Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy qadriyatlarni takomillashtirish usullari”

O’quvchilarda milliy qadriyatlarga bo’lgan munosabat tuyg’usini shakllantirish dinamikasi

Eksperiment bosqichlari	Milliy qadriyatlarga bo’lgan munosabat tuyg’usini shakllanganlikka nisbatan
	Mavjud emas/ salbiy		Beqaror		Barqaror/ijobiy
	Soni	%	soni	%	soni	%
1	2	3-	4	5	6	7
Tajriba – sinov ishlari boshida tajriba guruhida	39	34,0%	48	41,7%	29	25,0%,
Tajriba – sinov ishlari boshida nazorat guruhida	47	36,2%	48	37,2%	35	26,9%
Tajriba – sinov ishlarining birinchi bosqich yakunida tajriba guruhida	23	19,9%	30	26,2%	63	54,3%
Tajriba – sinov ishlarining ikkinchi bosqichi yakunida tajriba guruhida	12	14,1%	25	21,8%	79	68,1%

1-jadval natijalaridan ko’rinib turibdiki, eksperimental ishlar tajriba guruhi a’zolari motivatsiyaga ijobiy ta’sir ko’rsatgan. Agar eksperiment boshida 11,2% o’quvchilarda ta’lim jarayonida milliy qadriyatlarga bo’lgan munosabat nisbatan salbiy motivatsiya bo’lgan, 22,8 % o’quvchilarda umuman bo’lmagan, 41,7%da o’tkinchi bo’lgan bo’lsa, unda eksperimental ishlar yakuni bo’yicha 68 %da ta’lim jarayonida xalq og’zaki ijodi namunalaridan foydalanishga nisbatan ijobiy barqaror motivatsiya qayd etilgan. Nazorat guruhlarida vaziyat deyarli o’zgarmagan.

Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy qadriyatlarni takomillashtirish dinamikasi 2-jadvalda keltirib o’tilgan. Ushbu jadval natijalarining qiyosiy tahlili eksperimental ishlar yakunida nazorat guruhida refleksiyasi shakllangan o’quvchilar soni (39,3 %) tajriba guruhidagilarga (68,1 %) nisbatan ancha kamligini ko’rsatadi.
3.2.2 - jadval
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy qadriyatlarni takomillashtirish dinamikasi

Eksperiment bosqichlari	Refleksiya
	Shakllanmagan		Beqaror		Shakllangan
	Soni	%	soni	%	Soni	%
1	2	3	4	5	6	7
Tajriba – sinov ishlari boshida tajriba guruhida	45	39,3%	43	37,9%	28	24,1%
Tajriba – sinov ishlari boshida nazorat guruhida	47	36,7%	49	38,3%	34	26,1%
Tajriba – sinov ishlari 1 – bosqich yakunida tajriba guruhida	17	15,5%	51	43,7%	50	43,1%
Tajriba – sinov ishlari 2 – bosqich yakunida tajriba guruhida	11	9,2%	31	27,7%	72	62,1%
Tajriba – sinov ishlari yakunida tajriba guruhida	7	6,3%	30	26,2%	79	68,1%
Tajriba – sinov ishlari yakunida nazorat guruhida	26	20,4%	52	40,3%	52	39,3%

Shakllantiruvchi eksperiment jarayonini shartli tarzda uch qismga bo’lish mumkin: o’quvchilarda milliy qadriyatlar ko’nikmalarini shakllantirish, ularda o’rganilayotgan fanga nisbatan qiziqishni oshirish, o’quvchilar milliy qadriyatlarini o’rganishini pedagogik boshqarishni mukammallashtirish. Shakllantiruvchi eksperiment so’ngida yakuniy diagnostika o’tkazildi va ushbu diagnostika tajriba guruhidagi o’quvchilar milliy qadriyatlarga nisbatan munosabat tug’usining shakllanaglik samaradorlik oshganligi va ijobiy dinamika kuzatilganligini qayd etdi. Empirik natijalarni qayta ishlashda statistik kompyuter dasturi Statistica for Windows, V. 6 qo’llanildi. Olingan natijalarni tekshirish uchun t – Styudent mezoni va x² mezon qo’llanildi. Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy qadriyatlar tizimining takomillashganligini baholash natijalar 3 – jadvalda keltirilgan.

