Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Qərb Universiteti Mülki müdafiə
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2
«Politologiya və beynəlxalq münasibətlər» kafedrasının müəllimi Kərimov Zabit Səməd oğlu ehtiyatda olan ədliyyə polkovnik-leytenantı, ən yüksək məharət dərəcəli hərbi qulluqçu.
Rəyçilər: 1. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, Bakı şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin Medodik Mərkəzi, gənclərin çağrışaqədərki hazırlığı üzrə metodisti, ehtiyatda olan 3-cü dərəcəli kapitan R.Axundov. 2. Bakı Regional Müəllimlərin İxtisasartırma İnstitutunun gənclərin çağrışaqədərki hazırlığı və Mülki Müdafiə üzrə metodisti M.Hüseynov. 3. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı şəhər üzrə Təhsil İdarəsi 20 saylı tam orta məktəbin hərbi rəhbəri, ehtiyatda olan kapitan P.Quliyev. 4. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, Bakı şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi 160 saylı tam orta məktəb-liseyin hərbi rəhbəri, ehtiyatda olan kapitan R.Dadaşov
Qərb Universiteti Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, Bakı: 2013 3 GİRİŞ
Dünyada baş verən hadisələr, silahlı münaqişələr təhlükəsinin mövcud olması bizi hərbi işin inkişaf tendensiyalarına bir daha diqqət yetirməyə, silahlı mübarizə vasitələrinin, xüsusən də nüvə silahının dövrümüzdəki rolu və yeri barədə dönə-dönə fikirləşməyi tələb edir. Hərbi qüvvələrdən, o cümlədən də nüvə silahından istifadə edilməsi ehtimalının nə dərəcədə real olduğunu, bunun mümkünliyi məsələsi qarşıya çıxır.
Beynəlxalq münaqişələrə istiqamət verən dövlət siyasətçilərinin rolu və məsuliyyəti artır, digər tərəfdən nüvə silahının mövcudluğu onları ehtiyatlı olmağa məcbur edir. İndi dünyada bir cox ictimai xadimlər bu reallığı qeydsiz-şərtsiz qəbul edir və belə bir cəhətə üstünlük verirlər ki, siyasi məqsədlərə başlıca olaraq dinc vasitələrlə, hərbi qüvvə tətbiq etmədən nail olmaq lazımdır. Dünya dəyişir, lakin müharibə sülh məsələsi problem olaraq qalır. Son zaman aparılan siyasətlərdən belə belə bir qənaətə gəlmək olar ki, nüvə müharibəsi ehtimalı azdır. Lakin bu da şübhə doğurmur ki, nüvə silahı hələ dünyada uzun müddət sabitliyin saxlanılmasına xidmət edəcək, özü tətbiq edilməsə də siyasi və strateji məqsədlərə nail olmağa, eləcə də adi silahlarla aparılan müharibələrin gedişatına və nəticələrinə ciddi təsir göstərəcəkdir. Hər bir dövlət öz təhlükəsizliyi üzrə konsepsiyaları müəyyənləş- dirərkən bu amili nəzərə almaya bilməz. Azərbaycan suveren dövlət kimi mühafizə sahəsindəki bütün problemlərini özü həll etməlidir. Buna görə də biz mühafizə doktrinasını hazırlayarkən((((( mühüm cəhəti əsas götürməlidir.
mövcuddur, onun bir və ya digər ölkə üçün təhlükəsi nəzərə alınmalı və mühafizə proqramında bu amil əsas göstərilməlidir.
