Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Fövqəlada Hallar Nazirliyi Akademiyası İxtisas fənnlər kafedrası

2.İstehsalat müəssisələrinin qəza növləri
Yanğın və partlayış təhlükəli obyektlər(PVOO), yanğın təhlükəli məhsulların istehsal edildiyi, saxlanıldığı, daşındığı və ya müəyyən şərtlər altında alovlanma və ya partlama qabiliyyəti əldə edən məhsullardır. Hava Hücumundan Müdafiə daxildir dəmir yolu və boru kəmərləri, çünki maye və qazlı yanğın və partlayış təhlükəli yüklərin çatdırılması üçün istifadə olunur.
Partlayıcı, partlayış və yanğın təhlükəsi baxımından milli iqtisadiyyatın bütün obyektləri beş kateqoriyaya bölünür: A, B, C, D, D.
TO Kateqoriya D- yanmaz maddələrin isti vəziyyətdə işlənməsi, saxlanması, habelə bərk, maye və ya qazlı yanacaqların yanması ilə əlaqədar olan anbarlar və müəssisələr. TO Kateqoriya D- yanmaz maddələrin və materialların soyuq vəziyyətdə saxlanılması üçün anbarlar və müəssisələr, məsələn, ət, balıq və digər müəssisələr. PVOO -nun əksəriyyəti A, B, C kateqoriyasına aid müəssisələrdir.
Bütün partlayıcı məhsullar təsnif edilir partlayıcı maddələr(BB) və partlayıcı maddələr(BB). Partlayıcılar qatılaşdırılmış maddələrdir, məsələn, trinitrotoluol, heksogen, dinamit. Вв - bunlar yanacaq -hava qarışıqları, qazlar, tozlardır. Partlayıcı toz 15 g / m 3 havada toz konsentrasiyasında şəkər və naftalendir, 15-65 q / m 3 konsentrasiyasında torf və boyalardır.
Bütün yanan mayelər 2 sinfə bölünür:
Sinif 1 - 45 ° C -dən aşağı temperaturda alovlanan yanan mayelər (yanan mayelər) (benzin, kerosin);
Sinif 2 - 45 ° C -dən yuxarı temperaturda alovlanan yanan mayelər (GF) (mazut, yağlar).
Müəssisələrdə yanğının səbəbləri ola bilər:
bina və tikililərin layihələndirilməsi və tikintisi zamanı yol verilən pozuntular;
elementar tədbirlərə əməl edilməməsi yanğın təhlükəsizliyi istehsal işçiləri və yanğına diqqətsiz münasibət;sənaye müəssisəsinin istismarı zamanı texnoloji xarakterli yanğın təhlükəsizliyi qaydalarının pozulması (məsələn, qaynaq zamanı);elektrik avadanlıqlarının və elektrik qurğularının istismarı qaydalarının pozulması;istehsal prosesində nasaz avadanlıqların istifadəsi.Yanğının yayılması sənaye müəssisələri töhvə vermək:istehsal və saxlama sahələrində əhəmiyyətli miqdarda yanan maddə və materialların yığılması;alov və yanma məhsullarının bitişik qurğulara və bitişik otaqlara yayılma ehtimalını yaradan yolların olması;prosesdə qəfil görünüş yanğın amilləri inkişafını sürətləndirir;baş verən yanğının gec aşkarlanması və yanğınsöndürmə xidmətinə məlumat verilməsi;stasionarın olmaması və ya nasazlığı ilkin fondlar yanğını söndürmək,yanğını söndürərkən insanların səhv hərəkətləri
Yanğın, partlayış yanğın və partlayış təhlükəsinə görə bütün istehsalat sahələri TN və Q-II-90-81 müvafiq olaraq altı kateqoriyaya bölünür və A; B; C; D; E; F ilə işarə olunurlar:
A kateqoriyası su və havadakı oksigenin təsirindən alovlanan, yaxud partlayış verə bilən, o cümlədən buxarının alışma temperaturu +280S və aşağı olan mayelərin işlədildiyi sahələr aiddir. Məsələn bu kateqoriyaya spirt istehsal olunan, akkumlyator doldurulan sexlər, benzin və sıxılmış qaz balonları saxlanılan anbarlar və s.
B kateqoriyasına buxarının alışma temperaturu +280S –dən +610S-yə qədər olan mayelərin tətbiq olunduğu istehsalat sahələri, o cümlədən havanın oksigeni ilə birləşərək partlayıcı qarışıq əmələ gətirə bilən, havada kifayət qədər toz və ya lif qırıntıları olan istehsalat sahələri (məs: yem sexləri, ot unu və adi un hazırlayan dəyirmanlar, neft anbarları, mazut təsərrüfatları və s).
