Biologiya (2) — копия cdr

4-MAVZU: KOMPYUTERNING MANTIQIY QURIL- MASI VA ARXITEKTURASI. KOMPYUTERNING APPARAT

TA’MINOTI. PERIFERIYA QURILMALARI

1. 
   Shaxsiy kompyuterlarning dasturli ta‘minoti
   

Shaxsiy kompyuterning foydalanuvchi uchun qulay va samarador bo‘lishi unda qanday dasturiy ta‘minoti mavjudligi bilan aniqlanadi. Lekin dasturiy ta‘minotning qanday turlari foydalanuvchi uchun zarur bo‘lishi uning qaysi soxada faoliyat kqrsatishi bilan aniqlanadi.
Shaxsiy kompyuterning dasturiy ta‘minoti xususiy EXM-larni qo‘llash samaradorligini oshirish, undan foydalanishni osonlashtirish va foydalanuvchilar dasturlarini tayyorlashning mehnat sarfini kamaytirishi uchun mo‘ljallangan dasturlar sistemasidan iborat.
Shaxsiy kompyuter dasturlar ta‘minotining to‘plami quyidagi guruxlarga ajraladi:

1. 
   Tizimli dasturlar
   
2. 
   Amaliy dasturlar
   
3. 
   Dasturlashtirish muhiti Kompyuterda har xil turdagi ma‘lumotlar saqlanadi. Ular bilan ishlash uchun biz har xil maxsus dasturlar bilan foydalanishimiz zarur, chunki kompyuter uzi hech qanaqa harakatlar bajarmaydi u faqat bizning buyruklarimizni va ko‘rsatmalarimizni bajaradi. Buyruklar va ko‘rsatmalar ketmaketligi esa dastur deb nomlanadi (dastur tushunchasi yuqoridagi mavzularda utilgan).
   

Dasturlar 3 turga bulinadi:

1. 
   Tizimli (tizim) dasturlar. Tizimli dasturlar bu kompyuter ishini boshqaruvchi va har xil yordamchi amallarni bajaruvchi dasturlar.
   

Masalan: fayllar ustidan har xil amallar bajarish (kayta nomlash, yaratish, uchirish, nusxasini olish, xajmini o‘zgartirish), diksni tozalash va tekshirish, kompyuterni sozlash ( tashki kurilmalar ishini boshqarish). Tizimli dasturlar ichida 4 dasturlar guruhlari ajratilib turadi.
Bular: operatsion tizimlar (tizimlar), utilita dasturlar, drayver dasturlar va qobiq dasturlar.

2. 
   Amaliy dasturlar. Amaliy dasturlar bu ma‘lumotlar bilan ish jarayonida foydalanadigan dasturlar.
   

Masalan: matn ma‘lumotlarni yaratish va taxrirlash, rasm va tasvir ma‘lumotlarni yaratish yoki uzgartirish, malumotlar ombori bilan ishlash, musika va video ma‘lumotlarni kurib chikish va taxrirlash.
Amaliy dasturlar foydalangan ma‘lumotlar turiga ko‘ra guruhlanadi: matn muharrirlari (Word, Lexicon, WD, Notepad, Write va xokazo), rasm va tasvir muharirlari, rasm va tasvirlarni ko‘rsatuvchi dasturlar (Corel, Adobe Photoshop, Imaging, ACDSee, Paint vaxokazo), musika va video muharrirlari, musika va video ko‘rsatuvchi dasturlar (Adobe Premier, Winamp, universal proigrovatel va xokazo), jadvallar muharriri (Lotus, Excel va xokazo), ma‘lumotlar ombori bilan ishlovchi dasturlar (Access, Dbase, FoxPro va xokazo), uyin dasturlari, urgatuvchi dasturlar, bugalteriya va moliya dasturlar, va boshqalar.

2. 
   . Kompyuter ta’minoti turlari. Dasturiy ta’minot turlari.
   

Saxsiy kompyutеr ikkita tashkiliy qismlardan iborat, yani apparat (hardware) taminot va dasturiy (software) taminot qisimlari Apparat ta'minoti — bu, birinchi navbatda kompyutеrning asosiy tеxnik qismlari va qo‘shimcha (atrof) qurilmalaridir.
Dasturiy ta'minot kompyutеrning ikkinchi muhim qismi bo‘lib, u ma'lumotlarga ishlov bеruvchi dasturlar majmuasini va kompyutеrni ishlatish uchun zarur bo‘lgan xujjatlarni o‘z ichiga oladi. Dasturiy ta'minotsiz xar qanday kompyutеr bamisoli bir parcha tеmirga aylanib qoladi. Mа’lumki, kоmp’yutеr tеxnоlоgiyalаri fаqаt chеgаrаlаngаn аmаllаrniginа bаjаrishgа mo‘ljаllаngаn bоshqа elеktrоn qurilmаlаr (tеlеfоn, mаgnitоfоn, tеlеvizоr vа h.k.) dаn fаrq qilib, kiritilgаn mа’lumоtlаr ustidаxilmа-xil аmаllаrni bаjаrishi mumkin. Buning uchun shu tеxnоlоgiyalаrning аsоsi bo‘lmish kоmp’yutеr tushinаdigаn tildа kеrаkli ko‘rsаtmаlаr (dаsturlаr) tuzib, uning xоtirаsigа kiritish kеrаk.
Shundаy dаsturlаrning mаjmuikоmp’yutеr tеxnоlоgiyalаrining dаsturiy tа’minоtini tаshkil qilаdi vа ulаrning imkоniyatlаrini, quvvаtlаrini аks ettiruvchi аsоsiy vоsitаlаrdаn biri hisоblаnаdi.
Avvalo ular orasidagi bog’lanish intеrfеys dеb atalishini bilib olishimiz lozim. Kompyutеrning turli tеxnik qismlari orasidagi o‘zaro bog’lanish — bu,apparat intеrfеysi, dasturlar orasidagi o‘zaro bog’lanish esa — dasturiy intеrfеys, apparat kismlari va dasturlar orasidagi o‘zaro bog’lanish — apparat — dasturiy intеrfеys dеyiladi.
Shaxsiy kompyutеrlar xakida gap kеtganda kompyutеr tizimi bilan ishlashda uchinchi ishtirokchini, ya'ni insonni (foydalanuvchini) ham nazarda tutish lozim. Inson kompyutеrning ham apparat, ham dasturiy vositalari bilan mulokotda buladi. Insonning dastur bilan va dasturni inson bilan o‘zaro mulokoti — foydalanuvchi intеrfеysidеyiladi.
Endi kompyutеrning dasturiy ta'minoti bilan tanishib chiqaylik.
Barcha dasturiy ta'minotlarni uchta katеgoriya bo‘yicha tasniflash mumkin:
Tizimli dasturiy ta'minot; Amaliy dasturiy ta'minot;
Dasturlash tеxnologiyasining uskunaviy vositalari.

