D plomat k ps xolog ya
Yüklə 2,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mäsuliyyäti öz üzärlärinä götürürlär. stintaq näticäsindä bu ämäliyyatların bäzilärinin häqiqi günahkarlarını üzä
çıxarmaq mümkün oldu. Mälum oldu ki, bunların här hansı islam täşkilatı ilä heç bir älaqäsi olmayıb vä aksiya Türkiyänin ranla o vaxtkı bäzi yaxınlaşmalarının qarşısını almaq üçün ayrı-ayrı dövlätlärin xüsusi idaräläri täräfindän qurulub, vä ya täşkil edilibmiş. V.5.2.2.d) Buraya planlı demoqrafik müdaxilä edilir, başqa sözlä, sosial «genlärä» mäqsädli müdaxilä yolu ilä müxtälif ictimai paradiqmaların balansı reqlamentläşdirilir, ayrı-ayrı etnik atributların dominantlıq nisbäti däyişdiriläräk, sosial palitra planlı transformasiyaya uğratdırılır. Başlıca metodlarından bir neçäsi aşağıdakılardır: Planlı «Qarışıq nigah» siyasäti: Bu, färqli etnos nümayändälärinin qarşılıqlı izdivacının stimullaşdırılması vasitäsilä häyata keçirilän demoqrafik siyasät növüdür. Bu halda, ailä institutu, ümumi ailä dili vä däyärläri naminä, täräflärdän än azı birini öz milli ‘‘Män’’indän imtina etmäyä vadar edir ki, bundan da son näticädä qazanan hansısa bir universal dil (yäni beynälxalq dil, ümumi dövlät, ümumimperiya dili – ägär bu millätlärin här ikisi onun näzdindädirlärsä vä s.) olur. Bu dilinsä onlardan här hansı birinin doğma ana dili olub-olmaması burada ähämiyyät käsb etmir. Burada yeni doğulan körpälär gözlärini ilk açdığı gündän ailädä ümumi ünsiyyät vasitäsi kimi bu dillä rastlaşdığından isä (çünki bir- neçä il ata-anadan hansısa birinin digärinin dilinä yiyälänmäsi üçün heç cür kafi deyil) – o faktik olaraq, uşağın doğma dilinä çevrilir vä gäläcäk tälim-tärbiyäsinin dä äsasını täşkil edir. Valideynlärin özläri dä, adätän bu cür beynälmiläl uşaqların kosmopolitik ruhda böyümäsindä vä nisbätän geniş mäkana çıxmağa imkan verän universal bir dildä tähsil almasında maraqlı olduğundan, son näticädä bütün bunlar periferik sosial sivilizasiyada «demoqrafik dälik» yaradaraq, onun cäbri silsilä üzrä deqradasiya vä assimilyasiyasına, hakim sosial sivilizasiyanınsa händäsi silsilä üzrä täräqqi vä täkamülünä gätirib çıxarır; Planlı miqrasiya siyasäti: Yerdäyişmänin stimullaşdırılması yolu ilä ayrı-ayrı coğrafi areallarda mental enerjinin neytrallaşdırılması üsuludur. Dünyanın etnik xäritäsi ilä coğrafi xäritäsi arasında sırf paralellik älaqäsi mövcud olduğundan vä müxtälif etnosların yayılma arealı konkret mäkan limiti ilä mähdudlaşdığından, istänilän färdin müäyyän radius hüdudundan känara çıxması da, onun äks-mütänasiblik qanunu üzrä, mental diskomfortluğunun artmasına vä müäyyän dil, mädäniyyät baryerläri ilä qarşılaşmasına gätirib çıxarır. Başqa sözlä, bu perimetrlärdän känarda färd, mäs., informasiya vä tähsil almaq, ünsiyyätä daxil olmaq vä s. kimi mäsälälärdä dil problemi ilä üzbäüz qalır ki, bu problemini häll vä diskomfortluğunu kompensasiya xatirinä, o, ya yeni arealın dilini öyränmäk mäcburiyyätindä qalır, ya da çox äksär hallarda olduğu kimi, bu mäqsädlä hansısa bir universal dilä üstünlük verir. Analoji problem onun