ya da ərazisində nüvə döyüş sursatı ehtiyatları saxlanan dövlətlərlə həmsərhəddir. Buna görə Mülki-Müdafiə (MM) tədbirləri planlaşdırılarkən və həyata keçirilərkən əhalinin, eləcə dəxalq təssərüfatı obyektlərinin kütləvi qırğin silahlarından (KQS) mühafizəsinə diqqəti azaltmaq olmaz. Mühafizə sistemi qarşısında texnogen və təbii qəzalardan mühafizə problemi durmaqdadır. 4 1. FÖVQƏLADƏ HALLAR VƏ ONLARIN TƏSNİFATI
Atom elektrik stansiyalarında, dəmir yollarında, güclü təsirli zəhərli maddələr istehsal edən müəssisələrdə baş verən qəzalar, böyük maddi itkilər, insan tələfatı ilə nəticələnən təbii fəlakətlər və digər fövqəladə hadisələr sülh dövründə mülki müdafiənin həyata keçirdiyi tədbirlərin vacibliyini yeni mövqedən qiymətləndirməyi tələb edir. Sülh mənşəli fövqəladə halları yaradan səbəblərə aşağıdakılar aiddir: texnogen xarakterli fövqəladə hallar: bunlar nəqliyyatda baş verən qəzalardan, qurğuların qəflətən uçulmasından, elektrik enerjisi sistemində və digər həyat təminatlı kommunal sistemlərdə, təmizləyici quğularda baş verən qəzalardan, hidrodinamik qəzalaran və s.-dən ibarətdir; təbii xarakterli fövqəladə hallar: bunlara geofiziki (zəlzələ, vulkan püskürməsi, meteorit düşməsi), geoloji (uçqunlar, sürüşmələr, sellər, qar uçqunları, torpağın çökməsi, toz çovğunları), meteoroloji, aqrometeoroloji (firtına, qasırğa, tufan quraqlıq), dəniz-hidroloji (siklon, sunami) və təhlükəli hidroloji hadisələr, təbii yanğınlar, habelə heyvanların, bitkilərin və insanların infeksion xəstəlikləri aiddir;
ekoloji xarakterli fövqəladə hallar: bunlara torpağın, hava mühitinin, hidrosferin, biosferin, biosferin vəziyyətilə əlaqədar olan hallar aiddir sosial-siyasi xarakterli fövqəladə hallar: bunlara millətlərarası münaqişələr, narkobiznesin törətdiyi genişmiqyaslı narkomaniya və s. aiddir. Hərb mənşəli fövqəladə halları yaradan səbəblər aşağıdakılardır:
nüvə silahının işlədilməsi; kimyəvi silahın işlədilməsi; bakterioloji silahın işlədilməsi;
təhlükəli geofiziki hadisələr (zəlzələ); təhlükəli geoloji hadisələr (sürüşmələr, sellər, uçqunlar, marxallar); 5 təhlükəli təbii yanğınlar (meşə və zəmilərin yanğınları). Meteoroloji və aqrometeoroloji təbiət hadisələri aşağıdakı fəlakət növlərini yaradır:
külək (sürəri 25m/saniyə), o cümlədən fırtına, qasırğa, tufan;
leysan yağışları;
iri dolu düşməsi; təbii yanğınlar nəticəsində törəyən fəlakətlər. Təbii hidroloji hadisələrlə əlaqədar aşağıdakı fəlakət növlərini yaradır: su səviyyəsinin qalxması – daşqınlar nəticəsində şəhərlərin, yaşayış məntəqələrinin çökəklik hissələrinin, kənd təsərrüfatı əkinlərinin su altında qalması, sənaye və nəqliyyat vasitələrinin zədələnməsi mümkündür; sel, leysan yağışları, göl bəndlərinin dağılması nəticəsində yaşayış məntəqələri, idman, sanatoriya-kurort kompleksləri, avtomobil və dəmir yolları, digər təsərrüfat obyektləri üçün təhlükə yaranır.
dənizin bərk dalğalanması nəticəsində gəmilərin hərəkəti, balıq ovu, sahil qurğuları üçün təhlükə yaranan hallarda; dənizdə suyun səviyyəsinin dəyişməsi nəticəsində gəmiçilik üçün təhlükə yarandığı, balıqların məhv olduğu, zədələndiyi, yaxud sahil yaşayış məntəqələri, qurğuları su altında qaldığı hallarda.