C kateqoriyasına bərk və yumşaq yanıcı maddə və materiallar, habelə buxarının alışma temperaturu +1200S-dən yuxarı olan mayelərin işlədildiyi istehsalat sahələri (məs: pambıq qəbulu və ilk emalı müəssisələri, yağlama materialı
istilik şüalanması, qığılcım ayrılması və alovla müşayət olunan maddə və materialların emalı ilə, habelə qaz, maye və bərk yanacaq anbarları, elevatorlar, taxıl anbarları və s).
D kateqoriyasına qızdırılmış və əridilmiş vəziyyətdə yanmayıb fasiləsiz yandırılması ilə əlaqədar istehsalat sahələri daxildir. Mis. Dəmirçi, qaynaq, tökmə, Mühərrikin sınağı, materialların termiki emalı sexləri, qarajlar, qazanxanalar, istixanalar və s.
E kateqoriyası soyuq halda yanmayan maddə və materialların emalı, eləcə də bu maddə və materialların saxlandığı anbarlar.
Kənd təsərrüfatında bu kateqoriyaya mexaniki sex və alət sexi, ehtiyat hissə anbarları, maşınların saxlandığı binalar, südxanalar, şərab zavodları və s. aiddir
F kateqoriyası su və hava ilə qarşılıqlı təsirdə olduqda partlayış verə bilən maddələrin işlədildiyi sahələr (məsələn sıxılmış və ya mayeləşdirilmiş qazların işlədildiyi sahələr).
Kimya, neft və qaz sənaye sahələrində partlayış təhlükəli cox sayda proseslərin intensivləşdirilməsi temperaturun, təzyiqin və yanğın təhlükəli komponentlərin oksigenlə nisbəti kimi mühüm texnoloji parametrlərin qiymətinin artması, yəni kritik qiymətə yaxınlaşması ilə əlaqədardır. Buna görə dəbelə sənaye sahələrindəistehsalatda işçi personalın zədələnmələrinə və əhəmiyyətli material itkisinə gətirib çıxaran böyük dağıdıcı qüvvəyə malik partlayış təhlükəsinin potensialı artır. Sənaye sahələrində baş vermiş iri qəzaların analizi göstərir ki, böyük həcmlərdə buxar-qaz tullantıları olan müəssisiələrdəpartlayışlar zamanı təkcə sənaye müəssisələrinin özünün işçi binaları və texnoloji qurğuları yox, həmçinin yaxın ərazilərdə yerləşən yaşayış massivləri də dağılmaya məruz qalırlar.
Güclü partlayış zamanı qəza tullantıları atmosferə düşərkən qəzaların lokallaşdırılmasında çətinlik yaranır, belə ki, bu halda ənənəvi qəza əleyhinə lokallaşdırma metodları və texniki vasitələr ya az effekt verir və yaxud vaxtından əvvəl sıradan çıxırlar.
Neft- qaz, neft emalı sənayesində elə sahələr vardır ki, onlar böyük potensial partlayış təhlükəsi ilə xarakterizəolunurlar, lakin atmosferə yanar məhsulların böyük emissiyalarının və bağlı sistemlərdə partlayışların xəbərdarlığıüçün lazım olan vasıtələrlə kifayət dərəcədə təchizata malik deyildirlər.Digər tərəfdən qeyd etmək lazımdır ki, bir sıra sənaye sahələrimüqayisədə daha az təhlükəliliyə malik olmasına baxmayaraq lazımsız və bahalı qəza əleyhinə müdafiəvasitələri ilə təchiz olunurlar.Yüksək potensial təhlükəli sənayesahələrinin kifayət qədər effektiv partlayışdan müdafiəsinin olmaması və əksinə müqayisədə az partlayış təhlükəliliyi olan sahələrin partlayışdan müdafiəsinə artıq xərclərin çəkilməsi halları onunla əlaqədardır ki, bu sahələrin partlayış və yanğın təhlükəliliyi mövcud texnoloji proseslərin bütün xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq analitik təhlil edilib
qiymətləndirilməmişdir.Sənayedə sahələr arası qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərdə çox hallarda partlayış və yanğın təhlükəli texnoloji proseslərin layihələn- dirilməsi və istismarı üçün yalnız partlayış təhlükəsizliyi üzrə ümumi tələbatlar yazılır, lakin ümumi partlayış təhlükəsini müəyyən edən
(özündə əks etdirən) müəyyən texnoloji prosesin xarakterik təhlükələri barədə məlumat verilmir. Qüvvədə olan çoxsaylısahələrarası partlayış təhlükəsizliyi üzrə qaydalar (tələbatlar) belə texnoloji proseslərin xüsusiyyətlərini və partlayışdan müdafiə vasitələrini özündə əks etdirmir.Bu məqsədlə hər bir müəyyən tipik texnoloji proseslərinin xarakterik təhlükələrinin dərindən öyrənilməsi partlayışdan və yanğından müdafiə tədbirlərinin işlənilib hazırlanmasında səmərəli istiqamət
hesab olunur.