Bronxýal astma üZR? KlýNÝk töVSÝY? L? R
Yüklə 262,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
BRONXÝAL ASTMA ÜZR? KLÝNÝK TÖVSÝY? L? R Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI SƏHİYYƏ NAZİRLİYİ
BRONXİAL ASTMA ÜZRƏ KLİNİK TÖVSİYƏLƏR Bakı - 2008 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
54.12
B 85
B 85 Bronxial astma üzrə klinik tövsiyələr. – 32 səh. Klinik tövsiyələr Amerika Beynəlxalq Səhiyyə Birliyi (AIHA) və ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (USAID) dəstəyi ilə hazırlanmışdır.
2
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 3
Klinik tövsiyələrin tərtibçilər heyəti: C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru K.Hacıyev – ATU-nun II Uşaq xəstəlikləri kafedrasının professoru, t.e.d. R.Ağayev – ATU-nun II Cərrahi xəstəlikləri kafedrasının professoru, t.e.d. T.Tağı-zadə – ATU-nun I Uşaq xəstəlikləri kafedrasının assistenti, t.e.n. A.Əhmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin həkimi
S.Nəsibova – Bakı şəhəri 4 saylı poliklinikasının sahə həkimi
Rəyçilər: F.Ağayev – ET Ağ Ciyər Xəstəlikləri İnstitutunun direktoru, t.e.d. F.Quliyev – Ə.Əliyev ad. Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun I Daxili xəstəliklər kafedrasının müdiri, t.e.d.
S.Axundov – ATU-nun Ailə təbabəti kafedrasının dosenti, t.e.n. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 4
– 1 saniyə ərzində güclü nəfəsvermənin həcmi AcHT – ağ ciyərlərin həyat tutumu (güclü nəfəsvermənin tam həcmi) İQK – inhalyasion qlükokortikosteroidlər DAİ – dozalaşdırılmış aerozol inhalyatoru DTİ – dozalaşdırılmış toz inhalyatoru DV – dərman vasitələri
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 5
astma – tənəffüs yollarının xronik və residiv verən xəstəliyidir. Son illər ərzində demək olar ki, bütün ölkələrdə bu patologiyanın artmasına meyl qeyd edilir. Dünya əhalisinin orta hesabla 8%-nin bu xəstəlikdən əziyyət çəkdiyi göstərilir. Uşaqlar arasında xəstələnmə səviyyəsi müxtəlif ölkələr üzrə 0-dan 30%-ə qədər dəyişir. Eyni zamanda xəstəliyin ağır və orta-ağır formaları üstünlük təşkil edir. Sübut edilmişdir ki, xəstəliyin ən qeyri- qənaətbəxş gedişinə sosial statusu aşağı səviyyədə olan şəxslər arasında – işsizlər, qaçqınlar, məcburi köçkünlər və digərləri – rast gəlinir. Müasir
yanaşmaya görə, ağırlıq dərəcəsindən asılı olmayaraq BA – bronxların hiperreaktivliyi və hiperhəssaslığı ilə müşayiət olunan xronik iltihabi xəstəlikdir. BA klinik cəhətdən özünü vaxtaşırı meydana çıxan ekspirator və ya qarışıq təngnəfəslik (boğulma) tutmaları ilə büruzə verir. Bu tutmalara isə öz növbəsində bronxokonstriksiya, seliyin hipersekresiyası və bronxların selikli qişasının şişkinliyi nəticəsində əmələ gələn diffuz obstruksiya səbəb olur.
BA-nın inkişafının ən əhəmiyyətli risk faktorları: ailə anamnezində allerqoloji hallar, ekzema, həmçinin ev tozu gənələri, ev heyvanları (xəzli), tarakan və göbələklərin (Аlternariа,
əlavələri, dərman vasitələri və peşə allergenlərinə qarşı sensibilizasiya, keçirilmiş respirator virus infeksiyaları (sinsitial, rinovirus, erkən körpə yaşlarında bronxiolit və s.), siqaret çəkmə, sənaye tullantıları, immunoloji reaktivliyin aşağı düşməsi, əlverişsiz iqlim şərtləri və digərləri. XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT
Astma
Allergik komponentin üstünlüyü ilə gedən astma J45.1 Qeyri-allergik astma J45.8 Qarışıq astma J45.9 Dəqiqləşdirilməmiş astma J46 Astmatik status (status asthmaticus)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 6
dərəcəsinə görə aparırdılar – yüngül fasiləli (epizodik), yüngül davamlı, orta davamlı, ağır davamlı.