Ekoloji xarakterli fövqəladə hallarda quruda, hidrosferdə, atmosferdə və biosferdə müxtəlif mənfi dəyişiklik baş verir. Adamlara, ətraf mühitə, iqtisadiyyat obyektlərinə göstərdiyi zədələyici təsirlərin xarakterinə görə texnogen xarakterli qəzaların belə növləri ola bilər: zəhərli maddələrin ətrafa yayılması, yanğınlar, partlayışlar, həyat təminatının pozulması, qurğuların dağılması, nəqliyyat vasitələrində fəlakətlə müşayiət edilən qəzalar. Respublikamız üçün səciyyəvi olan texnogen qəzalar aşağıdakılardır:
6
güclü təsirli zəhərli maddələr (GTZM) istehsal, emal edilərkən və saxlanılarkən belə maddələrin ətrafa yayılması ilə müşayiət edilən qəzalar nəticəsində geniş sahələrdə zəhərlənmə zonalarının yaranması; nəqliyyatda daşınarkən GTZM-in ətrafa yayılması ilə müşayiət edilən qəzalar;
tezalışan maddələr istehsal, emal olunan və saxlanılan obyektlərdə yanğınlar; nəqliyyat vasitələrində yanğın və partlayışlar; hidrodinamik qəzalar – su qurğuları qovşaqlarında bəndlərin yarılması və fəlakətli daşqın zonalarının yaranması.
Belə şəraitdə qəzaların və təbii
fəlakətlərin əvvəlcədən proqnozlaşdırılması, həmçinin yarana biləcək vəziyyət haqqında əhalinin vaxtında xəbərdar edilməsi olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Fövqəladə xarakter daşıyan, bina və qurğuların zədələnməsinə, maddi sərvətlərin dağılmasına və məhv olmasına, insan təlafatına və ya tələfat təhlükəsi yaranmasına səbəb olan müxtəlif kortəbii hadisələrə təbii fəlakət deyilir. Zəlzələ, daşqın, qar uçqunları, sel, sürüşmə, fırtına təbii fəlakətlərdir. Respublikamızın ərazisində tez-tez rast gəlinən təbii fəlakətlərin qısaca xarakteristikasını nəzərdən keçirək: 1. Qasırğa və burulğanlar atmosferdə baş verən siklon hadisələri nəticəsində yaranır. Belə hallarda qısa müddət ərzində çoxlu yağıntı düşür, küləyin sürəti kəskin artır, bu isə daşqınlara, adamların zədələnməsinə, ölümünə səbəb olur. 2. Fəlakət törədici güclü küləklər respublikanın müxtəlif rayonlarında demək olar ki, hər il qeydə alınır. 3. Qar uçqunları dağlıq rayonlarda baş verir. Bu, yazda qar əriməyə başlayarkən enişlər boyu uçqun halında hərəkət edən qar yığınlarından ibarətdir. Qar uçqunları uzun müddət güclü qar yağarkən baş verir. 4. Subasma və daşqınlar su hövzələrində suyun səviyyəsinin kəskin yüksəlməsi nəticəsində baş verən təbii fəlakətdir. Subasma və daşqınların səbəbləri qarın sürətlə əriməsindən və uzunmüddətli leysan yağışlarından,
7 çay yataqlarında tıxac yaranmasından ibarətdir ki, belə hallarda ərazinin bir qismini su basır. 5. Sel dağlardan böyük sürətlə axıb gələn və qarşısındakı hər şeyi məhv edən çınqıl-palçıq qarışığından ibarət olur. Sel dağlarda qarın əriməsi və uzun sürən leysan yağışları nəticəsində çoxlu miqdarda su toplanarkən baş verir. 6. Zəlzələ yerin təkindəki potensial enerjinin qəflətən meydana çıxaraq zərbə dalğası və qüvvətli təkanlar – seysmik dalğa şəklində ərazinin bütün istiqamətlərinə yayılmasından ibarətdir. Zəlzələ yeraltı təkanlar şəklində müşahidə olunur. Respublikamızda təbii fəlakətlərin vaxtında proqnozlaşdırılma-sına yönəldilmiş tam kompleks tədbirlər həyata keçirilir. Zəlzələ təhlükəli rayonlarda binalar zəlzələyə qarşı tədbirlər görülməklə tikilir. Dövlət tərəfindən görülən belə tədbirlər sayəsində təbii fəlakətlərin vura biləcəyi zərər xeyli dərəcədə azaldılır.
yaranan təkanlar və titrəyişlərdir. Təkanların gücündən asılı olaraq titrəyişlər ciddi ziyan vura bilər.
Qapı tağı altında, stolun, skamyanın, çarpayının altında daldalanın.