3.2.3 - jadval
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy qadriyatlar tizimining takomillashganligini baholash (shakllantiruvchi eksperiment yakunida, guruhdagi o’quvchilarning umumiy miqdoridan foiz hisobida)

Darajalar	Tajriba-sinov boshida		Tajriba-sinov oxirida
	Nazorat guruhi	Tajriba guruhi	Nazorat guruhi	Tajriba Guruhi
Yuqori	8%	18%	4%	32%
O’rta	16%	24%	30%	40%
Past	76%	72%	52%	24%

Shakllantiruvchi eksperiment o’tkazilishi tadqiqot farazini isbotladi va ta’limning kompyuter texnologiyalari taqdim etuvchi didaktik imkoniyatlardan maqadga muvofiq tarzda foydalanish boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy qadriyatlarning takomillashganligini samaradorligini jiddiy tarzda oshirishini ko’rsatib berdi.

Tajriba va nazorat guruhi natijalarini qiyoslash ko’rsatishicha, nazorat guruhida sharqona munosabat tuyg’usi optimal darajasi 4% dan 32%gacha, yetarlicha daraja esa 24%dan 40%gacha o’sgan bo’lsa, shu paytda milliy qadriyatlarga bo’lgan munosabat tuyg’usining boshlang’ich darajasi bo’lgan o’quvchilar soni 72% dan 24%gacha qisqargan. Nazorat guruhida ham ijobiy o’zgarishlar yuz bergan, ammo bu o’zgarishlar jiddiy ahamiyatga ega emas. Milliy qadriyatlarning takomillashgan optimal va yetarlicha darajasida bo’lgan o’quvchilar soni nazorat guruhiga nisbatan ikki barobar kam bo’lsa, boshlang’ich darajada bo’lgan o’quvchilar soni tajriba guruhidagi xuddi shu darajadagi o’quvchilar sonidan ikki barobar ko’p. Olingan natijalarni tekshirish uchun t – Styudent mezoni va x² mezon qo’llanildi.
t_hisob = 6 qiymati t_mezon = 1,64 qiymatidan ancha yuqori. x² mezon (hisob qiymati 1,49) bo’yicha hisob kitoblar ham, yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xato ehtimoli 0,001dan yuqori emasligini ko’rsatib berdi. Bundan kelib chiqadiki, olingan natijalar tasodifiy emas va jiddiy ahamiyatga ega.
Shunday qilib, shakllantiruvchi eksperiment jarayonida olingan natijalar taklif etilgan boshlang’ich sinf o’quvchlarida milliy qadriyatlarning takomillashganligi va samaradorligi haqida xulosa chiqarishimizga imkon beradi
Tajriba-sinov ishlari nihoyasiga yetgach, tajriba avvalida o’tkazgan so’rovnoma, test, suhbat metodlarini qaytadan qo’llagan holda boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy qadriyatlarning takomillashishiga muvaffaq bo’ldik.
Tajriba-sinov ishlari avvali va so’ngida olingan natijalarning qiyosiy tahlili tajriba so’ngidagi natijalar tajriba guruhidagi yuqori ekanligini yaqqol ko’rsatadi. Bundan tashqari biz o’z tajriba-sinov ishlarimiz jarayonida maktab jamoasi tomonidan o`tkazilgan ma'naviy-ma'rifiy tadbirlar hamda fan o’quvchilarining darslari davomida milliy qadriyatlardan foydalanishga doir munosabatlari ham o’rganildi.Chunki,o’quvchilarni tarbiyalashda milliy qadriyatlardan foydalanish tizimini takomillashtirishda eng avvalo, milliy an`analarimiz va urf odatlarimiz, o`tkazilayotgan bayram tadbirlarimiz muhum ahamiyatga ega bo`lib, bu esa o`qituvchilarning ular haqida nazariy va amaliy ma’lumotlarga ega bo`lish lozimligini, o`quv va tarbiyaviy mashg`ulotlar davomida milliy va pedagogik qadriyatlarga amal qilishi, ulardan foydalanishi muhim ekanligini tushuntirish lozimligini anglatadi.