Ancaq ÜST-nin son tövsiyələrinə əsasən, astmanın nəzarət səviyyəsinə görə təsnifatı (Cədvəl №1) daha məqsədəuyğundur və pasiyentlərə yardım göstərilməsi zamanı istifadəsi daha rahatdır. Cədvəl №1 ASTMAYA NƏZARƏTİN SƏVİYYƏSİ Xüsusiyyətləri Yaxşı nəzarət (Aşağıdakıların hamısı) Hissəvi nəzarət (Aşağıdakıların hər hansı biri istənilən həftə ərzində müşahidə olunur) Nəzarət edilmir Gündüz simptomları Yoxdur
(həftədə iki dəfə və ya daha az)
Həftədə iki dəfədən çox Fəallığın məhdudlaşması Yoxdur Hər hansı Gecə simptomları/ oyanma Yoxdur Hər hansı BA tutmalarının qarşısını alan preparatlara olan ehtiyac Yoxdur
(həftədə iki dəfə və ya daha az)
Həftədə iki dəfədən çox Ağ ciyərlərin funksiyası (NMS və ya GNH 1 ) 3 Normaldır Əvvəlcədən hesablanmış ən yaxşı fərdi göstəricinin (əgər məlumdursa) 80%-dən aşağı Hissəvi nəzarət edilən astmanın xüsusiyyətlərində n üçü və ya daha çoxu istənilən həftə ərzində müşahidə olunur Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
7
(tutmalar) Yoxdur
İldə bir dəfə və ya daha çox 1 Həftədə bir dəfə 2
1 İstənilən kəskinləşmə zamanı yardımçı müalicəni təcili şəkildə yenidən nəzərdən keçirmək və onun kifayət etdiyinə əmin olmaq lazımdır. 2
Belə qəbul olunmuşdur ki, əgər hər hansı həftə astmanın kəskinləşməsi baş veribsə, deməli həmin həftə ərzində astmaya nəzarət edilməmişdir. 3
Ağ ciyərlərin funksiyasının müəyyən olunması beş və ya daha kiçik yaşlı uşaqlarda etibarlı göstəricilər vermir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. ASTMANIN DİAQNOSTİKASI ANAMNEZ VƏ FİZİKAL MÜAYİNƏ
nın olması ehtimalı artır: atopik dermatit, allergik rinokonyuktivit, yaxud ailə anamnezində BA və ya digər atopik xəstəliklərin mövcudluğu.
müşahidə olunursa, pasiyentdə BA xəstəliyinin olduğunu güman etmək mümkündür.
8
►
ya tam müalicə üçün 10 gündən artıq vaxt tələb edir. ►
Astmaya qarşı müalicə simptomlara müsbət təsir edir.
kontakt zamanı
►
Quru öskürək. ►
Simptomların əmələ gəlməsi və ya güclənməsi:
►
Anamnezdə aşağıdakı simptomların olması: ►
Fışıltılı xırıltılar – nəfəsvermə zamanı fışıltılı yüksək səslər – xüsusilə uşaqlarda. (Döş qəfəsinin müayinəsi zamanı normal göstəricilərin olması astmanın mövcudluğunu istisna etmir). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
9
Nəzərə almaq lazımdır ki, remissiya dövründə patoloji simptomatika olmaya bilər (fizikal müayinənin normal göstəriciləri BA-nı istisna etmir). Beş yaşına qədər olan uşaqlarda BA diaqnozu əsasən klinik müayinələrin nəticələrinə görə qoyulur. Südəmər körpələrdə triggerlərin təsiri ilə meydana çıxan fışıltılı xırıltı epizodu üç dəfə və ya daha artıq müşahidə olunarsa, o zaman BA haqqında fikirləşmək, müayinələr və differensial diaqnostika aparmaq lazımdır.