Əgər otaqda belə möhkəm mebel yoxdursa, onda daxili divarın küncünə sıxılın.
Sobadan, pəncərədən və balkondan kənarda dayanın. Liftdən istifadə etməyin. Əgər küçədəyiksə
Açıq sahəyə qaçın.
Binalardan, hündür barılardan, elektrik dirəkləri və məftillərdən, yıxıla və aşa biləcək hər cür obyektlərdən mümkün qədər tez uzaqlaşın.
dərhal binanın giriş qapısının tağı altında daldalanın ki, uçulub tökülən daş- kəsəkdən qoruna biləsiniz. 8 Hadisədən sonra Əgər yaralandınızsa
Təmkinli olmağa çalışın.
Hər hansı üsulla ətrafdakıların diqqətini özünüzə cəlb etməyə çalışın. Vulkan püskürməsi Vulkan püskürməsi daxili proseslər nəticəsində mantiyanın yuxarı hissəsindəki ərimiş maddələrin – lava axını, zəhərli qazlar, kül və s. ətrafa atılması və palçıq axınları ilə müşayiət olunur. Ölkəmizdə ancaq palçıq vulkanları mövcuddur. Hadisə baş verəndə
Mənzildə və ya əvvəlcədən düzəltdiyiniz sığınacaqda daldalanın.
Binada qalın.
Hökumət orqanlarının verdiyi göstərişləri yerinə yetirin.
Uşaqları gətirmək üçün məktəbə getməyin, müəllimlər uşaqların qeydinə qalacaqlar.
Yalnız hökumətin xüsusi göstərişi olanda yaşayış yerindən köçün. Hadisədən sonra
Təmkininizi saxlayın.
Lazım gələn hallarda xilasedici dəstələrlə əməkdaşlıq edin. Torpaq sürüşməsi Sürüşmə torpağın alt və ya üst qatının kəskin yerdəyişməsidir. Sürüşmənin xarakteri və onun təhlükəlilik dərəcəsi yerin geoloji qatlarının xüsusiyyətlərindən və necə yerləşməsindən asılı olur. Sürüşmələr təbii hadisələr və ya insan fəaliyyəti nəticəsində torpağın yuyulması, yaxud aşınması prosesləri sayəsində baş verir, daha çox zəlzələ və fırtına zamanı müşahidə olunur.
9 Sel Sel davamlı leysan yağışları, yaxud qarın sürətlə əriməsi nəticəsində dağ çaylarında güclü palçıq-çınqıl axınlarından ibarətdir. Sel axını yolu üstündəki hər şeyi dağıdır, torpaqları istifadəyə yararsız hala salır.
Sel təhlükəsi barədə xəbərdarlıq siqnalları ilə, həmçinin belə hallarda köçürülmə tədbirləri və köçürmə marşurutları ilə tanış olun.
mütəxəssislərin proqnozları əsasında, təsərrüfat və əmlakınızın seldən zərər çəkə bilməsi təhlükəsini müəyyənləşdirin, lazımi tədbirlər görün.
orqanlarının bütün göstərişlərini yerinə yetirin. Hər ehtimala qarşı seldən sonra ailənizin yığışması üçün yer müəyyən edin.
hasarlarının tikilməsi, sel saxlayan tutarlar düzəldilməsi, postlardan selin müşahidə edilməsi və s. tədbirlərdə iştirak edin. Hadisədən sonra
Təmkinli olun, özünüzü itirməyin.
Lazım gələn hallarda xilasedici dəstələrlə əməkdaşlıq edin. Qasırğa
Qasırğa çox şiddətli külək və leysan yağışları ilə səciyyəvidir. O, dəniz və quru üzərində atmosferin kəskin dəyişməsi nəticəsində baş verir. Hadisə baş verənədək
İlk növbədə lazım olan şeylər (ərzaq, paltar, adyallar, dərmanlar, fenər, batareyalı radioqəbuledici, şəxsi sənədlər) yığılmış çamadanı əl altında saxlayın.
Harada gizlənəcəyinizi (zirzəmidə, döşəməaltı yerlərdə, əgər belə yerlər yoxdursa, onda birinci mərtəbədəki otağın ortasında, xarici divar və 10 pəncərələrdən uzaqda yerləşən möhkəm stolun, yaxud divanın altında) müəyyənləşdirin.
