Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 29 mart 2010-cu il tarixli
Yüklə 224,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SİFİLİS XƏSTƏLİYİNİN LABORATOR DİAQNOSTİKASI ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL
- Klinik protokolun redaktoru
- Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri Sübutların etibarlılıq dərəcəsi
- Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi
- İxtisarların siyahısı: DNT
- A53 Sifilisin digər dəqiqləşdirilməmiş formaları
- ANADANGƏLMƏ SİFİLİSİN KLİNİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ
- Erkən anadangəlmə sifilisin əlamətləri
- Gecikmiş anadangəlmə sifilisin əlamətləri
- LABORATOR DİAQNOSTİKA Sifilisin diaqnostikasının laborator meyarları Diaqnoz İstifadə olunan metodlar Son
- T.pallidumu təyin etmək üçün klinik materialın götürülmə qaydası
- Limfa düyününün punksiyası
|
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 29 mart 2010-cu il tarixli 04 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
SİFİLİS XƏSTƏLİYİNİN LABORATOR DİAQNOSTİKASI ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 55.81
S 57
S 57 Sifilis xəstəliyinin laborator diaqnostikası üzrə klinik protokol. – 32 səh.
2
Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər Proqramı əsasında tərtib edilmişdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
3
Klinik protokolun redaktoru: C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru
R.İsmayılov – Bakı Şəhər Dəri-Zöhrəvi Dispanserinin baş həkimi, t.e.n. M.İsmayılova – Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Dermatovenerologiya kafedrasının assistenti L.Qafarov – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin İlkin səhiyyənin təşkili şöbəsinin müdiri
Z.Fərəcov – Səhiyyə Nazirliyinin baş mütəxəssisi, Azərbaycan Tibb Universitetinin Dermatovenerologiya kafedrasının müdir əvəzi, professor, ə.e.x., t.e.d. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
5
Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A •
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. •
B •
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud •
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud •
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. •
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. C •
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud •
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. •
D •
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud •
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud •
Ekspertlərin rəyi. •
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. •
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
6
DNT – dezoksiribonuklein turşusu ELISA –
(immunoferment analizi)
– Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 10-cu baxış İFA – immunoferment analizi İFR – immunoflüoressensiya reaksiyası İgG – immunoqlobulin G İgM – immunoqlobulin M İİV MPR – mikropresipitasiya reaksiyası PHA –
hemaqqlütinasiya reaksiyası)
– polimeraz zəncir reaksiyası RKT – randomizasiya olunmuş klinik tədqiqat RPR –
testi)
–
hemaqqlütinasiya reaksiyası)
–
qırmızısı və qızdırılmamış zərdab testi)
–
ÜST – Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 7
çalışan həkim-laborantlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Pasiyent qrupu: sifilis xəstəliyi olan və ya bu xəstəliyə şübhəli olan böyük və uşaq yaşlı şəxslər.
►
səviyyəsində bu metodların tətbiqini həyata keçirmək. ►
Dövlət tibb müəssisələrində və özəl sektorda aparılan laborator diaqnostik metodların düzgün yerinə yetirilmə qaydalarını və ardıcıllığını təmin etmək.
Sifilis – insanın infeksion xəstəliyi olub, solğun treponem (Treponema pallidum) tərəfindən törədilir. Xəstəlik çox zaman cinsi yolla keçir və dalğavarı gedişlə xarakterizə olunur, bu zaman kəskin dövrlər uzun müddətli gizli dövrlərlə əvəz olunur. Sifilis anadangəlmə və qazanılmış ola bilər. XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT A50 Anadangəlmə sifilis A50.0 Simptomlu erkən anadangəlmə sifilis. A50.1 Gizli erkən anadangəlmə sifilis. A50.2 Dəqiqləşdirilməmiş erkən anadangəlmə sifilis. A50.3 Gözlərin gecikmiş anadangəlmə sifilislə zədələnməsi. A50.4 Gecikmiş anadangəlmə neyrosifilis (yuvеnil neyrosifilis) A50.5 Gecikmiş anadangəlmə sifilisin simptomlu digər formaları. A50.6 Gecikmiş gizli anadangəlmə sifilis. A50.7 Gecikmiş dəqiqləşdirilməmiş anadangəlmə sifilis.
