‘lcha-
mini namoyon qiladigan oksidlanish darajalarini ko'rsating.
FOSFORNING ALLOTROPIK SHAKL KO‘RINISHLARI Q uruq probirkaga karbonat angidrid to ‘ldiring. P ro
birkaga qizil fosfordan n o ‘xat kattaligidagi bo'lakni soling.
Probirka og‘zini paxta bilan berkitib, shtativ qisqichiga
gorizontal holda m ahkam lang. Shundan keyin, probirka
ning qizil fosfor joylashgan qismini gaz alangasida ohista
qizdiring. Probirka devorining sovuq qismida oq fosfor
dog‘lari hosil b o ‘lishini kuzating. Probirka biroz sovigach,
uning og‘zidagi paxtani qisqich yordam ida olib, stakan-
dagi mis sulfat eritm asiga tashlang. Probirka devoriga
60
yopishgan oq fosforni shisha tayoqcha y o rd am id a qiilb
oling va havoga chiqaring. N im a sodir bo'ladi? Fosforning
qaysi allotropik modifikatsiyasi kimyoviy jihatdan aktivroq?
Bu ta jrib ad a qanday tasdiqlanadi? F osforning yonish
reaksiyasi tenglam asini yozing.
METAFOSFAT VA ORTOFOSFAT KISLOTALARINING O LINISH I a)
metafosfat kislotaning olinishi. O z'm iqdordagi fosfat
angidridni soat oynasiga q o ‘ying. Fosfat angidrid batamom
suyuqlangandan keyin 1—2 tom chi neytral lakmus erit-
m asidan tom izing va uning rangi o ‘zgarishini kuzating.
Reaksiya tenglam asini yozing:
,
a) hosil qilingan kislotaning dissotsiatsiyasini yozing.
b) ortofosfat kislotaning olinishi:
Probirkaga qizil fosfordan n o ‘xatdek b o ‘lakchani soling
4 a 5—6 tom chi konsentrlangan n itrat kislotadan quying.
Probirkani shtativga qiya holda mahkamlang va kuchsiz gaz
alan g asid a gaz ajralib ch iq a b o sh lag u n ch a q izdiring.
Q izdirishni to ‘xtating. O rtofosfat kislota hosil b o ‘lganiga
ishonch hosil qiling va probirkadagi eritm a sovigandan
keyin P 0 3“ ioniga xos, am m oniy m olibdat bilan sifat
reaksiya o'tkazing:
H 3P 0 4 + 12(N H 4)2M o 0 4+ 2 1 H N 0 3 =
= (N H 4)3H 4[P[M o20 7)6] + 21N H 4N 0 3 + 10H20
B uning u ch u n p ro b irk ag a 5—6 to m c h i am m o n iy
m olibdatning to ‘yingan eritm asidan tom izing, unga bir
nech a tom chi H N 0 3 va 1—2 tom chi tajribada olingan
eritm ad an q o ‘shing. P robirkani eritm asi bilan suv ham -
m om ida qizdiring. Sariq c h o ‘km aning tushishi ortofosfat
kislotaning hosil boMishidan dalolat beradi. Quyidagilarni
yozing:
a)
azot (V) oksidi hosil b o 'lish in i hisobga olib, o rto
fosfat kislotaning olinish reaksiyasi tenglam asi;
61
b) ortofosfat kislotaning bosqichli dissotsiatsiyasi;
d) kalsiy va uch valentli tem irga muvofiq keladigan
bu kislota turli tuzlarining form ulalarini yozing va ularni
nom lang.