Həyətdəki qurumuş ağacları və hündür ağacların quru budaqlarını müntəzəm olaraq kəsin ki, onlar evin üstünə yıxılmasın.
bənd edin (bərkidin). Qasırğa ailə üzvləriniz müxtəlif yerlərdə (işdə, məktəbdə və s.) yaxalayacağı, yaxud evinizin uçulacağı təqdirdə bütün ailə üzvlərinizin yığışacağı yeri müəyyən edin.
Təmkininizi saxlayın.
Evdən çıxmayın.
Ailə üzvlərini sığınacaqda, yaxud əvvəlcədən hazırlanmış otaqda toplayın.
Məlumat almaq üçün radioya qulaq asın.
Telefon xətləri yüklənməsin deyə, heç yerə zəng vurmayın.
Hökumət orqanlarının və xilasedicilərin təlimatlarını dinləyin və icra edin.
Şimşəkli tufan zamanı ildırımdan qorunmaq üçün radionu, televizoru, habelə bütün elektrik lampalarını söndürün. Metal əşyalardan kənar dayanın.
Hündür yerlərdə, ağacların altında dayanmayın.
Əgər maşındasınızsa, orada qalın.
Daşqın ərazinin sürətlə su qatı ilə örtülməsidir. Səbəbi, adətən, leysan yağışları və qarın sürətlə əriməsidir. Hadisə baş verənədək
Həyəcan siqnalı və köçürülmə qaydaları ilə tanış olun.
Daşqın təhlükəsi yaranarkən elektrik enerjisini, bütün qızdırıcı cihazları və qazı söndürün. Mebeli, elektrik avadanlığını və şəxsi əşyalarınızı yuxarı mərtəbələrə daşıyın. 11
Zəhərlənmə baş verməsin deyə xlor, pestisid və s. zəhərli kimyəvi maddələri etibarlı yerlərdə saxlayın. Hadisə baş verəndə
Təmkinli olun.
Qonşuları da xəbərdar edin, uşaqlara, qocalara və əlillərə kömək göstərin.
Telefon xətti həddən artıq yüklənməsin deyə, heç yerə zəng vurmayın.
Köçürülmə barədə xilasetmə xidmətinin sərəncamını alan kimi dərhal evi tərk edin.
yolla getməyin, təhlükəli vəziyyətə düşə bilərsiniz.
Ev heyvanlarının təhlükəsizliyinin qeydinə qalıb, onları su və yemlə təmin edin.
özünüzlə ancaq ən lazımlı şeyləri (ilk yardım aptekçəsi, sənədlər, dərmanlar) götürün. Hadisədən sonra
İlk yardım aptekçəsi vasitəsilə yaralılara yardım edin.
Radionu dinləyin və xilasetmə xidmətlərinin göstərişlərini yerinə yetirin.
Evə qayıdanda ehtiyatlı olun. Evin divar və döşəməsinin vəziyyətini (etibarlılıq vəziyyətini) yoxlayın.
ağardıcı maddə tökün.
Binanın bünövrəsinə dolmuş suyun hamısını birdən kənar etməyin (bu, bünövrənin zədələnməsinə səbəb ola bilər), hər gün suyun ümumi həcminin üçdə biri qədərini boşaldın.
Durğun su qalmış binada yaşamayın.
Elektrik cərəyanı ilə zədələnmədən qorunun, əgər döşəmədə su qatının qalınlığı 5 sm-dən artıqdırsa, rezin çəkmə geyin.
lövhəsində cərəyanı kəsin (əgər kəsilməyibsə).
Əgər elektrik lövhəsinin yanında döşəmə yaşdırsa, onda ayağınızın altına quru taxta parçası qoyun. Cərəyanı kəsmək üçün də quru çubuqdan istifadə edin.
12
Su quyusunda, yaxud kolonda içməli suyun çirkləndiyinə şübhə yaranan hallarda, qabaqcadan ağzı kip bağlanan qablarda ehtiyat görülən suyu işlədin, yaxud suyu 10 dəqiqə ərzində qaynadın.
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|