2. 
   Kompyuter avlodlari va ularning klassifikasiyasi, kompyuterning arxitekturasi
   

Kompyuterlar o'zining elementlar bazalari bo ‘yicha avlodlarga ajratilgan. I avlod (1945— 1956) kompyuterlari elementlar bazalari elektron 1ampalar ekanligi bilan harakterlanadi. Bu avlod mashinalari katta zallarni egallagani holda, yuzlab kilovatt elektr energiya sarf qilar va tonnalab ogirlikka ega hamda sekundiga 1-2 ming amal bajarar, xotirasining hajmi 1-2 ming so‘zni(maiumotni) saqlashga qodir edi. Bu avlod mashinalariga “Ural-1”,"Ural-2", “BESM-1”, “BESM-2”,”M-1",”M- 2",”M -20" kabi mashinalarni misol qilib keltirish mumkin. II avlod (1957—1968) kompyuterlari elementlar bazalari tranzistorlardan iborat edi, tezkorligi sekundiga 10-20 ming amal bajarish, xotirasining hajmi 4-
8 ming so‘zni saqlashga qodir edi. Ikkinchi avlod kompyuterlari hisoblash ishidan ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish, iqtisodiy masalalarni yechish, harflar bilan ishlay olish “qobiliyati”ga ham ega bo‘ldi. Bu avlod mashinalariga “BESM-3”,”BESM-4", “Ural-16”, “Minsk- 22”, “IBM-608”, “BESM-6” mashinalarini misol qilib keltirish mumkin. III
avlod (1969— 1980) kompyuterlarining elementlar bazalari integral sxemalardan iborat bo‘lib, tezkorligi sekundiga 10 mingdan boshlab, shu avlodning eng oxirgi mashinalari 2-2.5 million amal bajarishgacha yetdi. Xotirasining hajmi ham 8-10 ming baytdan( bu avlod xotira oichami xalqaro oicham baytlarda beriladigan boigan) 8 million baytlargacha yetdi. Bu avlod mashinalariga YES (yagona seriya) kompyuterlari -“EC 1010’7 ’EC-1020", “EC-1030”,”EC-1035", “EC-1050”,”EC-1060",’’EC-66"
larni misol qilib ko‘rsatish mumkin. IV- avlod (1981—1990) kompyuter- laming elementlar bazalari kata integral sxemalar (KlS)dan iborat.
Ularning tezkorligi sekundiga 6,5 million amal bajarishgacha yetdi, xotirasinig hajmi 64M baytgacha kengaydi. Bu avlod mashinalariga Super EHMlar, “Elbrus” 1-KB,’’IBM PC” kabi kompyuterlarni ko'rsatish mumkin. 1990-yillardan boshlab kompyuterlaming elementlar bazalarini o ‘ta katta integral sxemalar (UKIS) tashkil qiladi. Bu avlod kompyuterlari hozir keng qoilaniladi. Ular elektron va yorugiik nurlari energiyasidan foydalanishga, tuzilishi esa lazer texnikasiga, nurlanuvchi diodlarga asoslangan. Amal bajarish tezligi sekundiga bir necha milliardgacha, doimiy xotirasinig hajmi 10-100 gb gacha kengaydi.
Kompyuter arxitekturasi, odatda, arxitektura xususiyatlarining foydalanuvchi uchun katta ahamiyatga ega bo‘ladigan majmui bilan belgilanadi. Bunda, asosiy e’tibor mashinaning tuzilishi va funksional imkoniyatlariga qaratiladi. Ushbu imkoniyatlar asosiy va qo‘shimcha funksional imkoniyatlarga farq qiladi.
Asosiy funksiyalar EHM vazifasini belgilab beradi. Uning vazifalari jumlasiga axborotga ishlov berish, saqlash va tashqi ob’ektlar bilan axborot almashinish kiradi.
Qo‘shimcha funksiyalar esa asosiy funksiyalar samarasini oshiradi, ya’ni mashina ishining unumli rejimi, yuqori ishonchliligi, foydalanuvchi bilan mashina o‘rtasida dialog qaror topishi va shu kabilarni ta’minlaydi. EHMning sanab o‘tilgan funksiyalari mashina komponentlari, jumladan apparat vositalari va dasturiy vositalar yordamida amalga oshadi.

2. 
   Kompyuterning asosiy va atrof qurilmalari va ularning xarakteristikalari
   

Zamonaviy shaxsiy kompyuterlar quyidagi uchta asosiy qismdan tashkil topgan: - sistemalar bloki (system block); monitor yoki displey (monitor); klaviatura (keyboard). Sistemalar bloki (2.1-rasm). Bu blok
quyidagi qurilmalardan tashkil topgan: mikroprotsessor yoki protsessor; sooprotsessor; operativ xotira; qattiq disk (vinchester); diskovodlar (magnit disklardan o‘quvchi yoki ularga yozuvchi qurilmalar); control- lyorlar; adapterlar; shinalar; ta’minlash bloki. Mikroprotsessor (microprocessor) - barcha arifmetik mantiqiy amallarni bajaruvchi hamda kompyuter boshqa qurilmalarining ishlashini nazorat qiluvchi va boshqaruvchi qurilma. Kompyuterning eng asosiy qurilmalaridan biri boTgani uchun kompyuter markasi aynan shu kompyuterga o‘rnatilgan mikroprotsessor markasi bilan ataladi. Mikroprotsessorlaming quvvati 1 sekundda bajarilishi mumkin bo‘lgan elementar amallar soni - “takt chastotalari” bilan chanadi. O‘lchov birligi - megagers (MGs). Oxirgi vaqtlarda ishlab chiqarilayotgan Pentium-IV kompyuterlarida tezkor xotira 512 MB va undan yuqori, tatk chastotasi 2.4 yoki 2.6 GB va undan yuqori, doimiy xotirasi 80 GB va undan yuqori. Diskovodlar {driver)- qattiq (vinchester) yoki yumshoq (disketa) disklardagi ma’lumotlami o‘qishga hamda maiumotlarni shu disklarga yozishga xizmat qiluvchi qurilmalar. Hozirgi vaqtda shaxsiy kompyuterlarda qoilanilayotgan yumshoq magnit disklar (diskette yoki floppy disk) 1.44 MB hajmga ega. Kontrollyorlar {controller) - kompyuterning va unga ulangan qurilmalarning ishlash faoliyatini nazorat qiluvchi va boshqaruvchi elektron sxema. Ular klaviaturani, diskovodlar hamda qo‘shimcha qurilmalarni nazorat qiluvchi va boshqaruvchi kontrollyorlarga boiinadi. Adapterlar {adapter) - kompyuterni qo‘shimcha qurilmalar bilan bog`lashga hamda ularning ishlashini bir-biriga moslashtirishga xizmat
qiluvchi aloqa qurilmasi.Adapterlar quyidagi turlarga bolinadi:

1. 
   Parallel portlar (parallel port) adapterlari. Bu portlarga odatda printerlar ulanadi. Portlarning nomlari LPT1, LPT2, LPT3 va LPT4;
   
2. 
   Asinxron ketma-ket portlar (serial port) adapterlari. Bu portlarga asosan “sichqoncha”, modemlar ulanadi. Portlarning nomlari COMI, COM2 va COM3.
   
3. 
   Kompyuter o ‘yinlari uchun ajratilgan port (game port) adapteri. Bu portga o ‘yinlarni boshqaruvchi qurilma - joystik ulanadi.
   

