Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Döş aortasının anevrizması
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
AORTANIN ANATOMIYASI
Qalxan aorta. Aorta kökü: Sol koronar arteriya. Sağ koronar arteriya. Aorta qövsü: Braxiosefalik arteriya. Sol ana karotis arteriyası. Sol körpücükaltı arteriya. Enən aorta. Enən aortanın döş hissəsi: -arxa qabırğaarası arteriyalar. -qabırğaaltı arteriyalar. -bronxial arteriyalar. -ezofageal və perikardial arteriyalar. 5 Enən aortanın qarın hissəsi: -aşağı diafraqma arteriyası. -çöz kələfi arteriyaları (mədənin sol arteriyası, dalaq arteriyası, ana qaraciyər arteriyası). -orta suprarenal arteriya. - yuxarı müsariqə arteriyası. XVI əsrdə Leonardo da Vinci Valsalva sinuslarının böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini öyrənmiş,onların funksiyası və anatomiyası ilə bağlı araşdırmalar aparmış, hətta bikuspid aorta qapağını aşkarlamışdır. Aortadakı elastinin kollagenə nisbəti döş aortasında ən yüksək səviyyədə olur və distala doğru getdikcə bu nisbət tədricən azalmış olur.İnsan yaşa dolduqca elastin fraqmentasiyası,fibroz və medial nekroz meydana gəlməyə başlayır.Aortanı tutan bir çox xəstəliklər aortanın strukturuna və funksiyasına təsir edərək, orada dəyişiklik- lərə səbəb olur və nəticədə,obstruksiya və dilatasiya şəklində xəstəliklərin inkişafına şərait yaranmış olur. Hager həmkarları ilə birlikdə 17-89 yaş arasındakı 70 sağlam insanda aortann ölçülərini komputer tomoqrafiyanın köməkliyi ilə ölçərək normal aorta ölçülərini müəyyən etməyə çalışmışdılar. Oksigenləşmiş qanı bədənə yayan aorta damarı sol mədəcikdən çıxaraq,ana arteriya ağacını meydana gətirərək, yuxarıya istiqamət alır və sol ağciyər kökünün üzərindən dorzala doğru bir qövs meydana gətirmiş olur. Aorta daha sonra döş qəfəsinin içərisində aşağıya dönməyə başlayaraq onurğa sütunun solunda qalmaq- la,diafraqmadakı iatus aortikusu keçərək qarın boşluğuna daxil olur.Anatomik olaraq aorta: qalxan aorta,aorta qövsü və enən aorta şöbələrinə bölünür. Qalxan aorta - III sol qabırğa qığırdağı səviyyəsində sol mədəcikdən çıxaraq,çəp istiqamətdə yuxarı və sağa yönələrək,II sağ qabırğa qığırdağı səviyyəsinə çatır və buradan etibarən qövsü aorta olaraq davam edir.Qalxan aortanın ön qonşuluqları arasında, sağ ventrikul infindibulumu,pulmonar trunkus və sağ atrium aurikalsı aşkarlanır.Daha kraniala doğru gəldikdə döş sümüyü ,sağ plevranın 6 bəzi hissələri,kövşək bağ toxuması və timusdan perikard vasitəsi ilə ayrılır.Aorta kökü və distal aortanın həmən solunda ana pulmonar arteriya vardır.Ana pulmonar arteriya qövsü aortadan həmən öncə aortanın arxasına doğru qıvrılaraq sol və sağ pulmonar arteriyalara ayrılır. Aorta kökü - aorta qapaqlarını dəstəkləyən sol mədəcik çıxımının bir parçası olaraq qəbul edilir.Aorta kökündə üç ədəd genişlənmə (Valsalva sinusları) meydana gəlir.Qalxan aorta trunkuns pulmonalis ilə birlikdə perikard tərəfindən örtülmüşdur. Aorta kökü və qapağı funksional bir birlik olaraq işləyir və bu birliyi meydana gətirən elementlər: Valsalva sinusları,aorta qapaqcıqları,komissuralar və qapaqcıqlararası üçbucaq sahələr hesab edilir.Aorta kökü anatomiyasının öyrənilməsinin aorta qapaq endokarditləri və aorta kökü abseslərinin aşkarlanmasında çox böyük əhəmiyyəti vardır.Aorta kökündən iki ədəd şaxə çıxır: sol koronar arteriya və sağ koronar arteriya. Sol koronar arteriya - posteriorda yer alan sol koronar sinusdakı (sol Valsalva sinusu) ostiumdan çıxır.Pulmonar arteriya ilə sol atrium arasından irəliləyərək şaxələrə ayrılır.