Bilish jarayonlari psixodiagnostikasi Reja
Yüklə 0,85 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rivojlanish darajasi haqida xulosalar
- «Eshitish xotirasini baholash»
- «Bevosita xotirani diagnostika qilish»
- Natijalar tahlili
- «Esda qoldirish jarayonining dinamik xususiyatlari»
- Rivojlanish darajasi haqida xulosa
|
Natijalarni baholash.
10 ball 8 yoki undan Yuqori birlikdan iborat qisqa muddatli xotira hajmiga ega bo‘lsa, bu hol 10–12 yoshli bolalarga tegishlidir. Shunday 10 ballni qisqa muddatli xotirasi 7-8 birlikni tashkil etgan 6–9 yoshli bolalar ham qo‘lga kiritadilar. 8 ballni 6–9 yoshli bolalar 5-6 ta birlikni eslab qolsalar qo‘lga kiritadilar. 10–12 yoshli o‘quvchilar esa, qisqa muddatli xotira hajmida 6-7 birlikni esda qoldirishlari kerak. 6–9 yosh bo‘lgan, qisqa muddatli xotira hajmi, 3–4 birlikni tashkil etgan o‘quvchilar 4 ball oladilar. Shuncha ballni yoshi 10–12 da bo‘lgan, qisqa muddatli xotira hajmi 4-5 birlikni tashkil etgan o‘quvchilar ham oladi. 2 ball 6–9 yoshli bolalarga, agarda ularning qisqa muddatli xotira hajmi 1-2 birlikdan iborat bo‘lsa beriladi. Shuncha ballga yoshlari 11-12 da bo‘lgan bolalar qisqa muddatli xotira hajmi 2-3 birlikdan iborat bo‘lsa, ega bo‘ladilar. 0 ball bilan 6–9 yoshli, ko‘rsatkichlari nolga teng bo‘lgan bolalar baholanadi. Shu ball 10–12 yoshli qisqa muddatli xotira hajmining 0-1 birligiga ega bo‘lgan bolalarga beriladi. Rivojlanish darajasi haqida xulosalar 6–7 yoshli bolalarning qisqa muddatli xotirasi hajmining baholari asosida maktabda o‘qishi uchun tayyorligi haqida xulosalar quyidagicha chiqariladi: Maktab ta'limi uchun to‘liq tayyorlangan va qisqa muddatli xotirasi hajmi yaxshi rivojlangan deb, 10 ball to‘plagan bolalar qabul qilinadi. Maktab ta'limi uchun umumiy tayyorlangan va qisqa muddatli xotira hajmi o‘rtacha rivojlangan deb 8 ball to‘plagan bolalar tan olinadi. Qisqa muddatli xotira hajmi 4 balli bolalar o‘qitish uchun to‘liqsiz tayyorlangan deb hisoblanadilar. Qisqa muddatli xotira hajmi 2 balli bo‘lgan bolalar maktab ta'limi uchun tayyor emas, deb xulosa chiqariladi. Va nihoyat, qisqa muddatli xotira hajmi 0 ga teng bo‘lgan bolalar umuman maktabda o‘qitishga tayyor emas deb hisoblanadi.
Bu xotira turini aniqlash uchun bolaga 1 sekund oralig‘ida 4 ta so‘zlar to‘plami ketma-ket o‘qib beriladi. I. Oy, daraxt, sakramoq, sariq, qo‘g‘irchoq, sumka; II. Gilam, stakan, suzmoq, og‘ir, kitob, olma; III. Divan, hazillashmoq, palto, telefon, sanchqi, dovYurak; IV.Maktab, odam, uxlamoq, qizil, daftar, gul. Shu so‘zlar to‘plamini eshitib bo‘lgandan so‘ng, sinaluvchiga taxminan sekund o‘tgach, keyingi 36 ta so‘zlar to‘plami shoshilmay, har bir so‘z 1 sekunddan oraliq bilan o‘qib eshittiriladi. Stakan, maktab, sanchqi, tugma, gilam, oy, stul, odam, divan, sigir, televizor, daraxt, qush, uxlamoq, dovYurak, hazillashmoq, qizil, oqqush, surat, o‘g‘ri, suzmoq, to‘p, sariq, sakramoq, daftar, palto, kitob, gul, telefon, olma, qo‘g‘irchoq, sumka, ot, etmoq, fil, uy. Bu 36 ta so‘z to‘plami tasodifiy ketma-ketlikda barcha qatordagi so‘zlardan iborat.Har bir to‘plamdagi so‘zlarni farqlash uchun ular turli chiziqlar bilan belgilanadi. 