Shinalar (bus) - kontrollyorlar va adapterlarni mikroprotsessor hamda operativ xotira bilan bog io v ch i aloqa uzatish magistrali. Asosan IBM firmasi tomonidan ishlab chiqilgan ISA, MCA, EISA, VESA hamda Intel firmasi tomonidan ishlab chiqilayotgan PCI shinalari qoilaniladi. Ta'minlash bloki (power supply unit) - o ‘zgaruvchan elektr
tokini kerakli kuchlanishdagi o ‘zgarmas tokga aylantirib, elektron sxemalarga uzatuvchi qurilma. Monitor (displey)lar matnli va grafik maiumotlami ekranda aks ettirishga xizmat qiladi. Oq-qora tasvirli(monoxrom) hamda rangli monitorlarga boiinadi. Ekranining standart kattaligi-diagonalining uzunligi 14 dyum(≪14≫). Lekin ekranining diagonali 18 dyum (≪18≫) va 21 dyum (≪21≫) boigan monitorlar ham ishlab chiqilgan.
Klaviatura. Klaviatura - ma’lumotlarni kompyuterga kiritishga xizmat qiluvchi qurilma bo‘lib , 83 tugmachali ( 83-keyboard ) va 101 tugmachali (101-keyboard) klaviaturalarga bo‘linadi. 83 tugmachali klaviaturalar asosan portativ kompyuterlarda ishlatiladi.
Klaviatura tugmachalari o‘z vazifalariga ko‘ra 6 guruhga bo‘linadi: funksional, raqamlar va belgilar, harflar, kursorni boshqaruvchi, tahrir qiluvchi, maxsus amallarni bajaruvchi. Bu guruhlardagi tugmachalarning vazifalari quyida keltirilgan:
Printer (printer) - kompyuterdagi maiumotlami qog‘ozga bosib chiqarishga xizmat qiluvchi qurilma. Tor va keng oichamli printerlar ishlab chiqilmoqda. Tor oichamli printerlar maiumotlarni faqat A4 formatli (210 X 297 mm) qog‘ozga bosib chiqarsa, keng oichamli printerlar maiumotlarni A3 formatli ( 297 x 400 mm) hamda A4 formatli qog‘ozlarga bosib chiqarishga moijallangan. Bulardan tashqari, printerlarning ayrimlari faqat matnli maiumotlarnigina bosmaga chiqarsa, ayrimlari grafik maiumotlarni, rasmlarni, chizmalarni har xil ranglarda bosmaga chiqarish imkoniyatiga ega. Tasvirlarni qog‘ozga bosib chiqarish usuliga ko ‘ra printerlar matritsali, sepuvchi, lazerli,nur- diodli, termoprinterlar kabi turlarga boiinadi. Bulardan eng ko‘p tarqalganlari matritsali, sepuvchi va lazerli printerlardir.
Skaner (scanner) - qog‘ozdagi matnli va grafik maiumotlami, tasvirlarni, har xil rasmlarni qo‘yib kompyuterga kirituvchi qurilma.
Ularning rangli va oq-qora (monoxrom) tasvirlarni kirituvchi, stol ustiga qo‘yiladigan, qo‘l bilan tasvirlar bo‘ylab yurgiziladigan turlari ishlab chiqilmoqda.
Kompakt disk diskovodlari (CD - ROM)- kompakt disklarga yozilgan maiumotlarni o ‘qib, kompyuterga kirituvchi qurilma. Keyingi paytlarda bunday diskovodlarga boigan talab oshib bormoqda. Chunki, ko‘pgina amaliy dasturlar (OC Novell; Windows NT; Borland C ++ kompilyatori; Corel Draw grafik paketi) kompakt disklarga yozilgan holda sotilmoqda.
Bunga kompakt disklarning quyidagi qulayliklari sabab boidi:

• 
  maiumotlar juda ishonchli holda saqlanadi;
  
• 
  bitta kompakt diskga juda katta hajmdagi (700 Mb gacha) maiumotlarni sig‘dirish mumkin;
  
• 
  diskovoddagi maiumotlami o‘qib, kompyuterga kiritish tezligi ancha yuqori (500 Kb/sek. gacha).
  

Magnitooptik diskovod - ma’lumotlarni 3,5 va 5,25 dyumlik magnitooptik disklaridan o‘qib, kompyuterga kiritishga hamda kompyuterdagi maiumotlarni shunday disklarga yozishga xizmat qiluvchi qurilma. Magnit disklardagi maiumotlami o'qish va ularga yozish lazer nuri yordamida amalga oshiriladi.
“Sichqoncha“ (mouse) - kompyuterga har-xil maiumotlami, buyruqlarni kiritishni qulaylashtirish, yengillashtirishga xizmat qiluvchi qurilma. Ikki va uch tugmachali sichqonchalar ishlab chiqilmoqda. Agar kompyuterga “sichqoncha“ ulangan boisa, monitor ekranida ko‘rsatgich (*'≫) paydo boiadi. “Sichqoncha”ni stol ustida siljitib, ko'rsatgichni ekranning istalgan joyida joylashgan buyruqqa olib borish va shu buyruqni ishga tushirish (chap tugmachani bosib) yoki inkor qilish (o‘ng tugmachani bosib) mumkin.
Modem (modem) - telefon kanali orqali kompyuterlar o‘rtasida maiumot almashishga imkon beruvchi qurilma. U ichki (sistemalar blokining ichiga joylashtiriluvchi) va tashqi (kompyuter bilan asinxron portlar orqali bogianuvchi) modemlarga bolinadi. Maiumot uzatish tezligi turiga qarab 1200, 2400, 4800, 9600 bod (1 bod = 1 bit/sek);
Faks - modem (fax - modem) - faks hamda modemlaming vazifalarini birgalikda bajaruvchi qurilma.
Plotter (plotter) - har xil chizmalarni qog‘ozga bosib chiqaruvchi qurilma. Baraban tipidagi(chizmalarni o ‘ram shaklidagi qog‘ozga chiqaruvchi) va planshet tipidagi (chizmalarni maxsus stol ustiga qo‘yilgan tekis qog‘ozga chiqaruvchi) plotterlar ishlab chiqilmoqda.
Asosan loyihalash ishlarini avtomatlashtiruvchi sistemalarda ishlatiladi;
Grafik planshet (graphics pad) - murakkab chizmalarni o ‘qib, kompyuterga kirituvchi qurilma;
Kompyuterlar to‘ri adapteri (network adapter) - kompyuterlarni va uning qurilmalarini lokal kompyuter to ‘riga ulashga hamda ularning faoliyatini bir-biriga moslashga xizmat qiluvchi qurilma;
Audioplata (audiokard) - turli musiqalami, tovushlarni kompyuter tomonidan ijro etilishiga xizmat qiluvchi qurilma. Odatda ovoz kolonkalari va mikrofoni boiadi; Joystik (joystick) - kompyuter o‘yinlarini boshqaruvchi qurilma;
Digitayzer (digitizer) - tasvir va chizmalarni raqamlar ko'rinishida ifodalab, so'ngra kompyuterga kirituvchi qurilma.

2. 
   Kanalli va shinali sistemotexnika
   

Kanal-tezkor xotira bilan EHMning tashqi qurilmalari orasida axborot almashinuviga imkon beradi. Shu tufayli ko‘p dasturli rejimni amalga oshirish mumkin bo‘ladi. Bittadan ortiq bo‘lgan chiqishga ega uzatish linyasi yoki signallarni uzatish muhitini shina deb atash mumkin. Oddiy kompyutyerda bir nechta ichki va tashqi shinalar, har bir protsessorda asosiy ma’lumotlarni va xotira manzillarini uzatish ikkita
shinalar mavjud.Bular ma’lumotlar shinasi va manzil shinasidir.
Protsessor shinasi deganda, ko‘pincha ma’lumotlarni uzatish yoki qabul qilish bog‘lanishlari to‘plami sifatida ifodalangan ma’lumotlar shinasi nazarda tutiladi. Shinaga bir vaqtning o‘zida qancha signal ko‘p kelib tushsa, vaqtning aniq bir intervalida, u orqali shuncha ko‘p ma’lumotlar uzatiladi va u shuncha tez ishlaydi.
Ma’lumotlar shinasining raryadliligi avtomagistral yo‘lidagi xarakat yo‘nalishlarining miqdoriga o‘xshashdir, yo‘nalishlar miqdorini orttirish trassadagi mashinalar oqimini orttirishga imkon tug‘diradi. Shunga o‘xshash, razryadlilikni orttirish, unumdorlikni orttirishga olib keladi.
Kompyutyerdagi ma’lumotlar bir hil vaqt oralig‘ida raqamlar ko‘rinishida uzatiladi.
Aniq vaqt intervalida ma’lumotlarning bir birlik bitini uzatish uchun, yo‘qori bosqichdagi kuchlanish signali jo‘natiladi (5 V atrofida), ma’lumotlarning nol bitini uzatish uchun quyi bosqichli kuchlanish signali (0 bit atrofida) uzatiladi.