övladlarının vä digär sonrakı näsillärinin dä qarşısında durduğundan, onlar, faktik olaraq, mental transformasiyaya uğrayaraq, assimilyasiya olunurlar; Planlı immiqrasiya siyasäti: Yuxarıda deyilänlär verilmiş arealda qeyri-dominant olan etnik qrup nümayändälärinin färdi formada miqrasiyasına aid idi. Bu arealda dili universal ünsiyyät vasitäsi kimi qäbul edilmiş etnos nümayändälärinin, istänilän formada miqrasiyası onların qarşısında bu cür problemlär doğurmur vä onların milli ‘‘Män’’inin deqradasiyasına gätirib çıxarmır. Belä ki, deyilän arealda periferik (resessiv) etnosun nümayändäsinin mental mäkanı, faktik olaraq, onun dövlät (millät) särhädläri ilä mähdudlaşdığı halda, dominant etnosun mental mäkanı bu särhäddän çox-çox uzaqlara gedib çıxır vä bütövlükdä hämin arealı ähatä edir. Nümunä üçün, mäs., Zaqataladan o yanda Azärbaycan dili öz funksiyasını itirdiyi halda, ingilis dili üçün bu baryer praktik olaraq dünyanın sivil cämiyyätlärinin heç birindä yaranmır (hätta ingilisdilli dövlätlärin siyasi täsir dairäsindän känar olan dövlätlärdä dä). www.uemu.birolmali.com Urmu Kitabxanasi 138 Mähz bu incä mäqam da, resessiv (periferik) vä dominant xalqların miqrasiyalarında asimmetriya meydana çıxarır. Belä ki, bu birincilär – öz yerlärini däyişdiyi halda mental dissonasla üzläşib öz milli ‘‘Män’’inini tam vä ya qismän itirmäk mäcburiyyätindä qaldığı halda, ikincilär – getdikläri yerä özläri ilä birlikdä öz mentalitetlärini dä daşıyır vä, faktik olaraq, missionerlik funksiyasını häyata keçirirlär. Bütün bunlarsa, son olaraq, beynälxalq miqrasiyanın istänilän formasında, o cümlädän, immiqrasiya halında, kiçik xalqların assimilyasiyası hesabına böyük xalqların mental dividentlär äldä etmäsi ilä näticälänir. HAŞ YÄ: Deyilän hal täsnifat baxımından millätlär vä mädäniyyätlär arasındakı münasibätin könüllü assimilyasiya kateqoriyasına aid olan haldır. Ümumi halda, etnoslararası münasibätin dörd äsas forması mövcuddur: genosid, assimilyasiya, seqreqasiya vä inteqrasiya. Mövzudan iräli gäläräk, problemlä älaqädar nisbätän daha dolğun täsävvür formalaşdırmaq mäqsädilä bu münasibätlärin här biri vä onların näticäläri barädä müxtäsär näzäri arayış: 1) Genosid – sayca vä ya texnoloji baxımdan dominant mövqedä olan bir etnik vä ya mädäni qrupun kontakta daxil olduğu digär etnik vä ya mädäni qrup üzvlärini fiziki cähätdän mähv etmäsidir. Bunun äsaslandırılması vä ya bäraätländirilmäsi üçünsä adätän mähv edilän täräfin irqi, etnik vä ya psixi cähätdän natamam olması tezisi iräli sürülür. Psixoloji baxımdan bu – başqa häyat tärzinä, dünyanın bir başqa mänzäräsinä (etnik vä ya mädäni cähätdän) onu daşıyanların fiziki mähv edilmäsinä qädär patoloji dözümsüzlüyün ifadäsidir. Bu dözümsüzlüyün äsasında isä öz dünya mänzäräsinin düzgünlüyünä vä universallığına, öz «Män»inin müsbät obrazına qarşı şübhä tählükäsi durur ki, bunun da näticäsindä işä düşän psixoloji müdafiä mexanizmläri äks täräfä qarşı nifrät vä aqressivliyä gätirib çıxarır; 2) Assimilyasiya – bir etnik vä ya mädäni qrupun könüllü vä ya mäcburi surätdä dominant