1-to‘plamdagi so‘zlar tagiga 1 ta to‘g‘ri chiziq chizilgan; 2-so‘zlar to‘plamiga 2 ta to‘g‘ri chiziq chizilgan; 3-so‘zlar to‘plamiga bitta uzun chiziq va oxirgi 4-so‘zlar to‘plamiga ikki qator uzun chiziq chizilgan. Bola eshitgan 36 ta so‘z ichida qisqa to‘plamdagi so‘zlar bor yo‘qligini topib, bor bo‘lsa «ha», bo‘lmasa «yo‘q» deb javob berish kerak. Katta to‘plamdagi so‘zlardan kichik to‘plamni topishi uchun bolaga 5 sekund vaqt beriladi. Agar farqlay olmasa, tadqiqotchi keyingi so‘zga o‘tib ketadi. Baholash natijalari Tezkor eshitish xotirasi ko‘rsatkichi katta to‘plamdan 6 ta so‘zni topishi uchun ketgan o‘rtacha vaqtga qarab aniqlanadi. O‘rtacha vaqtni topish uchun bola topshiriqni bajarishga sarflagan umumiy vaqt 4 ga bo‘linadi. O‘rtacha vaqtni xatolar soniga bo‘lib, 1 qo‘shilsa, operativ eshitish xotirasi hajmi aniqlanadi. Noto‘g‘ri topilgan topa olinmagan so‘zlar xato hisoblanadi. «Bevosita xotirani diagnostika qilish» Metodikani o‘tkazish uchun qog‘oz va ruchka kerak bo‘ladi. Tadqiqot o‘tkazishdan avval bolaga quyidagicha ko‘rsatma beriladi: «Hozir men senga turli xil so‘z va gaplar aytaman hamda bir to‘xtalib olaman. Sen mana shu to‘xtalgan vaqtimda aytgan so‘z gaplarimni eslab qolib uni qog‘ozga yozishing, rasmini chizishing kerak bo‘ladi. Tezroq yozishga, chizishga harakat qil. Men aytadigan so‘zlar ko‘p, vaqtimiz esa oz». Bolaga birin-ketin quyidagi so‘z va iboralar aytib beriladi. «Uy, tayoq, daraxt, balandga sakrash, quyosh nur sochmoqda, quvnoq odam, bolalar to‘p o‘ynashayapti, soat to‘xtab qoldi, qayiq daryoda suzyapti, mushuk baliq emoqda». Tadqiqotchi har bir so‘z yoki so‘z birikmasini aytib bo‘lgandan so‘ng 20 sekund tanaffus qiladi. Shu vaqt ichida bola aytilganlarni yozishi, chizib olishi kerak. Agar bu vaqt ichida bola topshiriqni bajarishga ulgurmasa, tadqiqotchi uni to‘xtatib qo‘yib, navbatdagi so‘zni o‘qiydi. Tajriba tugagandan so‘ng, boladan qog‘ozga chizilgan rasm yoki yozilgan so‘zlardan foydalanib, so‘z va so‘z birikmalarini aytib berishi so‘raladi.
1 ball — o‘z chizmalari va yozuvlaridan foydalanib, aytilgan so‘zlarni to‘g‘ri va xatosiz esga tushira olsa; 0,5 ball – chizgilari, yozgan narsalariga asoslanib, berilgan so‘zga yaqinroq so‘zni esga tushirsa; 0 ball – noto‘g‘ri esga tushirilsa. Umumiy maksimal ko‘rsatkich – 10 ball Bu ballni bola barcha aytilgan so‘zlarni to‘g‘ri, to‘liq esga tushirsa to‘play olishi mumkin. Minimal ko‘rsatkich – 0 ball. Rivojlanish darajasi haqida xulosa 10 ball – bevosita eshitish xotirasi juda Yuqori darajada rivojlangan. 8-9 ball – bevosita eshitish xotirasi Yuqori darajada rivojlangan. 4-7 ball – bevosita eshitish xotirasi o‘rtacha darajada rivojlangan. 2-3 ball – past darajada rivojlangan. 0-1 ball – kuchsiz rivojlangan bevosita eshitish xotirasiga ega.
Har bir takrorlashdan so‘ng, bola tomonidan eslab qolingan so‘zlar soni aniqlanadi. Quyidagi so‘zlar qatorining birortasidan foydalaniladi: 1. Uy, parta, oq, yaxshi, nok, bo‘r, kuchli, piyola, sham, stol. 2. Mushuk, ruchka, qizil, yomon, olma, pol, kuchsiz, sanchqi, chiroq, qalam. 3. Qo‘g‘irchoq, qoshiq, qizil, mashina, baland, cho‘tka, ona, kitob, tovuq, anor. 4. It, deraza, gul, gilam, konvert, osmon, harf, uyqu, quyi, pichoq. 5. Soat, shamol, baliq, yulduz, fil, qand, qog‘oz, stul, arqon, shaftoli. Eslatma: Bolalarning esda qoldirish dinamikasini diagnostika qilishda, maktabgacha va kichik maktab yoshidagi bolalar uchun so‘zlar qatorini shunday tuzish kerakki, birinchi so‘z ikkinchi so‘zga, ikkinchi so‘z uchinchisiga aloqador, ma'nodosh bo‘lmasligi lozim. Bolaning eslab qolishi va qayta aytib berishi uchun tadqiqotchi so‘zlar qatorini 6 martagacha qaytarishi mumkin (undan ko‘p emas). Har bir qaytarishdan so‘ng to‘g‘ri va xatosiz eslab qolingan so‘zlarni belgilab borib, grafikda aks ettiriladi. 