2. 
   kompyuterni testlash
   

Testli dasturlar kompyuter konfiguraciyasini, uning tizimli resurslarini identifikaciyalash hamda nisbiy unumdorlikni diagnostika- lash va baholash uchun ishlatiladi.
DOS dasturlari asosiy paketiga Microsoft Diagnostics (MSD.EXE) utilitasi kiradi. Uning yordamida bir qator murakkab bo‘lmagan apparatura nosozliklarini va yoki tizim fayllarining noto‘g’ri konfigura-
chiyasini aniqlash mumkin. Bu dasturni tizimli disketada saqlash foydalidir.
Bu maqsadlar uchun ko‘pincha Symantec firmasining Norton Diagnostic (Norton Utilites paketidan), Touchstone firmasining Checkit paketining turli versiyalari kabi dastur mahsulotlari ham ishlatiladi.
Checkit, odatda, SHK tizimli konfiguraciyasini aniqlash, uning asosiy komponentalarini testlash va alohida qims tizimlarning unumdorligini baholash imkonini beradi.
Checkit dasturining imkoniyatlari orasida quyidagi ko‘rib chiqishlarni ta’kidlash mumkin:
� adreslanadigan xotira birinchi megabaytining ichidagi bor narsasini;
� uzulish liniyalarini va xotiraga bevosita murojaat qilish kanallarini;
� CMOS xotirasining ichidagi bor narsasini;
� tizimga O‘rnatilgan DOS drayverlarining to‘liq ro‘yxatini.
� tizimga O‘rnatilgan DOS drayverlarining to‘liq ruyxatini.
Dasturda xotiraning barcha tiplari (standart, kengaytirilgan va qo‘shimcha), tizimli plataning komponentalari (processor, soprocessor, nazoratchilar), haqiqiy vaqt soatlari, SHK ga ulangan printerning ketma- ket va parallel portlarining testlari mavjud. Qattiq disk uchun nazoratchi testidan tashqari, har bir fizik yo‘lakchani tekshiruvchi, nazoratni bo‘zmaydigan amallar qo‘llaniladi. Videoqism tizimni nazorat qilishli matnli va grafikli rejimlar hamda videoxotira alohida tekshiril adi.
Dastur kiritish qurilmalarini: klaviatura, sichqonchani interaktiv- nazorat qilishni ko‘zda tutadi. Bajarilishi mumkin: modemlarni, tarmoqli platalarni, CD-ROM yuritmalarini identifikaciyalash, еgiluvchan disklar yuritmalarini testlash, CMOS RAM ni taxrirlash. Va nihoyat, tizimli plata, qattiq disk (murojaat qilish vaqti va uzatish tezligi), videoqism tizim (almashish tezligi) uchun unumdorlikni baholashni bajarish mumkin.
Norton utilitalari (xususan 7.0 versiyasi) paketidan juda ommaviy SYSINFO.EXE (System Information) utilitasi taqdim еtadigan testlash imkoniyatlarini va kompyuterning asosiy reytingli parametrlarini ko‘rib chiqaniz, bu utilitani qattiq; diskdagi, agar u erda bo‘lmasa, disketadagi NU (Norton Utilites) katalogidan ishga tushirish mumkin.
SYSINFO utilitasi kompyuterning tizimli konfiguraciyasi, uning asosiy komponentalari va ularning tavsiflari tugrisidagi ma’lumotlarni
taqdim еtadi, hamda butun kompyuterning va uning alohida qims tizimlarining kiyosiy unumdorligini (SHK ning tanlangan tipik modellariga nisbatan) baholash imkonini beradi.
Utilita ishlaganda videomonitor еkranida foydalanuvchi bilan muloqat qilish rejimida foydalanuvchiga qiziqarli bo‘lgan malumotlarni o‘z ichiga olgan ma’lumot kadrlari aks еttiriladi.
Har bir еkran quyidagilarga еga bo‘ladi:
� umumiy sarlavxa
� System Information

2. 
   kompyuterga ulangan texnik qurilmalarning ishlash xolatini tekshirish
   

Diagnostik dasturlar, kompyuterni tekshirishga moljallangan. Uning yordamida, vaqtida bartaraf etilmagan muammolarni yechish mumkin
Lekin bu panatseya emas. diagnostik utilitni ishga tushirish uchun kompyuter disketadan yoki qattiq diskdan yuklanish lozim. Agarda, yoqib/o‘chirish tugmachani bosgandan so‘ng jimjidlik bo‘lsa siz (самостоятельно), shu kitob yordamida, nima bo‘lganini aniqlashingiz kerak.
Ba’zi bir diagnostik dasturlar DOS yoki Windows ish nusxasi mavjudligiga bog‘liq, boshqa dasturlar esa DOSdagi chegarali funksional analogi bilan birga etkizib beriladi yoki o‘rnatish jarayonida yuklanish disketani yaratadi.
Yana bitta manfiy tarafi shundaki, eng yetakshi (самой совершенной) diagnostik dasturga, diagnostik natijalarni inter- pretatsiya qiloladigan superkompyuter kerak. Bu superkompyuter- sizning miyangiz. Diagnostik dasturlar qanchalik yaxshi bo‘lmasin, ulardan hech biri kompyuterning har bir komponentini sinalolmaydi.
Antivirus dasturlarning faoliyat maydoniga tusholmaydigan muammolar quyida keltirilgan.

2. 
   Markaziy protsessorning tuzulishi bilan tanishish Mikroprotsessor, boshqacha nomi - markaziy protsessor.
   

Markaziy protsessor (CPU, ingl. Central Processing Unit) - kompyuterning dastur tomonidan berilgan arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajaradigan asosiy ish komponenti bo‘lib, hisoblash jarayonini boshqaradi va kompyuterda mavjud barcha qurilmalar ishini muvofiqlashtiradi.
Aksariyat hollarda MzP o‘z ichiga:
arifmetik-mantiqiy qurilmani;
ma’lumotlar shinalari va manzillar shinalarini; registrlarni;
komandalar hisoblagichini;
kesh - kichik hajmli (virtual) xotiraga juda tez (8 dan 512 Kbayt ga qadar) saqlash qurilmasini;
nuqtasi o‘zgaruvchan sonlarning matematik soprotsessorini mujassam etadi.
Zamonaviy protsessorlar mikroprotsessorlar ko‘rinishida tayyorlanadi. Jismonan mikroprotsessor integral sxema ko‘rinishidan iborat, ya’ni u umumiy maydoni atigi bir necha kvadrat millimetr keladigan to‘g‘ri burchak shaklga ega kristall holatdagi kremniyning yupqa plastinkasi ko‘rinishida tayyorlangan bo‘lib, ustiga protsessorning barcha ishlarini bajaradigan sxemalar (qoliplar) joylashtirilgan. Ushbu kristall-plastinka, odatda, plastmassa yoki sopoldan tayyorlangan yassi korpusga joylanib, kompyuterning tizim platasiga ulash imkoni bo‘lishi uchun metall tilchalariga ega tilla simlar bilan ulanadi.

2. 
   Arifmetik mantiqiy qurilma vazifasini tashkil etuvchilar bilan tanishish
   

Arifmetik-mantiqiy qurilma axborotni o‘zgartirishga oid arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun mo‘ljallangan qurilma sanaladi. Funksional jihatdan AMQ, odatda, ikkita registr, summator va boshqaruv sxemasidan (mahalliy boshqaruv qurilmasidan) tashkil topgan. Summator - kirish qismiga kelayotgan ikkilik sonli kodlarni qo‘shish amalini bajaruvchi hisoblash sxemasi bo‘lib, mashinaning ikkilangan so‘ziga oid razryadlik darajasiga ega.
Uzunligi turlicha bo‘lgan tez ishlovchi xotira registrlari: 1- registr (Pr1) ikkilangan so‘z, 2- registr (Pr2) esa bitta so‘zga oid razryadlik darajasiga ega.
Operatsiya bajarilayotgan paytda Pr1 ichida operatsiyada ishtirok etayotgan birinchi son, operatsiya yakuniga yetgach - natija joylashadi; Pr2 ichida esa operatsiyada ishtirok etayotgan ikkinchi son joylashib, operatsiya yakuniga yetgach, uning ichidagi axborot o‘zgarmay qoladi. 1- registr axborotni ma’lumotlarning kodli shinasidan
olishi va xuddi shu shinasi orqali uzatishi mumkin.
Boshqaruv sxemasi yo‘riqlarning kodli shinasi orqali boshqaruv qurilmasidan boshqaruv signallarini qabul qilib, registrlar va AMQ summatori ishini boshqarish uchun mo‘ljallangan signallarga aylantiradi. MQ arifmetik (+, - , *, :) operatsiyalarni faqat so‘nggi razryaddan so‘ng qayd etilgan vergulli ikkilik axborotga, ya’ni faqat butun ikkilik
sonlarga nisbatan bajaradi.
O‘zgaruvchan vergulli ikkilik sonlar hamda ikkilik-kodlashgan o‘nli sonlarga nisbatan operatsiyalar ijrosi matematik soprotsessor yoki
maxsus tuzilgan dasturlar jalb etilgan tarzda bajariladi.