olan digärinin adät-änänäsinä däyärlärinä, häyat stilinä adaptasiya olunmasıdır. Bir neçä näsildän sonra azlıq täşkil edän täräfin üzvläri mädäni vä hätta fiziki baxımdan dominant olan täräfdän seçilmir ki, bu da faktik olaraq hämin azlığın itmäsi demäkdir. Psixoloji baxımdan assimilyasiya – bir başqa meyarlara dözümsüzlüyün nisbätän «yumşaq» formasıdır. Burada da, eynilä hämin psixoloji mexanizmlär fäaliyyät göstärir. Äsasän iki variantı mövcuddur: könüllü vä mäcburi assimilyasiya. Könüllü assimilyasiya o zaman baş verir ki – färd özünü daha kütlävi vä daha güclü qrupa aid etmäklä mümkün aqressiyalardan qorunmaq vä daha yaxşı häyat tärzi äldä etmäk mäqsädi güdür ki, özlüyündä bu addımı ilä hämin «daha kütlävi vä daha güclü» qrupun müsbät obrazını bir qädär dä gücländirmiş olur. Mäcburi assimilyasiya isä – artıq real olan tählükädän xilas olmaq zäruräti qarşısında baş verir ki, burada artıq xilas olmaq üçün öz mänävi «Män»ini qurban vermäkdän savayı özgä çıxış yolu olmur; 3) Seqreqasiya – milli vä ya mädäni qrupların bir-birindän täcrid şäraitdä eyni cämiyyätdä birgäyaşayış halıdır. Bu täcridçiliksä: a) istär dominant; vä istärsä dä, b) periferik mövqedä olan qrupun täşäbbüsü, arzusu ilä baş verä bilär. Bu birinci halda – dominant täräf periferik täräfi bu yolla müäyyän zäruri mövqelärdän uzaqlaşdırır; kinci halda – milli azlıq milli mänsubiyyät vä beynälmiläl nigahların yasaqlaması äsasında bu yolla ayrıca status, mädäni muxtariyyät, milli mäktäblär, torpaq mülkiyyäti, digär mülkiyyät äldä edir. Psixoloji baxımdan bu halda bir qrup ona yad olan bir başqa dünyagörüşä malik digär bir etnik vä ya mädäni qrupun mövcudluğuna psixoloji planda «yol verir» – lakin bir növ müäyyän bir distansiyada. Hämin bu distansiyasa dünyanın ona yad digär «mänzäräsini» süni aradan qaldırmaqla öz «Män»inin müsbät obrazını qoruyub saxlamaq üçün zäruridir. 4) nteqrasiya – här ikisi üçün eyni ähämiyyät käsb edän vahid cämiyyätdä birläşän färqli qrupların uzunmüddätli kontakt şäraitindä här ikisinin öz mädäni individuallığını qoruyub saxladığı birgäyaşayış prinsipidir. Ägär yuxarıda izah edilän variantlarda öz «män»inin müsbät obrazı özünä yad xüsusiyyätlärä malik millätlärin (genosid), mädäniyyätlärin (assimilyasiya) vä ya onlarla kontaktın (seqreqasiya) mähvi hesabına qorunub saxlanırdısa, burada o, bir başqa häyat tärzi, «dünyanın özgä mänzäräsi» ilä diffuziya hesabına daha da zänginläşdirilir, rängarängläşdirilir. erarxik baxımdan izah edilän bu variantların ardıcıllığı bäşär täfäkkürünün inkişaf dialektikası ilä üst-üstä düşür. Belä ki, genosid – vähşi heyvanlara vä sivilizasiyanın aşağı pilläsindä duran millätlärä xasdırsa, sivilizasiya pilläsinin daha ali pillälärinä doğru getdikcä, ardıcıl olaraq, yerdä qalan o biri münasibätlär müşahidä olunur. Monomilli dövlät olan Ermänistanla, ärazisindä yüzä yaxın färqli millätin bir neçä min ildir mehriban qonşuluq vä inteqrasiya şäraitindä yaşadığı Azärbaycanın bu kateqoriyalardan hansına aid olduqlarını äsaslandırmağa elä bilirik heç bir ehtiyac yoxdur. Son olaraq, sadalanan