Azərbaycan respublikasi
V mərhələ : 2003-2013-cü illər
Yüklə 49,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
tarixi
nailiyyətdir, biz bunu qoruyub saxlamalıyıq. Naxçıvanın muxtariyyəti Naxçıvanın əldən getmiş başqa torpaqlarının qaytarılması üçün ona xidmət edən böyük bir amildir. Biz bu amili qoruyub saxlamalıyıq”. 1920-30-cu illər Naxçıvan tarixinin ağır dövrlərindəndir. Həmin illərdə Naxçıvanın idarə edilməsi, ilk vaxtlar Azərbaycan MİK-in 1924-cü ilin aprelində qəbul etdiyi Əsasnamə ilə tənzimlənirdi. Həmin əsasnamə 1926-cı il aprelin 18-də Ümumnaxçıvan Sovetlər qurultayının qəbul etdiyi Naxçıvan Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 MSSR-in birinci Konstitusiyasınadək qüvvədə olmuşdur. Sonra isə SSRİ və Azərbaycan SSR konstitusiyalarının dəyişdirilməsi ilə əlaqədar olaraq 1937-ci il sentyabrın 17-də Naxçıvan MSSR- də yeni Konstitusiya qüvvəyə minmişdir. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illər respublikanın, o cümlədən Naxçıvanın həyatında yüksəliş dövrü kimi xarakterizə olunur. Bu illərdə Naxçıvan diyarı yenidən quruldu, tikildi, inkişaf etdi. Naxçıvan MSSR qabaqcıl sənaye, kənd təsərrüfatı, elm və mədəniyyət mərkəzinə çevrildi. Naxçıvanın sosial-iqtisadi, siyasi və mədəni həyatında böyük dirçəliş baş verdi. Bu dövrdə SSRİ və Azərbaycan SSR konstitusiyalarına uyğun olaraq, Naxçıvan MSSR-in də yeni Konstitusiyası (1978-ci il) qəbul edildi. Böyük inkişafın nəticəsi idi ki, 1980-ci ilin sonuna yaxın muxtar respublikada məhsul istehsalı 1924-cü ilə nisbətən 180 dəfədən çox artmışdı. Mənzil tikintisi sahəsində də irəliləyiş müşahidə olunurdu. Belə ki, təkcə Naxçıvan şəhərində 45 min nəfər əhalinin yaşadığı yeni yaşayış massivləri salındı. XX əsrin 80-ci illərinin sonlarında respublikada siyasi vəziyyət xeyli mürəkkəbləşdi. 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə sovet ordusunun Bakıda dinc əhaliyə divan tutmasından bir neçə saat əvvəl Naxçıvan erməni təcavüzkarlarının hücumuna məruz qaldı. Qanlı Yanvar günlərində Azərbaycan ilk şəhidlərini Naxçıvanda verdi. Kərki kəndi ermənilər tərəfindən işğal edildi. SSRİ rəhbərliyinin riyakar mövqe tutması səbəbindən xalqın tələbi ilə Naxçıvan MSSR Ali Soveti o zaman üçün misli-bərabəri olmayan cəsarətli bir qərar qəbul etdi – Naxçıvan MSSR-in SSRİ Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 tərkibindən çıxdığını elan etdi! Moskvada isə 1990-cı il 20 yanvar qırğınına ilk düzgün siyasi qiyməti həmin faciənin səhəri günü ulu öndər Heydər Əliyev verdi. Vətənin dar günündə özünü Bakıya yetirən və Kreml rejiminə yarınan Azərbaycan rəhbərliyinin xəyanəti nəticəsində paytaxtda qala bilməyən Heydər Əliyev 1990-cı il iyulun 22-də Naxçıvana gəldi. Ulu öndərin Naxçıvana qayıtması əhalinin çox böyük sevincinə və ruh yüksəkliyinə səbəb oldu. Uzaqgörən siyasətçi 1990-1993-cü illərdə Naxçıvanı ermənilərin işğal təhlükəsindən xilas etdi. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ermənistanın təcavüzündən müdafiəsində, son dərəcə çətin vəziyyətdə bölgənin idarə olunmasında Heydər Əliyevin Naxçıvan dövrü fəaliyyəti müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Bu dövrdə tarixi əhəmiyyət daşıyan qərarların qəbul edilməsi tariximizin ən parlaq səhifələ- rindəndir. Heydər Əliyevin sədrliyi ilə 1990-cı il noyabrın 17-də Naxçıvan MR Ali Məclisinin 1-ci sessiyası məhz onun təşəbbüsü ilə Naxçıvan MSSR-in adından “Sovet”, “Sosialist” sözlərini çıxardı, diyarın bundan sonra “Naxçıvan Muxtar Respublikası” adlandırılması qərara alındı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1918-ci ildə qəbul etdiyi dövlət bayrağı Naxçıvan MR-in Dövlət bayrağı kimi təsdiqləndi. Bakıda baş vermiş 1990-cı il 19-20 yanvar hadisələrinə siyasi qiymət verildi, 31 Dekabr Dün- ya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü kimi qəbul edildi və s. Naxçıvanda fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev, eyni zamanda, bütün Azərbaycanın ümid çırağı idi. Onun 1991-ci ilin fevralında Ali Sovetin sessiyasında çıxışı, SSRİ-nin saxlanılmasına dair referendumun Naxçıvanda keçirilməməsi Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 buna parlaq sübutdur. 1991-ci il sentyabrın 3-də, şəxsi etirazlarına baxmayaraq, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Heydər Əliyevi sədr seçdi. Naxçıvanda Sovet hakimiyyəti ləğv edildi. Azərbaycan Respublikası prezidenti seçkilərini Naxçıvanda keçirməmək haqqında qərar qəbul olundu. Ali Məclisin 5 sentyabr tarixli iclasında muxtar respublikanın xalq təsərrüfatında yaranmış gərgin vəziyyət, onu normallaşdırmaq və böhran vəziyyətindən çıxarmaq tədbirləri müzakirə edildi. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası tarixinin məna və mahiyyətinə görə bir-birindən kəskin surətdə fərqlənən iki dövrü bir-birindən ayrıldı – sovet dövrü başa çatdı, xalqın arzusunda olduğu müstəqillik dövrü başlandı. Naxçıvanda yeni Azərbaycanın quruculuğu prosesi gedirdi. Bu tarixi prosesə ulu öndər Heydər Əliyev başçılıq edirdi. Müstəqillik hər bir xalqın ən böyük arzusudur. Azərbaycanın yenidən istiqlaliyyət əldə etməsi xalqın böyük nailiyyəti idi. Hakimiyyət çəkişmələri və siyasi hərc-mərcliyin baş alıb getdiyi Bakıdan fərqli olaraq Heydər Əliyevin rəhbərlik etdiyi Naxçıvan istiqlal mübarizəsi və yeni həyat quruculuğunun önündə gedirdi. Məhz ilk dəfə Naxçıvanda SSRİ-nin tərkibindən çıxmaq haqqında qərar qəbul olunmuş, SSRİ-nin saxlanılması haqqında referenduma etiraz edilmişdi. Yeni, müstəqil Azərbaycanın qurulması prosesi Naxçıvanda uğurla davam etdirilirdi. Artıq 1993-cü ilin yayına doğru Naxçıvan möhkəm dövlətçiliyin, siyasi sabitliyin hakim olduğu bir bölgə idi. Elə buna görə də 1993-cü ilin iyun hadisələri zamanı bütün Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 respublikanın diqqəti Naxçıvana yönəldi və xalqın tələbi ilə Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri Heydər Əliyev Bakıya gəldi (1993, 9 iyun), respublikanın siyasi hakimiyyətində dəyişiklik baş verdi, vətəndaş müharibəsinin, separatçı qüvvələrin fəaliyyə- tinin qarşısı alındı, sabitlik və əmin-amanlıq yaradıldı, sosial-iqti- sadi islahatların hazırlanması və həyata keçirilməsinə başlandı. Heydər Əliyev Azərbaycanda ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə gəldikdən sonra da Naxçıvan Muxtar Respublikasında Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu islahatlar uğurla davam etdirildi. Azərbaycanın müstəqilliyi dövründə Naxçıvan MR tari- xində ən mühüm siyasi hadisələrdən biri də onun tarixi və müasir inkişaf sahəsində əldə etdiyi nailiyyətləri təsbit edən yeni Konstitusiyasının qəbulu olmuşdur. Heydər Əliyevin sədrliyi ilə Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiyasının layihəsini hazırlayan komissiya öz işini başa çatdırmış və 1995-ci il noyabrın 12-də keçirilən ümumxalq səsverməsi (referendum) yolu ilə qəbul olunmuşdu. Azərbaycan və Naxçıvan parlament- lərinə ilk demokratik seçkilər keçirildi. Naxçıvan MR Ali Məc- lisinin 1995-ci il dekabrın 16-da keçirilən ilk sessiyasında Ulu öndərin yolunun davamçısı Vasif Yusif oğlu Talıbov Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri seçildi. Ümummilli liderin müəyyən etdiyi siyasi xətt və quruculuq strategiyası, İlham Əliyevin yeni islahatlar proqramı muxtar respublikada uğurla həyata keçirilir. Bu sahədə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun ardıcıl və prinsipial dövlətçilik fəaliyyətini, onun rəhbərliyi ilə həyata keçirilən böyük quruculuq işlərini xüsusilə qeyd etməliyik. Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 Naxçıvan Muxtar Respublikası heç vaxt sosial-iqtisadi və mədəni inkişaf göstəricilərinə görə indiki səviyyədə olmamışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikası hazırda Babək, Culfa, Ordubad, Sədərək, Şahbuz, Şərur və Kəngərli kimi yeddi inzibati rayonu əhatə edir. Muxtar respublikada Naxçıvan, Ordubad, Culfa, Şahbuz, Şərur şəhərləri, 8 qəsəbə və 206 kənd vardır. Naxçıvanın keçdiyi qədim və uzun tarixi inkişaf yolunun hər bir səhifəsi aydın sübut edir ki, bu diyar ən qədim zamanlardan türk yurdu kimi Azərbaycana məxsus olmuşdur, onun ayrılmaz tərkib hissəsidir və Azərbaycanın ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biridir. Azərbaycan torpağı olan Naxçıvan dinamik inkişaf yolu ilə irəliləyən Azərbaycan Respublikasının tərkibində dünya birliyinə uğurla inteqrasiya edən çox mühüm bir diyardır. “Naxçıvan Muxtar Respublikasının 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2014-cü il 14 yanvar tarixli sərəncamında haqlı olaraq deyildiyi kimi, “Bu gün yüksək potensiala malik muxtar respublika bütün dövlət proqramlarını, infrastruktur layihələrini böyük uğurla həyata keçirməsi sahəsində ölkədə dinamik inkişaf xəttinə uyğun, fasiləsiz aparılan irimiqyaslı quruculuq, abadlıq işlərinin fəal iştirakçısıdır”. |