3. 
   MAVZU: OPERATSION TIZIM. OPERATSION TIZIM (OS) – ATAMALAR VA TA’RIFLAR. FAYL TIZIMI. FAYL FORMATLARI.
   

Operatsion tizim - fayl tizimi
Kompyuterda fayl tizimi, ba'zan yozma fayl tizimi - bu fayllarni nomlash usuli va ularni saqlash va olish uchun mantiqan joylashadigan usul. Fayl tizimisiz, saqlanadigan ma'lumotlar alohida fayllarga ajratib bo'lmaydi va ularni aniqlash va olish qiyin bo'ladi. Ma'lumotlar hajmi oshgani sayin, alohida fayllarni tashkillashtirish va ulardan foydalanish imkoniyati ma'lumotlar saqlashda yanada muhim ahamiyat kasb etmoqda. Raqamli fayl tizimlari va fayllar hujjatlarni saqlash va olishning bir xil mantiqiy usulidan foydalangan holda qog'ozga asoslangan tizimlar uchun nomlangan va modellashtirilgan.
Fayl tizimlari Microsoft Windows, macOS va Linux-ga asoslangan tizimlar kabi operatsion tizimlar (OS) o'rtasida farq qilishi mumkin. Ba'zi fayl tizimlari maxsus dasturlar uchun mo'ljallangan. Fayl tizimlarining asosiy turlariga tarqatilgan fayl tizimlari, diskka asoslangan fayl tizimlari va maxsus maqsadli fayl tizimlari kiradi
Fayl tizimi ma'lumotlarni saqlaydi va tashkillashtiradi va ularni saqlash qurilmasidagi barcha ma'lumotlar uchun indeks turi deb hisoblash mumkin. Ushbu qurilmalarga qattiq disklar, optik disklar va flesh-disklar kiradi.
Fayl tizimlari fayllarni nomlash uchun konventsiyalarni belgilaydi, ularning ichida nomlarning maksimal soni, qaysi belgilar ishlatilishi mumkin va ba'zi tizimlarda fayl nomi suffiksi qancha vaqt bo'lishi mumkin. Ko'pgina fayl tizimlarida fayl nomlari katta-kichik harflarga bog'liq emas.
Faylning o'zi bilan bir qatorda, fayl tizimlari fayl hajmi, shuningdek, uning atributlari, metadata katalogidagi manzil va ierarxiya kabi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Metadata, shuningdek, haydovchida mavjud bo'lgan bo'sh joy bloklarini va qancha bo'sh joyni aniqlashi mumkin.
Fayl tizimi kataloglarning tuzilishi orqali faylga yo'lni belgilash uchun formatni ham o'z ichiga oladi. Fayl katalogga - yoki Windows OS- dagi papkaga - yoki daraxt tuzilmasidagi kerakli joyga pastki katalogga joylashtiriladi. Kompyuter va mobil OTlarda fayllar tizimlari mavjud bo'lib, ularda fayllar ierarxik daraxt tuzilishiga joylashtiriladi.
Saqlash muhitida fayllar va kataloglar yaratilishidan oldin, bo'limlarni joyiga qo'yish kerak. Bo'lim - bu alohida-alohida boshqariladigan qattiq disk yoki boshqa saqlash hududidir. Bitta fayl tizimi birlamchi bo'limga kiritilgan va ba'zi OTlar bitta diskda bir nechta qismlarga ega bo'lishga imkon beradi. Bunday holda, bitta fayl tizimi buzilgan bo'lsa, boshqa qismdagi ma'lumotlar xavfsiz bo'ladi.
Fayl tizimlari fayllarni saqlash va olish uchun metadatadan foydalanadi. Metadata teglariga misollar quyidagilardan iborat:
Metadata fayl tarkibidan alohida saqlanadi, ko'plab fayl tizimlari fayl nomlarini alohida katalog yozuvlarida saqlaydi. Ba'zi meta- ma'lumotlar katalogda saqlanishi mumkin, boshqa metadata esa inode deb nomlangan strukturada saqlanishi mumkin.
Unixga o'xshash operatsion tizimlarda inode faylning tarkibiga bog'liq bo'lmagan metadata ma'lumotlarini saqlashi mumkin. Inode ma'lumotni raqam bo'yicha indekslaydi, bu fayl joylashgan joyga va undan keyin faylning o'ziga kirish uchun ishlatilishi mumkin.
Metadata ustiga sarmoya kiritadigan fayl tizimiga misol - bu Apple tomonidan ishlatiladigan OS X, OS. Bu optimallashtirishning bir qator xususiyatlarini, shu jumladan 255 ta belgidan iborat fayl nomlarini olish imkonini beradi.
Fayl tizimlari, shuningdek, foydalanuvchilarning ma'lum bir guruhiga o'qish va yozishni cheklashi mumkin. Parollar - buni amalga oshirishning eng oson usuli. Fayllarni kim o'zgartirishi yoki o'qishi mumkinligini boshqarish bilan bir qatorda, kirishni cheklash ma'lumotlar modifikatsiyasining boshqarilishini va cheklanganligini ta'minlashi mumkin.
Kirish yoki imkoniyatlarni boshqarish ro'yxati kabi fayl ruxsatlari, shuningdek, fayl tizimiga kirishni boshqarish uchun ishlatilishi mumkin. Ushbu turdagi mexanizmlar oddiy foydalanuvchilar tomonidan kirishga to'sqinlik qilish uchun foydalidir, ammo tashqi tajovuzkorlarga
nisbatan unchalik samarali emas.
Fayllarni shifrlash ham foydalanuvchilarning kirishiga to'sqinlik qilishi mumkin, ammo u ko'proq tizimlarni tashqi hujumlardan himoya qilishga qaratilgan. Shifrlangan kalit shifrlanmagan matnga uni shifrlash uchun qo'llanishi mumkin yoki kalit shifrlangan matnni dekodlash uchun ishlatilishi mumkin. Faylga faqat kaliti bo'lgan foydalanuvchilar kirishlari mumkin. Shifrlash bilan fayl tizimida ma'lumotlarni samarali boshqarish uchun shifrlash kalitini bilish shart emas.
Fayl tizimlarining bir qator turlari mavjud, ularning barchasi tezligi va hajmi kabi har xil mantiqiy tuzilmalar va xususiyatlarga ega. Fayl tizimining turi OT va ushbu OS ehtiyojlariga qarab farq qilishi mumkin. Uchta eng keng tarqalgan kompyuter operatsion tizimlari Microsoft Windows, Mac OS X va Linux. Mobil OSlarga Apple iOS va
Google Android kiradi.
Asosiy fayl tizimlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Fayllarni taqsimlash jadvali (FAT)Microsoft Windows OS tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. FAT oddiy va ishonchli deb hisoblanadi va eski fayl tizimlaridan keyin modellashtiriladi. FAT 1977 yilda disketa uchun ishlab chiqilgan, ammo keyinchalik moslashtirilganyoki qattiq disklar. Samarali va aksariyat zamonaviy OTlar bilan mos keladigan bo'lsada, FAT zamonaviy texnologiyalarning ishlashi va kengayish darajasiga mos kela olmaydi.
Global fayl tizimi (GFS)Linux OS uchun fayl tizimidir va u umumiy disk fayl tizimidir. GFS umumiy blokli saqlash joyiga to'g'ridan-to'g'ri kirishni taklif qiladi va undan lokal fayl tizimi sifatida foydalanish mumkin.
GFS2 - yangilangan versiya, asl GFS-ga kirmagan, masalan yangilangan metadata tizimi. GNU General Public License shartlariga muvofiq GFS va GFS2 fayl tizimlari bepul dastur sifatida mavjud.
