Bozor mukammal raqobatlashgan yoki raqobatlashgan bozor bo`ladi, agar unda

 AR=TR/Q=P 

Q/Q 

P
Chekli daromad (MR) - bu qo`shimcha bir birlik ′ni sotish natijasida umumiy 
daromadning o`sgan qismi TR(Q),

ya′ni:
MR= 

TR(Q)/ 

Q 

 d(P

Q)/

Q 

P

 

Q/

Q 

P 
Rаqоbаtlаshuvchi firmаning mаhsulоtigа bo`lgаn tаlаb chizig`i uning o`rtаchа 
dаrоmаd chizig`i bilаn ifоdаlаnаdi. Fаrаz qilаyliк firmа mаhsulоtigа bo`lgаn tаlаb 
funksiyasi umumiy hоldаgi chiziqli funksiya кo`rinishidа bеrilgаn bo`lsin: 
Demak, raqaobatlashgan bozorda talab chizig`i o`rtacha va chekli daromadlar 
chizig`i bilan ifodalanadi. Agar abtsissa o`qi bo`yicha mahsulot miqdori Q ni va 
ordinat o`qi bo`yicha tovar narxini joylashtirsak, ular o`rtasidagi bog`liqlik 
gorizontal o`qga nisabatan parallel chiziq bilan ifodalanadi va bu chiziq 
raqobatlashgan bozorda harakat qiluvchi firma mahsulotiga bo`lgan talab chizig`ini 
beradi. 
Rasmdan ko`rinib turibdiki, raqobatlashgan bozordagi talabning narx bo`yicha 
elastikligi cheksizdir 


D EP , ya′ni absolyut elastik. Bu degani, raqobatlashgan 
bozorda biror sotuvchi o`z tovari narxini kichik miqdorga oshirsa, u o`zining 

---

barcha xaridorlaridan ajraladi, agar narxni kichik miqdorga kamaytirsa, u o`ziga 
bozordagi barcha xaridorlarni tortadi. Misol. Raqobatlashgan bozorda bir xil sifatli 
apel`sin sotilmoqda. Sotuvchining umumiy, o`rtacha va chekli daromadlarini 
hisoblaymiz. Ushbu hisob-kitoblar quyidagi 12.1-jadvalda keltirilgan. 
Chekli daromad MR yalpi daromadning berilgan qiymatidan oldingisini ayirish 
bilan aniqlanadi. Masalan, MR(5)= TR(5) 

TR(4)=10000

8000=2000. 

---

Raqobatlashuvchi firmaning ishlab chiqarish omillari narxining oshishiga aks 
ta’siri. Raqobatlashgan bozorda harakat qilayotgan firma ishlab chiqarish 
omillaridan birining narxi oshganda qanday qaror qabul qilishini ko`rib chiqamiz. 
Bozordagi narx P

va firmaning boshlang`ich (ishlab chiqarish omillari narxi 
o`zgarmagandagi) chekli xarajati MC
1
va firma foydasini maksimallashtiruvchi 
ishlab chiqarish hajmi Q 
1
bo`lsin deylik. 
Faraz qilaylik, ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshdideylik. Omil 
narxining oshishi chekli xarajat MC
1
ni yuqoriga chapga MC
2
ga siljitadi. Nima 
uchun deganda, har bir ishlab chiqariladigan mahsulot xarajati oshadi. Foydani 
yangi chekli xarajatda maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi Q2 ni tashkil 
qiladi, ya′ni Q
2
hajmda P’=MC
2
. 
Shunday qilib, ishlab chiqarish omili narxining oshishi firmanimahsulot ishlab 
chiqarish hajmini qisqartirishga majbur qiladi. Agar firma ishlab chiqarishni Q
1
hajmda davom ettirganida shtrixlangan sohaga teng bo`lgan zararni ko`rgan bo`lar 
edi. Shtrixlangan soha firma foydasining yo`qotilishi mumkin bo`lgan qismini 
ifodalaydi. 
Qisqa muddatli oraliqda firma kapitali razmeri o`zgarmaydi, shuning uchun u 
foydani maksimallashtiradigan o`zgaruvchan ishlab chiqarish omillari hajmini 
tanlashi lozim bo`ladi. Ma′lumki, foydani maksimallashtirish bu umumiy daromad 
bilan umumiy xarajatlar ayirmasini maksimallashtirish demakdir, ya′ni: 