Ümumiyyətlə, sol koronar arteriyanın uzunluğunun 10-20 mm arasında dəyişdiyi müəyyən edilmişdir.Ancaq 40 mm-ə qədər olan hallar da rast gəlinmişdir.Sol koronar arteriya sol anterior descending (LAD) və sol circumflex şaxələrınə ayrılır (Cx). 1 % hallarda sol koronar arteriya mövcud olmur, LAD və Cx arteriyaları fərqli orifislərdən çıxırlar. Sol anterior descending arteriya (LAD),sol koronar arteriyanın bifurkasiya yerindən birbaşa olaraq davam edərək, anterior interventrikulyar sahədə ürəyin apeksinə doğru irəliləyir. LAD-ın şaxələri: diaqonal arteriyalar,septal perforatorlar və sağ ventrikul şaxələrdir. Diaqonal şaxələri 2-6 ədəd arasında dəyişir, sol ventrikulun anterolateral divarını qidalandırırlar. Ümumiyyətlə, birinci diaqonal arteriya ən geniş hesab olunur. Septal perforatorlar ventrikulyar septuma perpendikulyar olaraq yayılırlar və septumun 2\3 anterior hissəsini qidalandırırlar. Ümumiyyətlə, septal perforatorların miqdarı 3-5 ədəd arasında dəyişir. Birinci septal 7 perforator ən geniş şaxə hesab olunur və çox vaxt birinci diaqonal şaxənin distal hissəsindən septuma istiqamətlənir. Koronar angioqrafiyada LAD-nin tanınmasında septal perforatorların təxmini 90 dərəcə ilə septuma yönəlməsi köməkçidir. Sağ ventrikul şaxələri hər zaman tapılmaya bilər. 4% hallarda LAD, proksimal bir səviyyədə bir birinə bərabər iki şaxəyə ayrılır və şaxələr bir-birilərinə paralel olaraq apekse yönəlirlər. Nadir hallarda LAD sol ventrikul apeksini keçərək, posterior interventrikulyar sahədə məsafə itirilə bilər. Sol circumflex arteriya(Cx)- sol koronar arteriyadan ayrılaraq, LAD-ə iti bucaq altında sol atrioventrikulyar sahədə irəliyə doğru gedir. 85-95% hallarda sol mədəciyin küt kənarında bitir. 10-15% hallarda sol atrioventrikulyar sahəni keçərək Cx-a yönəlir və posterior descending arteriyaya keçmiş olur. Həmin arteriya sol mədəciyin lateral divarını və postero-medial papilyar əzələni qidalan- dırır.Ayrıca sol qulaqcığa və 40-50% hallarda sinus düyününə şaxələr verir.Posterior descending arteriya eyni zamanda atrioventrikulyar düyünü də qidalandırır. Sağ koronar arteriya - sağ koronar sinusdakı ostiumdan çıxaraq,sağ atrioventrikulyar sahə içində önə,yana və aşağıya doğru irəliləyir.Bu hissədə sinoatrial düyün arteriyası,sağ ventrikul conus (infundibulyar) şaxəsi,sağ ventrikul kəskin marginal şaxələrini verir.Kəskin marginal şaxələr sağ ventrikul anteriorun sərbəst divarını qidalandırır. 