Uşaqlarda fizikal müayinə zamanı BA üçün səciyyəvi olan aşağıdakı əlamətlərə diqqət yetirilməlidir: ►
Döş qəfəsinin qabarması (hiperekspansiya) ►
Nəfəsvermənin uzanması və auskultasiya zamanı fışıltılı xırıltıların eşidilməsi ►
AĞ CİYƏR FUNKSİYASININ İNSTRUMENTAL MÜAYİNƏSİ
(nəfəsvermənin maksimal sürətinin ölçülməsi) – BA-nın diaqnostikası və müalicəyə sonrakı nəzarət üçün vacib metoddur. Əgər bronxodilyatorların inhalyasiyasından sonra NMS 60 l/dəq (və ya > 20%) artırsa, yaxud gün ərzində NMS-ni ölçdükdə göstəricilər arasındakı fərq 20%-dən çoxdursa (iki dəfə ölçüldükdə 10%-dən artıqdırsa), o zaman pikfloumetriyanın nəticələri BA diaqnozu haqqında düşünməyə əsas verir. Astmanın monitorinqi prosesində pasiyentə məxsus pikfloumetr vasitəsilə NMS göstəricilərinin müəyyən edilməsi, bu göstəriciləri pasiyentin daha əvvəlki ən yaxşı fərdi pikfloumetriya göstəriciləri ilə müqayisə etmək üçün gözəl imkan yaradır. Pediatrik praktikada pikfloumetriya 5 yaşdan yuxarı uşaqlarda istifadə olunur. Nəticələrin qiymətləndirilməsi üçün xüsusi normoqramlardan istifadə edirlər, ancaq daha dəqiq informasiya əldə etməkdən ötrü 2-3 həftə ərzində NMS-nin gündəlik monitorinqini aparmaq lazımdır. NMS-ni səhər (adətən ən aşağı göstərici) və axşam yatmazdan əvvəl (adətən ən yuxarı göstərici) ölçürlər. Gün ərzində NMS göstəriciləri arasındakı fərqin 20%-dən çox olması BA-nın diaqnostik əlaməti sayılır, bu zaman fərqin böyüklüyü xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi ilə düz mütənasibdir. Bronxolitikin inhalyasiyasından və ya İQK-nin sınaq təyinatından sonra NMS azı 15% artırsa, o zaman pikfloumetriyanın nəticələri BA diaqnozu haqqında düşünməyə əsas verir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 10
Bəzi hallarda uşaqlarda BA simptomları yalnız fiziki gərginlikdən sonra meydana çıxır. Bu qrupa daxil olan uşaqlarda fiziki gərginlik testinin (6 dəqiqəlik qaçış protokolu) yerinə yetirilməsi faydalıdır. Bu metoddan istifadə olunması və eyni zamanda GNH 1 və ya NMS-nin müəyyən edilməsi BA-nın dəqiq diaqnozunun qoyulmasında yardımçı ola bilər.
məhdudiyyətin (tənəffüs yollarının obstruksiyasının) səviyyəsini, geriyə dönmə dərəcəsini, dəyişkənliyini ölçmək, həmçinin xəstəliyin gedişinin ağırlığını qiymətləndirmək üçün istifadə edilən metoddur. Əgər bronxodilyatorların təyinindən sonra GNH 1 12% və ya daha çox (yaxud > 200 ml) artırsa, bu, bronxial obstruksiyanın geriyə dönməsinin göstəricisidir və BA diaqnozunun təsdiq edilməsində yardımçı ola bilər. Lakin astmalı pasiyentlərin əksəriyyətində hər ölçmə zamanı bronxial obstruksiyanın geriyə dönməsi aşkar edilmir, ona görə də təkrar müayinələrin aparılması tövsiyə olunur. GNH 1 uşaqlarda beş yaşından sonra təyin olunur və GNH 1 -nin AcHT-ə nisbəti 80%-dən artıq olmalıdır (90%-dən artıq olması da mümkündür). Bu səviyyədən aşağı olan qiymətlər bronxial obstruksiyanın göstəricisi hesab edilə bilər.
ƏLAVƏ DİAQNOSTİK TESTLƏR (Həkim allerqoloq-immunoloq tərəfindən yerinə yetirilir)
Tənəffüs yollarının hiperreaktivliyinin aşkar edilməsi. Əgər pasiyentlərdə BA üçün xarakterik olan əlamətlər varsa, lakin ağ ciyər funksiyasının göstəriciləri norma daxilindədirsə, o zaman tənəffüs yollarının metaxolin, histamin və ya fiziki gərginliyin təsirinə göstərdiyi reaksiyanın tədqiq edilməsi BA diaqnozunun qoyulmasında yardımçı ola bilər. Allergenlərlə dəri testləri və ya qan zərdabında spesifik IgE- lərin təyin edilməsi BA-nın diaqnostikası üçün nisbətən az əhəmiyyət daşıyır, ancaq bu tədqiqatlar hər bir pasiyent üçün fərdi şəkildə risk faktorlarının – triggerlərin müəyyən olunmasında köməklik göstərir. Əldə edilmiş məlumatlara uyğun olaraq ətraf mühitin risk faktorlarına nəzarət edilməsi ilə bağlı pasiyentə tövsiyələr verilir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
