Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 9,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- , C.M.TƏLAİ 1 , A.A.CAHANGİROV 2 , H.N.HƏMİDOV 2 , B.M.ƏHMƏDOV 2
|
278 UOT 633.1; 632.1; 632.3.4 DAĞLIQ ŞİRVAN ŞƏRAİTİNDƏ PAYIZLIQ YUMŞAQ BUĞDANIN SARI PASA QARŞI DAVAMLILIĞININ TƏDQİQİ A.G.ZƏRBƏLİYEV 2 , C.M.TƏLAİ 1 , A.A.CAHANGİROV 2 , H.N.HƏMİDOV 2 , B.M.ƏHMƏDOV 2 , Ş.R.KƏRİMOVA 1 1 ET Əkinçilik İnstitutu, Az1098, Bakı, Sovxoz №2, talai_akinchi@box.az 2 ETƏİ, Qobustan BTS, AZ 3700, Qobustan rayonu, Qobustan şəhəri, a.cahangir@hotmail.com . 2012-2013 və 2013-2014-cü vegetasiya illərində Dağlıq Şirvan şəraitində 344 payızlıq yumşaq buğda nümunəsinin sarı pasa sirayətlənməsi qiymətləndirilmişdir. Genotiplərin 30-35%-i hər iki ildə sarı pasa orta davamlı və davamlı olmuşdur. Nümunələrin 40-50%-i bu xəstəliyə həssas və çox həssas, 10-15%-i isə meylli olmuşdur. Davamlı nümunələrin Dağlıq Şirvan bölgəsi üçün seleksiya proqramına daxil edilməsi qərarına gəlinmişdir. Açar sözlər: payızlıq yumşaq buğda, seleksiya, sarı pas, kolleksiya, davamlılıq Ключевые слова: озимая мягкая пшеница, селекция, желтая ржавчина, коллекция, устойчивость Key words: winter bread wheat, breeding, yellow rust, collection, resistance Buğda respublikamızın demək olar ki, bütün bölgələrində becərilir. Payızlıq buğdanın vegetasiya müddəti uzun olduğundan o bir çox biotik və abiotik xarici mühit amillərinin təsirinə məruz qalır. Bunların arasında quraqlıq, yüksək və aşağı temperaturlar, bir sıra göbələk xəstəlikləri və başqalarını göstərmək olar. Payızlıq buğdanın inkişafında bir çox fizioloji proseslərin gedişinə və yekun nəticədə məhsuldarlığın azalmasına ən çox təsir edən biotik faktorlardan biri də sarı pas xəstəliyidir. Son illərdə respublikamızın bir çox bölgələrində sarı pasın geniş yayılması nəticəsində payızlıq buğdanın məhsuldarlığının və yekun olaraq toplam istehsalın əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşməsi müşahidə olunur. Qeyd edək ki, bu xəstəliyin epifitotik inkişafı nəticəsində respublikamızın bütün taxılçılıq təsərüfatlarında 25-30%-ə qədər məhsul itkisi müşahidə olunur [1]. Sarı pasla mübarizədə kimyəvi vasitələrin (Bayleton, Tilt və s.) tətbiqi xəstəliyin sporlarını məhv edir və nəticədə məhsul itkisinin qarşısı alınır [2; 3]. Lakin qeyd edək ki, kimyəvi mübarizə tədbirləri əlavə xərclər və işçi qüvvəsi tələb etdiyinə görə ən səmərəli yol sarı pasa qarşı davamlı genotiplərin yaradılması və istehsalatda tətbiqidir [4; 5]. Dağlıq Şirvan bölgəsi aqrar bölgə olmaqla burada kənd təsərrüfatı istehsalının taxılçılıq sahəsi geniş yayılmışdır. Suvarma suyunun az olması, qışın uzun müddət davam etməsi, yaz və yay aylarında temperaturun çox da yüksək olmaması bu bölgədə dəmyə taxılçılığının tətbiqini şərtləndirir. Qeyd etmək lazımdır ki, mürəkkəb torpaq iqlim şəraitinə malik olan Dağlıq Şirvan bölgəsində taxıl sortlarının düzgün seçilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bölgədə yetişdiriləcək taxıl sortları qışa, 279 şaxtaya, quraqlığa, xəstəlik və zərərvericilərə, digər biotik və abiotik amillərə qarşı davamlı olmalıdır. Əks halda çətin torpaq iqlim şəraitində taxılların məhsuldarlığı və ümumi istehsal kəskin sürətdə aşağı düşə bilər. Dağlıq Şirvan bölgəsində yaz və yay aylarının rütubətli keçməsi optimal temperaturlarla müşayiət olunduqda göbələk xəstəliklərinin – xüsusilə də sarı pasın inkişafı üçün əlverişli şərait yaranır. Qeyd edək ki, bu bölgədə iqlim şəraitinin gedişinə görə sarı pasın yayılması respublikanın digər bölgələrinə nisbətən daha çox müşahidə olunur. Ona görədə Dağlıq Şirvan bölgəsində sarı pasa davamlı buğda sortlarının yaradılması xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Ona görə də bu bölgədə seleksiya işində tətbiq etmək üçün lazım olan başlanğıc materialın, yəni payızlıq yumşaq buğda kolleksiyasının sarı pasa qarşı davamlılığının öyrənilməsi məqsəd olaraq qarşıya qoyulmuşdur. Tədqiqata Əkinçilik ElmiTədqiqat İnistitunun Qobustan Bölgə Təcrübə Stansiyasında toplanmış payızlıq yumşaq buğda kolleksiyası cəlb edilmişdir. Kolleksiyaya 93 ədəd Lutescens , 117 ədəd Erythrospermum , 24 ədəd Ferrugineum və110 ədəd Graecum növmüxtəlifliyinə aid olan genotip daxil olmuşdur. Təcrübələr 2012-2013 və 2013-2014-cü vegetasiya illərində Dağlıq Şirvanın Qobustan bölgəsində ƏETİ-nun Qobustan BTS-nin əkin sahələrində qoyulmuşdur. Əkinlər bölgə üçün tətbiq olunan aqrotexniki şərtlərə tam uyğun olaraq becərilmişdir. Vegetasiya ilinin aprel, may və iyun aylarında təcrübə bölmələrində müşahidələr aparılmış və sarı pasa sirayətlənmənin dərəcəsi qəbul olunmuş beynəlxalq şkala ( SİMMİT, İKARDA ) əsasında [6] qeyd edilmişdir. Məlumdur ki, buğda bitkisinin göbələk xəstəliklərinə sirayətlənməsi vegetasiya dövrü ərzində hava şəraiti ilə sıx sürətdə əlaqədardır. Belə ki, yaz aylarında və yayın əvvəlində havaların yağmurlu keçməsi və havada nisbi rütubətin yuxarı olması ilə yanaşı temperaturda göbələk sporlarının inkişafı üçün əlverişli keçdiyi (15-20º C) zaman taxılların göbələk xəstəliklərinə və xüsusilə də sarı pasa tutulması müşahidə olunur. Yüklə 9,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|