Ierarxik fayl tizimi (HFS)Mac operatsion tizimlarida foydalanish uchun ishlab chiqilgan. HFS-ni Mac OS Standard deb ham atash mumkin va bunga Mac OS Extended tomonidan erishildi. Dastlab 1985
yilda floppi va qattiq disklari uchun HFS Macintosh fayl tizimining o'rnini bosdi. Undan CD-ROMlarda ham foydalanish mumkin.
NT fayl tizimi - bu shuningdek Yangi texnologiya fayl tizimi (NTFS) nomi bilan ham tanilgan - Windows-ning Windows mahsulotlari uchun standart fayl tizimi. NT 3.1 OS oldinga. Oldingi FAT fayl tizimidagi yaxshilanishlar metadata ma'lumotlarini yaxshiroq qo'llab-quvvatlashni, ishlash va diskdagi bo'sh joyni ishlatishni o'z ichiga oladi. NTFS Linux OS-da bepul, ochiq manbali NTFS drayveri orqali qo'llab-quvvatlanadi. Mac OS-lar NTFS-ni faqat o'qish uchun qo'llab-quvvatlaydi.
Diskning universal formati (UDF)bu optik muhitda va DVD-larda ishlatiladigan sotuvchi-neytral fayl tizimi. UDF ISO 9660 fayl tizimini almashtiradi va DVD Forum tomonidan tanlangan DVD video va audio uchun rasmiy fayl tizimidir.
Fayl tizimi singari, ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (DBMS) yangilanishi va olinishi mumkin bo'lgan ma'lumotlarni samarali saqlaydi. Ammo ikkalasi ham bir-birini almashtirib bo'lmaydi. Fayl tizimi tuzilmaydigan va ko'pincha o'zaro bog'liq bo'lmagan fayllarni saqlagan holda, ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimli va tegishli ma'lumotlarni saqlash va boshqarish uchun ishlatiladi. ma'lumotlar bazasi ma'lumotlar bazasi uchun cheklovlarni yaratadi va belgilaydi. Fayl tizimi bir vaqtning o'zida bitta faylga kirishga imkon beradi va har bir faylga alohida murojaat qiladi. Shu sababli, zaxira kabi funktsiyalar fayl tizimining o'zi tomonidan emas, balki individual darajada amalga oshiriladi. Bu ma'lumotlar tizimini ma'lumotlar bazasining ma'lumotlar bazasiga qaraganda ancha kam mos keladigan shakliga aylantiradi, bu esa bitta
marta aniqlangan bitta ma'lumotlar omborini saqlab turadi.
MBBTning markazlashtirilgan tuzilishi fayl tizimiga qaraganda fayllarni oson almashishni ta'minlaydi va fayl tizimidagi fayllarga alohida o'zgartirishlar kiritilganda yuzaga keladigan anomaliyalarni oldini oladi. Fayl tizimida fayllarni himoya qilish usullari mavjud, ammo juda muhim xavfsizlik uchun ma'lumotlar bazasi ma'lumotlar bazasiga kirishning yo'lidir. Fayl tizimidagi xavfsizlik OS tomonidan belgilanadi va vaqt o'tishi bilan uni saqlab qolish qiyin bo'lishi mumkin, chunki fayllarga kirish va foydalanuvchilarga avtorizatsiya berilishi mumkin. Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlar bazasi parollarni himoya qilish, shifrlash va cheklangan avtorizatsiyaga tayanib, xavfsizlik cheklovlarini yuqori
darajada ushlab turadi. Ko'proq xavfsizlik ma'lumotni olishda ko'proq to'siqlarga olib keladi, shuning uchun umumiy foydalanish uchun oddiy fayllarni saqlash va olish nuqtai nazaridan fayl tizimiga afzallik beriladi.
Ilgari jismoniy, qog'ozli fayllarga murojaat qilganda, fayl tizimiatamasi 1961 yil boshida raqamli fayllarga murojaat qilish uchun ishlatilgan. 1964 yilga kelib, bu kompyuterlashtirilgan fayl tizimlariga murojaat qilish uchun keng foydalanishni boshladi.
Fayl tizimiatamasi, shuningdek, OT yoki fayl tizimini qo'llab- quvvatlaydigan qo'shimcha dasturni ham anglatishi mumkin. Bunday qo'shimcha fayl tizimlariga misollar orasida Network File System (NFS) va Andrew File System (AFS) mavjud.
Bundan tashqari, atama o'zgaruvchan bo'lmagan saqlash uchun ishlatiladigan dasturiy ta'minotga, ikkala uskuna va dasturiy ta'minotning apparat va arxitekturasini boshqaruvchi dasturiy ta'minotga murojaat qildi.
Margaret Rouse so'raydi:
Fayl kengaytmalari va fayl formatlari
Amazon Web Services ishga tushirish va ma'lumotlarni ko'chirishni, zaxiralashni va ofatlarni tiklashni kuchaytirish uchun CloudEndure boshlang'ich dasturini sotib oladi ... standart BC/DR shablon odatda ob- havo, uskunaning ishdan chiqishi va yong'inlarni o'z ichiga oladi.
So'nggi yillarda ko'proq tashkilotlar ... nomini olishmoqda Masofaviy avtoulov diagnostikasi AsTech provayderi o'zining
mahalliy ma'lumot markazi uchun juda katta bo'lib qolganda, u ... bilan 6-raqamli kolokatsiyaga aylandi. Kvant zaxira qurilmasi DXi4800 va DXi9000 seriyalari qo'shilishi bilan yangilanadi. Ammo sotuvchi qolmoqda.
...Bitta ishchi muhit va yaxshilangan bulut qo'llab-quvvatlashning afzalliklari ushbu tizimga o'tish bilan bog'liq xarajatlardan oshib ketadimi.
…2018-ning zaxira va falokatlarni tiklash dasturi finalchilari, o'rnatilgan o'yinchilar bilan birgalikda musobaqada yangi sotuvchilarni namoyish etadilar.
...Giper-konvertatsiya qilingan infratuzilma rivojlanayotgan resurslarni ochadigan AI ish yukining ortib borayotgan talablarini qondirish uchun rivojlanmoqda. AI, o'z navbatida.
…Notijorat Detroyt simfonik orkestri uch yadroli Scale Computing HC3 giper-konvergentsiyasi bilan ma'lumot infratuzilmasini yangiladi.
...Giper-konvergentsiya xarajatlarni qisqartirdi, soddalashtirilgan operatsiyalarni amalga oshirdi va Amarilloni bulutni siljishda saqlash uchun ishlatadigan qilib o'rnatdi.
...Core Java C ++C tili Tarmoqlarni dasturlash Python Ma'lumotlar tarkibi.