10-20% hallarda kəskin marginal şaxələrdən biri sağ mədəciyin diafraqma səthinə keçərək distal ventrikulyar septumu qidalandırır.Conus (infundibulyar) şaxəsi proksimal RCA- dan çıxır və sağ mədəciyin qıfında yol alaraq LAD ilə kollateral meydana gəlməsinə səbəb olur. Posterior descending arteriya – posterior interventrikulyar sahədə irəliləyərək apeksə doğru yönəlir. LAD-da olduğu kimi ventrikulyar septuma perpendikulyar olaraq yayılan septal perforatorları verir və septumun 1\3 posterior hissəsini qidalandırır. Sağ posterolateral arteriya sol ventrikulun posterior hissəsinə şaxələr verir. Sol ventrikul postero-inferior hissəsinin qidalanması ol- 8 duqca dəyişkəndir. Sağ koronar, Cx və ya hər ikisindən şaxələr ala bilir. Aorta qövsü-qalxan aortanın davamı olub,yuxarı divararalı- ğında yerləşir.II sağ sternokostal oynağın üst kənarı hövzəsindən başlayaraq döş sümüyü dəstəsinin arxasında, traxeyanın ön səthini çarpazlayaraq traxeyanın solundan kraniala,sola və arxaya doğru dönür və daha sonra traxeyanın sol ön tərəfindən,sol qayıdan qırtlaq siniri,ezofageus və ductus torasikusu çarpazlayaraq önurğa sütununun önündə aşağıya doğru enir.Öndə anqulus sterni, arxada 4-cü və 5-ci fəqərələr arasındakı intervertebral disk hövzəsindən sonra enən aorta olaraq davam edir. Aorta qövsünün önündə sol braxiosefalik vena yerləşir. Ön tərəfində plevra,sağ ağciyər və timus ilə qonşudur. Daha dərində sol plevra,diafraqma siniri və n.vagus ilə qonşuluğu vardır.Aorta qövsünün patoloji dilatasiyası traxeyaya təzyiq edərək hava çatmamazlığına, ezofaqusa təzyiq edərək udqunma çətinliyinə, qayıdan qırtlaq sinirinə təzyiq edərək pis və boğuq səsli öskürəyə, ya da simpatik sistemə təzyiq səbəbi ilə pupillarda anizokareyaya səbəb ola bilir. Digər tərəfdən patoloji daralma (aorta koarktasiyası) nəticəsində geniş kollateral damarlar meydana gələ bilir. Braxiosefalik arteriya-aorta qövsünün ilk şaxəsidir. Döş sümü- yünün orta səviyyəsində aorta qövsünün sağ konveks səthindən çıxır. Traxeyanın sağ tərəfindən yuxarı doğru irəliləyərək sağ sternokla- vikulyar oynağın arxasında sağ körpücükaltı arteriya və sağ karotis kommunis arteriya olmaqla iki şaxəyə ayrılır. Sol ana karotis arteriyası-aorta qövsünün ikinci böyük şaxə- sidir, braxiosefalik arteriyanın sol tərəfində və arxasında yerləşir.Bu arteriya,traxeyanın sol tərəfindən yüksələrək sol sternoklavikulyar oynağın arxasından boyuna keçir. Sol körpücükaltı arteriya-sol ana karotis arteriyasının təxminən 2,5 sm distalından,aorta qövsündən çıxaraq,traxeyanın soluna verti- kal olaraq istiqamətlənir və sol vagus sinirin,sol frenik sinirin,sol superior kardial simpatik sinirin və sol braxiosefalik venanın 9 arxasında yerləşmiş olur. Sol ağciyər, plevra, ezofageus və duktus torasikusun önündə yer alır. Enən aorta-döş hissəsi divararalığının arxa hissəsində yerləşir. 4-cü döş fəqərə korpusunun sol alt kənar hövzəsindən başlayaraq, onurğa sütunun sol ön yanından aşağıya doğru uzanır. Aşağıya doğru endikcə mediala doğru yönəlir və onurğa sütunun ön səthinə keçir. 12-ci döş fəqərəsinin aşağı hüdudu səviyyəsindəki diafraqmanın aorta açıklığından (hiatius aorticus) keçərək qarın boşluğuna daxil olur və qarın aortası adını alır. Enən döş aortası arxada sol plevra, ağciyər, onurğa sütunu və hemiazygos venaları ilə qonşuluqda yerləşmiş olur. Ön qonşuluğunda isə yuxarıdan aşağıya sol ağciyər kökü, perikard, ezofageus və diafraqma yerləşir. Sağında azygos venası və duktus torasikus, solunda isə sol ağciyər və plevra vardır. Enən aortanın döş hissəsi döş divarına və