4-rasm.
a) Eslab qolish dinamikasi, b) Eslab qolish mahsuldorligi aniqlanadi. Grafikda har bir takrorlashdan so‘ng eslab qolgan so‘zlarining soni ortib borsa – eslab qolish dinamikasi yaxshiligini bildiradi. Agar ko‘rsatkich o‘zgarmasa, o‘rtacha darajadaligidan dalolat beradi. Agar har bir takrorlashdan so‘ng ham eslab qolgan so‘zlar soni kamayib borsa, bu eslab qolish dinamikasining sustligini bildiradi.
Olingan natijalar bo‘yicha bolaning eslab qolish dinamikasi quyidagicha baholanadi: etarli darajadagi yaxshi dinamik esda qoldirish jarayoni – a'lo. Esda qoldirish o‘rtacha dinamik jarayoni – qoniqarli. Esda qoldirish dinamik jarayon emas – qoniqarsiz. Shuningdek, bu jarayon quyidagi ballar mezoni bo‘yicha ham baholanadi. 10 ball — bola 10 ta so‘zni xatosiz to‘g‘ri eslab qolib, ayta olgan va bunga 6 marta takrorlash shart bo‘lmagan. 8-9 ball – 6 marta takrorlashdan so‘nggina 10 ta so‘zni to‘g‘ri eslab qolsa. 6-7 ball — 6 marta takrorlashdan so‘ng 7–9 ta so‘zni esda qoldirsa. 4-5 ball – 6 marta takrorlashdan so‘ng 4–6 tagacha so‘zni eslab qolsa. 2-3 ball – 6 marta takrorlashdan so‘ng faqat 2-3 ta so‘zni eslab qolib aytsa. 0-1 ball – 6 marta takrorlashdan so‘ng ham 1 ta so‘zni eslasa umuman esda qoldira olmasa.
8-10ball – bola maktab ta'limiga tayyor, uning esda qoldirishi Yuqori va o‘rtacha dinamiklikka ega. 4-7 ball – o‘qishga etarli darajada tayyor emas. 0-3 ball – umuman maktab ta'limiga tayyor emas. Meyli testi yordamida ko‘rish va eshitish xotirasini o‘rganish R.Meili testi 1961 yilda ishlab chiqilgan bo‘lib, 7–14 yoshli bolalar va kattalarning ko‘rish va eshitish xotirasini o‘rganishda foydalaniladi. Tadqiqot ikki bosqichdan iborat (6-jadval). Birinchi bosqichda rasmda tasvirlangan predmetlarni xotirada olib qolish va ko‘rish xotirasi o‘rganiladi. Ikkinchi bosqichda tadqiqotchi o‘qib bergan so‘zlarni – predmetlarning nomlarini eshitib, esda olib qolish qobiliyati o‘rganiladi. Bu tadqiqotlar bir kunda o‘tkazilmaydi, bu esa xotiraning o‘rganilayotgan xususiyatlarini yaxshilab tahlil qilishga imkon beradi. Tajriba o‘tkazish uchun turli predmetlar tasvirlangan 60 ta so‘zlar to‘plami – 2 - qatorda kerak bo‘ladi. Ko‘rish xotirasi o‘rganilayotganda quyidagi qo‘rsatma beriladi: «Hozir men sizga turli predmetlar tasvirlangan rasmlarni ko‘rsataman, siz ularning nomini istalgan tartibda aytasiz». Rasmlarning har biri 2 soniya ko‘rsatiladi. 10 soniya tanaffusdan so‘ng sinaluvchi predmetlarni aytadi. Eksperimentator to‘g‘ri aytilgan predmetlarni ham, rasmda yo‘q bo‘lgan qo‘shib qo‘yilgan predmetlarning nomini ham yozib boradi. Rasmlarning 2-seriyasini boshqa kuni, so‘zlar qatori bo‘yicha tajribalar ham boshqa kunlari o‘tkaziladi.
Meyli testi uchun qo‘zg‘atuvchi material tadqiqot bosqichlari
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||