variantlar prizmasından bäşäriyyätin etnik gäläcäyi barädä bäzi proqnozlar: Amerikan sosioloqu vä filosofu Samuel Hantinqton özünün «Sivilizasiyalar çarpışması» äsärindä iyirmibirinci äsrdä Yer üzündä mövcud olan bütün sivilizasiyaların (älälxüsus, Konfusiyaçılıq, slam vä müasir Qärb sivilizasiyası triadasının) ölüm-dirim savaşına başlayacağını vä bu mübarizädä müasir Qärb sivilizasiyasının qalib gäläcäyini proqnozlaşdırdığı elmi dairälärdä mäşhurdur. Bizim bu kitabımızdan da mäqsäd mähz hantinqtonların proqnozlaşdırdığı bu tählükänin reallığını arqumentlärlä äsaslandırmaq vä bu dinamikada täkamülün marşrutunu hamı üçün azeffektli olan assimilyasiyadan hamı üçün mänfäätli olacaq inteqrasiyaya sarı yönältmäk üçün öz şäxsi layihämizi häyata keçirmäkdän ibarätdir. V.5.2.2.e) Buraya planlı mädäni müdaxilä edilir, başqa sözlä, bu halda assimilyasiya siyasäti mänävi däyärlärä ekspansiya yolu ilä häyata keçirilir. Daha däqiq desäk, bu variantda zäif dövlätlärä planlı mädäni müdaxilä ediläräk, onun mänävi deqradasiyası vä dezoriyentasiyası hesabına assimilyasiya vä inhisarına nail olunur. Başlıca metodlarından bir neçäsi aşağıdakılardır: www.uemu.birolmali.com Urmu Kitabxanasi 139 Planlı maarifländirmä yolu ilä ideoloji dezoriyentasiya siyasäti: Bu halda etnosun mental deqradasiya vä assimilyasiyası, onun norma vä däyärlärinin ideoloji diversiya vasitäsilä transformasiyaya uğratdırılması hesabına häyata keçirilir. Başlıca vasitäsi maarifländirmädir. Bunun üçün etnosun gäläcäk norma vä däyärlär sisteminin müäyyänläşdiriciläri olan bugünkü intellektual gänclik pulsuz tähsil keçmäk adıyla säfärbär olunub aparılıb, ideoloji dezoriyentasiya etdiriläräk geri qaytarılır; eyni ad altında vä eyni mäqsädli pulsuz kurslar, ali vä orta tähsil müässisäläri elä buranın özündä täşkil edilir; lazımi mäzmunlu ädäbiyyatın, o cümlädän, lazımi oriyentasiyalı därsliklärin (mäs., beynälxalq hadisälärä ‘‘lazım olan’’ bucaqdan baxan tarix därsliklärinin) yazılması vä çapı hämin bu ‘‘sivilizator’’ dövlätlärin näzarätindä olan qeyri-hökumät statuslu täşkilatların (mäs., «Sorus fondu» vä b.-nın) xätti ilä stimullaşdırılır vä ya täşkil edilir; eyni kanallarla intellektual gäncliyin lazımi oriyentasiyalı xarici konfranslara ezamiyyäti maliyyäläşdirilir, täşkil edilir; yenä dä hämin kanallarla bu cür ideoloji oriyentasiyalı konfranslar, müsabiqälär, seminarlar vä s. elä buranın özündä keçirilir; vä s. Sivilizasiya ixracı siyasäti: Lazımi sivilizasiya buraya kütlävi tirajlarla müvafiq incäsänät kanalları ilä (film, ädäbiyyat, musiqi vä s. formasında) ixrac edilir; ‘‘sivilizator’’ dövlätin alimläri bu sivilizasiyanın başqalarından daha ‘‘üstün’’, daha ‘‘müasir’’, daha ‘‘täräqqipärvär’’ olmasını, yerli xalqın mädäniyyätininsä ‘‘köhnäldiyini’’, ‘‘qeyri-sivil’’, ‘‘qeyri- mükämmäl’’ olduğunu vä s. här vasitä ilä onlara «sübut» etmäyä çalışır; iqtisadçıları – onu özläri ilä birlikdä ayaqları däydikläri ärazilärä daşıyır, buralarda onun kök salıb, intişar tapması üçün müvafiq seminarları, konfransları, ädäbiyyatları vä s. maliyyäläşdirir; siyasätçiläri – onun beynälxalq normalar täräfindän tanınması vä beynälxalq standartların hazırlanmasında näzärä alınması istiqamätindä iş aparır vä s. HAŞ YÄ: Bu vä bundan ävvälki bänddä ( V.5.2.2.d vä V.5.2.2.e -dä) sadalananlardan onların icraçısı olan täräflärin son mäqsädisä ondan ibarätdir ki, ävväla – özünün ‘‘mädäni’’ ideal vä prinsiplärini lazımi ärazilärdä yaymaqla bu ärazinin ähalisini mänävi-äxlaqi cähätdän özündän asılı väziyyätä salmaq, ikincisi – orada çoxdan formalaşmış mädäni-etnik täsävvürläri, inam vä baxışları, norma vä däyärlär kompleksini, stereotipläri vä s. qırmaq, dağıtmaqla milli şüurun deqradasiyasına vä sosial sferada dinamik tarazlığın pozulmasına nail olmaq; Nähayät, sonuncusu – bu cür ekspansiya yolu ilä burada milli şüurun sivil transformasiyasını törädib, hämin millätin assimilyasiyasına vä perspektivdä bu ölkäni özünün gäläcäk äyalätlärindän, muxtariyyätlärindän, ştatlarından birinä çevirmäk işinä baza yaratmaq. Hazırda dünya xalqlarının äksäriyyätinin milli mädäniyyätlärinin Qärbin (älälxüsus ABŞ-ın) «kütlävi mädäniyyät» deyilän sivilizasiyasının bu cür hücumu qarşısında mähvä doğru sürükländiyi göz önündädir. Mäsäläni fatal mäcraya yönäldän amillärdän daha birisi dä, beynälxalq informasiya kanalları vä beynälxalq säviyyädä yayılan informasiyalar üzärindä monopoliyanın mähz Qärbä (bunun 70%-inin ABŞ-a) mäxsusluğu vä milli mädäniyyätlärin, dillärin, mentalitetlärin bu cür rinqä çıxıb, bärabär räqabät apara bilmäläri üçün praktik imkanlarının yoxluğudur. Bu rinqä çıxa bilänlärsä, ya hansısa mäqamda Qärbin marağına xidmät edä bilän detallardır, ya müvafiq transformasiyaya märuz qoyularaq Qärb düşüncä stilinin süzgäcindän keçirilir, qälibinä salınır, ya da müälliflik hüququ oğurlanaraq Qärb sivilizasiyasının çalarlarından biri kimi täqdim edilir. Nümunä üçün, mäs., bugünkü Azärbaycanda Qärb musiqisinin yerli xalq mahnılarını vä dünänäcän burada geniş yayılan hind, äräb vä fars musiqilärini tamamilä sıxışdırıb aradan çıxardığı mälumdur... Müharibä, yoxsulluq vä milli depressiya säbäbindän ärsiz qalmış Azärbaycan qadınlarının vaqon-vaqon daşınıb Qärbä aparılması ilä näticälänän « seksual inqilabın » faciäläri göz önündädir (necä ki, tarixän dä hämişä qalib qäbilä mäğlub qäbilänin qız-gälinini qänimät kimi yığıb aparıb – sadäcä olaraq, hazırda bunun sivil yolları tapılıb). Namus deyib buna mane olmaq istäyänlärinsä äl-qolu hämin Qärbin täzyiqi ilä qäbul etdirilmiş qanunlar täräfindän qabaqcadan buxovlandırılır... Azärbaycan dilindä danışanların artıq indidän öz vätänlärindä iş tapmasının necä problem olduğu gizli deyil. Yaxın illärdäsä, özünü « sovremennı » kimi göstärmäk istäyän gänclärin vä bäzi « intellegentlärin » sayäsindä ingilis dilinin Bakıda necä bir epidemiya kimi yayılacağını vä Azärbaycan dilindä danışmağın necä häqarätlä qarşılanacağını (bir sözlä, burada ingilis dili bumu başlayacağını) proqnozlaşdırmaq o qädär dä çätin deyil... Qärb mähz bütün bunlara nail olmaq üçün qırx il ärzindä «Soyuq Müharibä»yä milyardlarla dollar väsait xärcläyirdi. Müharibäsä müharibädir – forma vä metodları däyişilib bugünkü gündä kifayät qädär «afiristläşsä» dä, mäzmun vä mäqsädi eynän min il ävvälkidir – özgälärinin zähmätlä topladığı azuqä ehtiyatını, särvätlärini, mähsul (oxu: neft) verän torpaqlarını, qadınlarını älindän almaq, daha çox qullar qazanmaq, dünyada yalnız öz «Män»inin täntänäsinä nail olmaq... Özü dä burada söhbät, bir çox ümumbäşäri däyärläri özündä ümumiläşdirän müasir Qärb mädäniyyätinin yaxşı- pisliyindän yox, onun digär millätlärin mentalitetinä öldürücü täsir göstärmäsindän gedir. Yaxşı-pisliyä qaldıqda isä, bu mädäniyyätin özü dä heç dä täbliğ olunduğu qädär ideal deyil. Belä ki: Ävväla – bu mädäniyyätin äsasında «istädiyini et vä özünä zorakılıq etmä» kimi seçim vä davranış azadlığını täsbit edän bir prinsip dayanır ki, äslindä adi häyatda heç dä hämişä «yaxşı» vä «xeyirli» mäfhumlarının lüğävi mänası sinonim deyil. Mäsälän, müqayisä üçün, narkotika da insana xoş gälir. Lakin bununla belä onun nä qädär ziyanlı olduğu da mälumdur. Siqaretinsä xeyirliliyi säbäbindän deyil, cämiyyätdä leqal vä qeyri-leqal formada gedän täbliğatının sayäsindä bu qädär geniş yayıldığı şübhäsizdir. Äksinä, tibbi häblär orqanizm üçün faydalı olsalar da, bäzän dözülmäz däräcädä xoşagälmäz ola bilirlär; kincisi – auditoriyanın täläbatı xaotik olaraq deyil, kütlävi tirajla yayılan yaradıcılıq mähsullarının mäzmun vä bädii keyfiyyät däräcäsi äsasında formalaşır. Bu isä öz növbäsindä bu mähsulların yaranması vä yayılması işini täşkil edä bilän (belä bir imkana, hüquqa malik olan, bu kanallar üzärindä näzaräti, monopoliyası olan) müäyyän sosial qrupların (diasporaların) maraqları ilä şärtlänir. Başqa sözlä, burada senzuranın äks forması olan stimul növü fäaliyyät göstärir. Belä ki, bu halda yalnız müäyyän maraqlara xidmät edän ädäbiyyat, incäsänät nümunälärinä därhal geniş auditoriyaya yayılmaq imkanı («pravayder») verilir vä yalnız bu janr, bu qayä här vasitä ilä (siyasi, iqtisadi vä s. formalarda) dästäklänir. Digärläri isä – sponsor, auditoriya, reklam imkanı vä s. axtarışı ilä baş-başa buraxılır. Kütlä isä yalnız säsi daha ucadan gälänläri eşidir vä yalnız daha yüksäk mövqedä dayananları görür, o cümlädän, daha geniş täbliğ olunan şäxsin vä ya baxışın täsirinä tez düşür. Näticädä isä daha yaxşı olan deyil, yalnız vä yalnız, daha yüksäk tribunaları, täbliğat kanallarını zäbt edä bilmiş sänät nümunäläri zirväyä qalxıb, şüurlara täsir göstärmäk imkanı qazanır. Digärläri isä, nä qädär gözäl olsalar da, çoxsaylı baryerlär (o cümlädän, texniki baryerlär vä dil baryerläri) säbäbindän, hansısa äyalät hüdudundan känara çıxa bilmirlär. Daha sadä ifadä olunsa, burada özü deyil, müällifi daha yaxşı räqabät apara bilän mentalitetlär, mädäniyyätlär qalib gälir; www.uemu.birolmali.com Urmu Kitabxanasi 140 Üçüncüsü – «Sosial täläb» deyilän anlayış cämiyyätin bütün täbäqälärinin ümumi istäyi, marağı äsasında deyil, yalnız onun aktiv täbäqäsinin istäyi ilä formalaşır. Cämiyyätin daha böyük äksäriyyätini täşkil edän passiv täbäqä isä sosial täläb fenomeninin formalaşmasında bilavasitä iştirak