toraks boşluğundakı orqanlara şaxələr verir.Posterior interkostal arteriyalar hər iki tərəfin aşağı 9 interkostal aralığında uzanırlar. Subkostal arteriyalar,hər iki tərəfdə 12-ci qabırğanın aşağı kənarı boyunca abdominal divara daxil olur. Bronxial arteriyalar aorta və ya interkostal arteriyalardan çıxaraq ağciyər hilusuna istiqamətlənirlər. Ana bronx kökündə şaxə verərərək traxeyanın aşağı hissələrini, ağciyər xaricindəki hava yollarını və dəstək toxumaları qidalandırırlar. Ezofageal və perikardial arteriyalar adlandırıldıqları orqanlarda şaxələnirlər. Enən aortanın abdominal hissəsi(qarın aortası)-diafraqmadakı hiatus aortikusdan keçərək,aorta buradan etibarən abdominal aorta adını alır. Peritonun arxasında və bel fəqərə korpuslarının ön səthlərindən aşağıya doğru uzanır. IV bel fəqərə səviyyəsində həqiqi davamı olub rudimentar qalan median sakral arteriya şaxəsini və arteriya iliaca kommunis adı verilən iki geniş şaxə verdiyi iliac bifurkasiona qədər davam etmiş olur.Sağ tərəfində vena kava inferior,sisterna şili və v.azygosun başlanğıc hissəsi olur.Sol tərəfində isə sol trunkus simpatikus vardır. 10 Mədənin sol arteriyası - sola doğru irəliləyərək mədənin kiçik əyriliyinə yayılır və eyni zamanda ezofageal və hepatik şaxələr verir. Splenik arteriya, sola pankreasın üzərindən irəliləyərək pankreas və dalağı qidalandırır. Qısa qastrik və sol qastropilorik şaxələri də mədənin böyük əyriliyini qidalandırır. Ana hepatik arteriya duodenumun ikinci hissəsinin üst səthindən sağa anterolateral olaraq istiqamət alır. Gastroduodenal şaxəsi, duodenumun arxasından aşağıya doğru yönəlir.Anterior və posterior superior pankreatikoduodenal və sağ qastropilorik şaxələri verir.Ana hepatik arteriya, qastroduodenal arteriya şaxəsini verdikdən sonra proper hepatik arteriya adı ilə tanınır. Orta suprarenal arteriya - tək damar olaraq çıxır və suprarenal vəzini qidalandırır. Yuxarı müsariqə arteriyası-qastrointestinal sistemdə onikibarmaq bağırsağın ortasından köndələn yoğun bağırsağa doğru sahəni qidalandırır. Şaxələrindən biri olan inferior pankreatikoduodenal arteriya ön və arxa şaxələrə ayrılaraq, yuxarıdan gələn arteriyalarla pankreatikoduodenal anastomozlar yaradırlar. Digər şaxələri isə jejunal arteriyalar,ileokolik arteriya, sağ kolik arteriya və orta kolik arteriyalardır. Renal arteriyalar- 2-ci bel fəqərəsi səviyyəsində aortadan çıxır və böyrək hiluslarına doğru yönəlir. Testikulyar və ya ovarial arteriyalar- kiçik arteriyalar olub, renal arteryaların həmən distalından çıxırlar. Aşağı müsariqə arteriyası - onikibarmaq bağırsağın altından çəp istiqamətdə aşağı enir,sol kolik arteriya,siqmoid arteriya və düz bağırsağın yuxarı arteriya şaxələrini verir. Bel arteriyaları - ümumiyyətlə,4 ədəd olan bu arteriyalar qarın divarını və onurğa kanalındakı toxumaları qidalandırırlar. Ana iliak arteriyalar - orta xəttin solunda 4-cü bel fəqərəsi- nin önündə qarın aortasından geniş terminal şaxələr olaraq çıxırlar. Orta sakral arteriya - aortanın həqiqi kaudal davamı və sonu olan bu arteriya bifurkasiya nahiyyəsinin üstündə aortanın arxa divaından çıxır. Bel fəqərələrinin önündən aşağıya doğru irəliləyərək çanağa daxil olur. |