Android PHP Ruby Servlet JSP HTML kursi Veb-o'yin maydonchasi CSS REST veb-xizmati Kompyuter tarmog'I operatsion tizim Kompyuter arxitekturasi Unity Engine bilan o'yinlarni ishlab chiqish ma'lumotlar bazasi MongoDB GIT Scrum Framework Jenkins Maven Apache Cordova siljishlar Afayl«erkin shakllangan», indekslangan yoki tuzilgan baytlarning to'plami bo'lishi mumkin, faqat uni yaratganga ma'no beradi. Yoki boshqacha qilib aytganda, katalogdagi yozuv bu fayldir. Fayl nomi, yaratuvchisi, sanasi, turi, ruxsati va boshqalar kabi atributlarga ega bo'lishi mumkin Fayl tuzilishi Fayl turli xil tuzilishga ega. Ulardan ba'zilari quyidagicha bo'lishi mumkin: Faylning ba'zi bir atributlari: Faylga kirish usullari Fayllarni kirish va xotirada o'qish usullari Access usullari bilan aniqlanadi. Odatda bir nechta kirish usulini qo'llab- quvvatlaydigan OT mavjud bo'lsa, bitta kirish usuli tizimlar tomonidan qo'llab-quvvatlanadi Fayllar to'g'risidagi ma'lumot Direktsiyalar tomonidan saqlanadi. Katalog bir nechta fayllarni o'z ichiga olishi mumkin. Hatto ularning ichida kataloglarga ega bo'lishi mumkin. Windows-da biz ushbu kataloglarni papkalar deb ham ataymiz quyidagicha ma'lumot katalogda saqlanadi: Studytonight nima? Hamkorlik Testimonials darsliklar Core Java Ma'lumotlarning tuzilishi Tarmoqlarni dasturlash ma'lumotlar bazasi va SQL Core Java C tili GATE 2019 Kodni o'rganing Veb-saytlarni yaratish Suhbat savollari Java Intervyu Savol C ++ Intervyu Savol OS intervyu savoli MBBT bo'yicha intervyu savol Keyingi maqola fayl tizimiga umumiy nuqtai nazarni, har qanday saqlashda ma'lumotlarni boshqarishning asosiy vositalarini taqdim etadi va turli xil fayl tizimlarining o'ziga xos xususiyatlarini tavsiflaydi. Har qanday kompyuter fayli ma'lum hajmdagi saqlash vositasida saqlanadi. Aslida, har bir saqlash - raqamli ma'lumotlarni o'qish yoki o'qish uchun chiziqli maydon. Undagi har bir bayt,manzildeb nomlanuvchi saqlash boshlanishidan boshlanadi va ushbu manzilga murojaat qilinadi. Saqlash joyiniraqamlangan hujayralar to'plamipanjara
sifatida taqdim etish mumkin (har bir katak bitta baytdir). Saqlanadigan har qanday fayl o'z kataklariga ega bo'ladi. Odatda, kompyuter omborlari saqlash haqidagi har qanday baytga ishora qilish uchunsektorvasektor ichidagi ofsetjuftliklaridan foydalanadi.
Sektor bu jismoniy saqlash omborining eng kam adreslangan birligi baytlar guruhi (odatda512 bayt). Qattiq diskdagiMasalan, bayt1040, sektor#3va 16 bayt sektoridaofset deb nomlanadi>([Sektor] + [sektor] + [16 bayt]). Ushbu sxema saqlash manzilini optimallashtirish va saqlash joyida joylashgan ma'lumotlarning har qanday qismiga murojaat qilish uchun kichikroq raqamdan foydalanish uchun qo'llaniladi. Manzilning ikkinchi qismini (tarmoq ichidagi ofset) qoldirmaslik uchun fayllar odatda sektor boshlanishidanvabutun sektorlarni egallaydisaqlanadi (masalan: a 10 -baytli fayl butun sektorni egallaydi, 512 baytli fayl ham butun sektorni egallaydi, shu bilan birga 514 baytli fayl ikki butun sektorni egallaydi).
Har bir fayl "ishlatilmagan" sektorlarda saqlanadiva keyinchalik uni ma'lum pozitsiyasi va hajmi bo'yicha o'qish mumkin. Biroq, qanday sektorlar band va qayerlari bepul ekanligini qaerdan bilamiz? Faylning hajmi, holati va nomi qaerda saqlanadi? Aynan shu narsafayl tizimi uchun javob beradi.
Umuman olganda,fayl tizimibu ma'lumotlarning tarkibiy ko'rinishi va ushbu ma'lumotlarni tavsiflovchimetadatato'plami. Format ishlash jarayonida saqlashga qo'llaniladi. Fayl tizimi butun saqlash maqsadlari uchun xizmat qiladi va shuningdek, izolyatsiya qilingan saqlash segmentining bir qismi -disk bo'limi. Odatda, fayl tizimida tarmoqlar emas, balkibloklarishlaydi.Fayl tizimining bloklari bu saqlash manzilini optimallashtiradigan tarmoqlar guruhlari. Zamonaviy fayl tizimlari odatda 1 dan 128 sektorgacha (512-65536 bayt) blok o'lchamlarini ishlatadilar. Odatda fayllar blok boshida saqlanadi va butun bloklarni egallaydi.
Fayl tizimida doimiyyozish/o'chirish operatsiyalari uning parchalanishiga olib keladi. Shunday qilib, fayllar butun birlik sifatida saqlanmaydi, lekin qismlarga bo'linadi. Masalan, har birida 4 blokdan iborat fayllar saqlanadi (masalan, fotosuratlar to'plami). Foydalanuvchi 8 blokdan iborat faylni saqlamoqchi va shuning uchun birinchi va oxirgi fayllarni o'chirib tashlaydi. Shunday qilib, u 8 blokdan bo'sh joyni bo'shatadi, ammo birinchi navbatdasaqlash joyi yaqinida, ikkinchisi -
saqlash oxirida joylashgan. Bunday holda, 8 blokli fayl ikki qismga bo'linadi (har bir qism uchun 4 blok) va bo'sh joy "teshiklarni" oladi.
Ikkala parcha haqida ma'lumot bitta faylning qismlari sifatida fayl tizimida saqlanadi foydalanuvchi fayllaridan tashqari, fayl tizimi o'zining parametrlari (masalan, blok hajmi), fayl tavsiflovchilari (fayl hajmi, fayl joylashuvi, parchalar va boshqalar), fayl nomlarivakataloglar ierarxiyasi.
U shuningdek, xavfsizlik ma'lumotlarini, kengaytirilgan atributlarni va boshqa parametrlarni saqlashi mumkin. Foydalanuvchilarning turli xil talablariga javob berish uchun, masalan saqlash samaradorligi, barqarorlik va ishonchlilik, turli xil maqsadlarga yanada samarali xizmat ko'rsatadigan ko'plab fayl tizimlari ishlab chiqilgan.
Microsoft Windows ikkita asosiy fayl tizimidan foydalanadi: NTFS, ushbu OS-ning eng zamonaviy versiyalarining asosiy formati, sukut bo'yicha va eski DOS-dan meros bo'lib o'tgan va exFAT bo'lgan FAT. uning keyingi kengaytmasi sifatida. Bundan tashqari, ReFS fayl tizimi Microsoft Windows Server 2012-dan boshlab server kompyuterlari uchun yangi avlod fayl tizimi sifatida ishlab chiqilgan. FAT: FAT (Fayllarni taqsimlash jadvali) 1980 yildan beri mavjud bo'lgan eng oddiy fayl tizim turlaridan biridir. U fayl tizimideskriptorlari sektori (yuklash sektori yoki superblock),fayl tizimi bloklarini taqsimlash jadvali (faylni taqsimlash jadvali deb nomlanadi) vaoddiy saqlash joyidan iborat. Fayllar va papkalarni saqlash uchun. FAT-dagi fayllar kataloglarda saqlanadi. Har bir katalog 32 baytli yozuvlardan iborat bo'lib, ularning har biri faylni yoki kengaytirilgan atributlarni (masalan, uzun fayl nomi) belgilaydi. Fayl yozuvi faylning birinchi blokiga tegishli. Keyingi bloklarni taqsimlash jadvali orqali bog'langan ro'yxat sifatida topish mumkin. Bloklarni ajratish jadvali blok tavsiflovchilarining qatorini o'z ichiga oladi. Zero qiymati blok ishlatilmayotganligini vanol bo'lmaganbiri faylning keyingi blokiga yoki maxsus qiymatga tegishli ekanligini bildiradi. fayl tugashi uchun. FAT12, FAT16, FAT32 dagi raqamlar fayl tizimi blokini sanash uchun ishlatilgan bitlarning soniga to'g'ri keladi.
Bu shuni anglatadiki, FAT124096 tagacha turli xil havolalarni ishlatishi mumkin, FAT16 va FAT32 mos ravishda 65536 va 4294967296 dan foydalanishi mumkin. Bloklarning haqiqiy maksimal soni bundan ham kam vafayl tizimi drayverining bajarilishiga bog'liq Qadimgi disketalarga ishlatilgan va hozirda keng ish topa olmaydilar FAT12 va FAT16. FAT32 hanuzgacha xotira kartalari va USB stiklari uchun keng