etmädiyindän, onun räyi dä sosial täläb dinamikasında äsaslı rol oynaya bilmir. Näticädä isä, sosial sorğunun änänävi qüsurları ortaya çıxır: «Sorğuda iştirak edän respodentlärin 95%- nin räyinä görä...». Hansı ki, sorğuda iştirak etmäyän vä ya räyi soruşulmayanların neçä faizinin bu mövqedä olması burada qeyd olunmur; Dördüncüsü – bu modelin sadalanan bu vä digär bütün fäsadları ondan mänfäät götürän güclü qüvvälär täräfindän «plüralizm» vä «mädäniyyätlärin inteqrasiyası» kimi gälişigözäl ifadälärlä pärdäländirilir. Yäni, ..+++ Äslindä isä burada mädäniyyätlärin heç bir inteqrasiyası prosesindän söhbät belä gedä bilmäz vä burada yalnız vä yalnız, tarixän olduğu kimi, güclü täräflärin mädäniyyät tipinin zäif täräflärin mädäniyyätlärini sıxışdırıb aradan çıxarması prosesi gedir. Mäsälä burasındadır ki, här hansı bärabärhüquqlu inteqrasiyadan o halda söhbät gedä bilärdi, nä vaxt ki, här iki täräfin mänävi däyärlär sisteminin bir-birinin ähalisinä sirayät göstärä bilmäsi üçün olan şärait bärabär olaydı. Texniki, iqtisadi vä demoqrafik vä s. qeyri-bärabärlik halında zäif täräf, näinki öz mädäniyyät tipini äks täräfin ähalisi arasında yaymaq, heç onların diqqätinä çatdırmaq üçün belä elementar imkana malik deyil... Nümunä üçün, mäsälän, bir ildä Azärbaycanın neçä bädii filmi, konsert proqramı ABŞ telekanalları ilä yayımlanır? Yäqin ki, ideal halda bir, vä ya iki. Äksini isä hesablamağa xüsusi statistika gäräk deyil: Azärbaycan telekanallarında yayımlanan filmlärin täqribän 90%- nin Hollivud istehsalı olduğu faktdır. Bunun säbäbläri sırasında isä yuxarıda sadalanan faktorların hamısını (texniki, iqtisadi vä demoqrafik vä s.) kompleks halında qäbul etmäk gäräkdir. Beşincisi – iqtisadiyyat timsalında, ifrat solçuluğun ziyanlılığını – SSR , ifrat liberalizmin ziyanlılığını isä – 30-cu illär Qärb iqtisadi böhranı täcrübäsi tarixän isbatladıqdan sonra, kombinäedilmiş modellärin (mäs., Keyns modelinin) aktuallığı maksimal häddä çatdı. Bugünkü gündä dövlätlä iqtisadi fäaliyyät subyektlärinin bir-birinin fäaliyyätini qarşılıqlı mähdudlaşdırmasından ibarät olan bu modellärin üstünlüyü dünya praktikasında artıq qeyd-şärtsiz olaraq qäbul edilib. Mänfäät vä ziyanının nisbätän mücärräd xarakter käsb etdiyi siyasät vä mädäniyyät kimi sferalarda radikal ehkamçılıq vä radikal plüralizm dä bununla analoq deyilmi? Başqa sözlä, istinasız olaraq här şeyi kommersiyalaşdıraraq, zay vä ya yararsızlığı müäyyän etmäk işindä än ali instansiya hüququnu yeganä olaraq bazara vermäk häqiqätänmi obyektiv qärardır? Vä nähayät, sonuncusu – müasir Qärb mädäniyyäti heç dä bütün düşünän beyinlärin yekdilliklä qäbul etdiyi vä birmänalı şäkildä tämtäraqla alqışladığı yeganä mädäni «formasiya» növü deyil. Hälä XIX äsrdän başlayaraq Qärbin özünün Şopenhauer, Niçşe, E.Qartman vä b. bu kimi filosoflarının da bu mädäniyyätä qarşı radikal müxalifätçi olduqları tarixdän mälumdur 12 . ...Vä s... Yekunda bir şeyi qeyd edäk ki, bizim fikrimizcä, kiçik xalqları deyilän mänada assimilyasiyadan – (a) Yüklə 2,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|