11
►
Xəstəliyin simptomları üzərində nəzarətin əldə edilməsi və saxlanması ►
►
Aktivliyin, o cümlədən fiziki fəallığın normal səviyyəyə çatdırılması ►
Müalicənin əlavə təsirlərinin aradan qaldırılması ►
Xəstəliyin ağırlaşmasının profilaktikası ►
Astmadan ölümün qarşısının alınması
əməkdaşlıq əlaqələrinin yaradılması
Astma üzərində nəzarətin saxlanması, müalicəni həyata keçirən tibb işçiləri ilə pasiyent arasında əməkdaşlıq əlaqələrinin yaradılmasını tələb edir. Pasiyentlər (pasiyentlərin valideynləri) ilə maarifləndirici
►
Risk faktorlarının təsirinə məruz qalmaqdan çəkinmək ►
Dərmanları düzgün qəbul etmək ►
Xəstəliyin gedişinə nəzarət üçün istifadə olunan dərmanlarla, təxirəsalınmaz yardım zamanı tətbiq edilən dərmanlar arasındakı fərqləri başa düşmək ►
Simptomların qeyd edilməsi və pikfloumetrlə NMS-nin ölçülməsi vasitəsilə öz vəziyyətinə nəzarət etmək ►
tədbirləri yerinə yetirmək ►
Ehtiyac yarandıqda tibbi yardım üçün müraciət etmək
Astmaya uzunmüddətli nəzarət üçün müalicənin fərdi yazılı planının tərtib edilməsi tələb olunur. Bu planda simptomların və tutmaların profilaktikası üçün lazım gələn, həmçinin tutmalar zamanı yerinə yetirilməli olan tədbirlər öz əksini tapmalıdır. Planın praktik cəhətdən tətbiqinin rahat olması üçün, onu pasiyentlə birlikdə tərtib etmək lazımdır. Cədvəl №3-də astma üzərində nəzarətin saxlanması üçün istifadə olunan yazılı fəaliyyət planının nümunəsi verilmişdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 12
Sizin müntəzəm müalicəniz: 1.
Hər gün qəbul edirsiniz _____________________ 2.
Fiziki hərəkətlərdən əvvəl qəbul edirsiniz _____________________ DƏRMANLARIN QƏBULUNU NƏ ZAMAN ARTIRMAQ LAZIMDIR? Astma üzərində nəzarətinizin səviyyəsini qiymətləndirin Keçən həftə sizdə bunlar olmuşdurmu: ►
►
Yox Hə ►
Astma ilə bağlı gecə oyanması
►
Təxirəsalınmaz terapiya dərmanlarından istifadəyə ►
iki dəfədən artıq ehtiyac yaranması
Yox Hə ►
Əgər NMS-ni ölçürsünüzsə, NMS _____-dən aşağı olmuşdur Yox Hə Əgər siz yuxarıda sadalanan suallardan üç və ya daha artığına HƏ cavabı vermisinizsə, deməli sizin astmanıza nəzarət olunmur və müalicədə bir pillə yuxarı qalxmaq lazımdır. DƏRMANLARIN QƏBULUNU NECƏ ARTIRMAQ LAZIMDIR? Aşağıda göstərildiyi qaydada dərmanların qəbulunu artırın və hər gün vəziyyətinizin yaxşılaşmasını qiymətləndirin: ______________________________________ (Bura müalicənin növbəti pilləsini qeyd edin) Bu müalicəni ______ gün (sayını göstərin) qəbul edin NƏ ZAMAN HƏKİMƏ/ KLİNİKAYA ZƏNG ETMƏK LAZIMDIR? Həkimə/klinikaya zəng edin: ___________________ (telefon nömrəsini qeyd edin). Əgər ______ gün (sayını göstərin) ərzində müsbət dəyişikliklər baş vermirsə _______________________________ (mümkün əlavə təlimatlar). FÖVQƏLADƏ VƏZİYYƏT / NƏZARƏTİN CİDDİ ŞƏKİLDƏ İTİRİLMƏSİ ►
Əgər sizdə güclü təngnəfəslik varsa və yalnız qısa ifadələrlə danışa bilirsinizsə ►
Əgər sizdə ağır astma tutması baş veribsə və siz qorxmusunuzsa ►
Əgər siz təxirəsalınmaz terapiya üçün preparatlardan hər 4 saatdan daha tez istifadə edirsinizsə və yaxşılaşma baş vermirsə, o zaman –
1.
2-4 dəfə inhalyasiya edin ____________________ (təxirəsalınmaz terapiya üçün DV). 2.
3.
Tibbi yardım üçün ____________________________ müraciət edin. Ünvan: ____________________________ Telefon: _____________ 4.
Tibbi yardım alana qədər _____________________ (təxirəsalınmaz terapiya üçün DV) istifadə etməkdə davam edin.
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 13
Yüklə 262,11 Kb. Dostları ilə paylaş:
|