qo'llaniladi. Tizim smartfonlar, raqamli kameralar va boshqa ko'chma qurilmalar tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. FAT32 Windows-ga mos keladigan tashqi omborlarda yoki 32 Gbayt hajmdagi o'lchamdagi disk bo'limlarida ishlatilishi mumkin (Windows 32 dan katta FAT32 fayl tizimini yaratolmaydi. GB bo'lsada, Linux hajmi 2 TB gacha bo'lgan hajmni qo'llab-quvvatlaydi) va hajmi4 GBdan oshadigan fayllarni yaratishga imkon bermaydi. Ushbu muammoni hal qilish uchun exFAT joriy etildi, unda fayllar yoki bo'limlar hajmiga nisbatan hech qanday cheklovlar mavjud emas. NTFS: NTFS (Yangi Texnologiyalar Fayl Tizimi)1993 yilda Windows NT bilan joriy etilgan va hozirgi kunda Windows asosidagi oxirgi foydalanuvchi kompyuterlari uchun eng keng tarqalgan fayl tizimidir. Windows Server liniyasining ko'pgina operatsion tizimlari ushbu formatdan ham foydalanadi. Fayl tizimi jurnallar yordamida juda ishonchli va ko'pgina funktsiyalarni qo'llab-quvvatlaydi, jumladankirishni boshqarish,shifrlash,va hokazo. NTFS-dagi har bir fayl fayl tavsifi sifatida saqlanadi.Master File Tableva fayl tarkibini.
Asosiy fayllar jadvali fayllar to'g'risida barcha ma'lumotlarni o'z ichiga olgan yozuvlarni o'z ichiga oladi: hajmi, ajratilishi, nomi va boshqalar. Bosh fayllar jadvalining birinchi 16 yozuvi BitMap uchun saqlanadi, bu esa barcha bo'sh va ishlatilgan klasterlarni qayd qiladi., jurnallarni yozish uchun ishlatiladigan jurnal va BadClus yomon klasterlar to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Fayl tizimining birinchi va oxirgi qismlaridafayl tizimi sozlamalari (yuklash yozuvi yoki superblock) mavjud. Ushbu fayl tizimi mos yozuvlar fayllari uchun 48 va
64 bit qiymatlaridan foydalanadi va shu bilan juda katta hajmdagi ma'lumot omborlarini qo'llab-quvvatlaydi. ReFS: ReFS (Resilient File System) Microsoft Windows-ning so'nggi rivojlanishi, Windows 8-da taqdim etilgan va hozirda Windows 10-da mavjud.cture Windows-ning boshqa fayl tizimlaridan mutlaqo farq qiladi va asosan B + -to'rshaklida tashkil etilgan. Tizimga kiritilgan yangi funktsiyalar tufayli ReFS muvaffaqiyatsizlikka yuqori darajada toqat qiladi. Va aniqrog'i, nusxa ko'chirish (CoW): hech qanday metadata ko'chirilmasdan o'zgartirilmaydi; ma'lumotlar mavjud ma'lumotlarga emas, balki yangi disk maydoniga yozilgan. Har qanday fayl modifikatsiyalari bilan metadata yangi nusxasi bo'sh saqlash joyida saqlanadi va undan keyin tizim eski metadata bilan yangisini bog'laydi. Shunday qilib, tizim turli xil joylarda katta hajmdagi eski zaxira nusxalarini saqlaydi, agar ularni
saqlash joyi qayta yozilmasa, fayllarni oson tiklashni ta'minlaydi. Apple- ning macOSda ikkita fayl tizimlari qo'llaniladi: HFS +, eski Macintosh kompyuterlarida ishlatiladigan HFS fayl tizimining kengaytmasi va yaqinda chiqarilganAPFS. HFS +Appleish stoli mahsulotlarining asosiy fayl tizimi, shu jumladan Mac kompyuterlari, iPodlar, shuningdek, Apple X Server mahsulotlari APFS bilan almashtirilgunga qadar ishlatilgan. macOS Oliy Sierra. Murakkab server mahsulotlari, shuningdek, StorNext va CentraVision-dan olinganklasterlangan fayl tizimiApple Xsan fayl tizimini ham ishlatadi. HFS +fayl tizimi fayllarni joylashtirish va joylashtirish uchun B daraxtlaridan foydalanadi. Ovozlar odatda 512 bayt hajmga ega bo'lgan sektorlarga bo'linadi, ular keyinchalik ajratish bloklariga bo'linadi, ularning soni butun hajmning hajmiga bog'liq.
Bepul va ishlatilgan taqsimlash bloklari to'g'risidagi ma'lumotlar ajratish faylida saqlanadi. Kengaytmalar sifatida har bir faylga tayinlangan barcha ajratish bloklari Extends Overflow faylida qayd etiladi. Va nihoyat, barcha fayl atributlari Atributlar faylida keltirilgan.
Ma'lumotlarning ishonchliligi jurnalga o'tish orqali yaxshilanadi, bu tizimdagi barcha o'zgarishlarni kuzatib borish va kutilmagan hodisalar yuz bergan taqdirda tezda ish holatiga qaytarish imkonini beradi.
Boshqa qo'llab-quvvatlanadigan xususiyatlar qatoriga kataloglarga qattiq bog'lanishlar, mantiqiy hajmli shifrlash, kirishni boshqarish, ma'lumotlarni siqish va boshqalar APFSfayl tizimi avvalgi davrda mavjud bo'lgan fundamental muammolarni hal qilishga qaratilgan va zamonaviy flesh-disklar va qattiq disklar bilan samarali ishlash uchun ishlab chiqilgan. 64-bitli ushbu fayl tizimi unumdorlikni oshirish uchun nusxani yozib olish usulidan foydalanadi, bu unga kiritilgan o'zgartirishlar kiritilishidan oldin har bir blokni nusxalash imkonini beradi va ko'pgina ma'lumotlar yaxlitligi va makonni tejash xususiyatlarini taqdim etadi. Barcha fayl tarkiblari va boshqa metafayllar, fayllar, papkalar va boshqa APFS tuzilmalari APFS konteynerida saqlanadi.
Superblockkonteynerdagi bloklar soni, blok hajmi va boshqalar to'g'risidagi ma'lumotlarni saqlaydi. Konteynerning barcha ajratilgan va bepul bloklari Bitmap Strukturalari yordamida boshqariladi.
Konteynerdagi har bir hajm o'zining Volume Superblockga ega, bu hajm haqida ma'lumot beradi. Tovushning barcha fayllari va papkalari F-papka va B-daraxti-ga yozilgan, Extents B-Tree-ko'pliklar uchun javobgar - fayl tarkibiga havolalar (faylning boshlanishi, uning tarkibi)
uzunlik bloklarda). Ochiq manbali Linux turli xil fayl tizimlarini joriy qilish, sinovdan o'tkazish va ulardan foydalanishga qaratilgan. Eng mashhur Linux fayl tizimlari quyidagilardan iborat:
Ext2, Ext3, Ext4- "ona"Linux fayl tizimi. Ushbu fayl tizimi faol ishlanmalar va takomillashtirishlar ostida.Ext3fayl tizimi bu jurnalida bilan fayllarni yozish operatsiyalarini ishlatadigan Ext2 ning kengaytmasi. Ext4 bu Ext3-ning yanada rivojlanishi bo'lib, u optimallashtirilgan fayllarni ajratish ma'lumotlari (kengaytmalar) va kengaytirilgan fayl atributlari yordamida kengaytiriladi. Ushbu fayl tizimi ko'pincha Linux o'rnatmalari uchun"root"fayl tizimi sifatida ishlatiladi.

3.