A51.0 Cinsi orqanların birincili sifilisi A51.1 Anal dairənin birincili sifilisi. A51.2 Digər lokalizasiyalı birincili sifilis. A51.3 Dəri və selikli qişaların ikincili sifilisi. A51.4 İkincili sifilisin digər formaları. A51.5 Erkən gizli sifilis. A51.9 Erkən dəqiqləşdirilməmiş sifilis Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 8
A52.1 Ürək-damar sisteminin sifilisi A52.2 Simptomlu neyrosifilis A52.3 Asimptom neyrosifilis. A52.7 Gecikmiş sifilisin digər simptomları. A52.8 Gecikmiş gizli sifilis. A52.9 Gecikmiş dəqiqləşdirilməmiş sifilis. A53 Sifilisin digər dəqiqləşdirilməmiş formaları A53.0
Dəqiqləşdirilməmiş gizli sifilis. A53.9
Dəqiqləşdirilməmiş sifilis. QAZANILMIŞ SİFİLİSİN KLİNİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ Birincili sifilis Sifilisin inkubasion dövrü 9 gündən 90 günə kimi davam edə bilər. Sifilisin birinci dövrü solğun treponemin daxil olduğu yerdə ləkə yaranması ilə başlayır. Sonra zədə tez bir zamanda papulaya çevrilir, o da sonradan eroziyalaşır və xoralaşır. Birincili sifiloma (ulcus durum) – çox vaxt tək eroziya və ya xora olub, ağrısızdır, ətrafında iltihab əlamətləri qeyd edilmir, əsasında qığırdağabənzər sərtlikdə və dəqiq sərhədli infiltrat olur. Birincili sifiloma çox vaxt regional limfa düyünlərinin böyüməsi ilə müşayiət olunur, ilkin sifilomanın xarici cinsiyyət üzvlərində yerləşməsi zamanı qasıq limfa düyünlərinin orta bərklikdə, bilateral, məhdud böyüməsi müşahidə edilir. ►
ya penisin cismi, vagina, vulva, uşaqlıq boynu, düz bağırsaq, dil və dodaq. ►
nəzərə çarpmaya bilər. ►
İlkin şankr ikincili infeksiya ilə ağırlaşdıqda qeyri-tipik formalarda ola bilər. ►
adətən çapıq əmələ gətirmir. ►
Əksər pasiyentlərdə birinci dövrün sonunda poliadenit əlamətləri yaranır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 9 Birincili sifilisi təyin etmək üçün laborator testlər: Zədələnmə yerlərindən, limfa düyünlərindən, amniotik mayedən, likvordan götürülmüş materialda T.pallidum qaranlıq sahəli mikroskopla təyin olunur.
Polimeraz-zəncir reaksiyası (D) Birincili seroneqativ sifilisdə İFR və İg-İFA (C) daha həssas seroloji reaksiya hesab edilir.
İkincili sifilis xəstəliyin kontagioz dövrü olub, dəri və selikli qişalarda müxtəlif səpgilərlə xarakterizə olunur. ►
Dəri və selikli qişalarda yayılmış səpgilər meydana çıxır: rozeolyoz, papulyoz, vezikulyoz, pustulyoz sifilidlər. Səpgi adətən bütün bədənə yayılır, ovuc və pəncədə də rast gəlinir. ►
Səpgi adətən ilkin şankrın sorulmasından sonra yaranır. ►
Büküşlərdə, nəmlik çox olan nahiyələrdə (məs. qasıq, aralıq) yastı vegetəedici səpgilər, enli kandilomalar yarana bilər. ►
səpgilər yaranır. ►
Səpgilər çox yoluxucu olur, istənilən fiziki təmas – cinsi və ya qeyri-cinsi, yoluxma ilə nəticələnə bilər. ►
keçir. ►
Səpgidən başqa saçların tökülməsi (ocaqlı və ya diffuz), piqmentasiyanın pozulması (leykoderma) müşahidə edilə bilər. İkincili sifilis zamanı digər simptomlar – temperaturun qalxması, yorğunluq, baş ağrısı və limfa düyünlərinin böyüməsi, həmçinin daxili orqanların və sinir sisteminin zədələnmə əlamətləri də qeyd oluna bilər. İkincili təzə sifilisdə standart seroloji reaksiyaların nəticələri kəskin müsbət olur. MPR, İFA, TPHA müsbət olur. Gizli sifilis Əgər pasiyent ikincili dövrdə müalicə qəbul etməzsə, onda xəstəliyin görünən bütün əlamətləri reqressiya edəcək və sifilis erkən gizli dövrə keçəcəkdir. Bu dövrdə pasiyent potensial yoluxucu olaraq qalır, belə ki, qanda böyük miqdarda treponemlər sirkulyasiya edir. Bir ildən sonra treponemlər orqanizmdə azalır, pasiyent sifilisin digər Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 10 dövrünə, gecikmiş gizli sifilis adlanan dövrə keçir. Bu dövrlərin ayırd edilməsi sifilisin diaqnostika və müalicəsində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bununla bərabər, çox vaxt xəstəliyin dəqiq davametmə müddətini təyin etmək mümkün olmur, ona görə də ilkin əlamətlərin dəqiq yaranma vaxtı ilə bağlı şübhələr varsa, pasiyentə gecikmiş gizli sifilisli xəstə kimi yanaşmaq lazımdır. Standart seroloji reaksiyalar müsbət olur.
Uzun illər gizli gedişdən sonra, müalicə aparılmadıqda xəstəlik özünün destruktiv dövrünə – üçüncülü sifilisə keçə bilər. Bu zaman morfoloji əsasını qranulyomatoz iltihab təşkil edən, klinik olaraq isə qabarıq və qummoz səpgilərlə xarakterizə edilən dəri və selikli qişaların zədələnmələri müşahidə oluna bilər. Dəri və selikli qişalardan əlavə, ürək, qaraciyər, sinir sistemi, dayaq-hərəkət aparatı zədələnə bilər. Bu isə psixi pozğunluğa, korluğa, nevroloji problemlərə, hətta ölümə gətirib çıxara bilər. Neyrosifilis simptomsuz keçə bilər, eyni zamanda onun meninqo-vaskulyar sifilis, bel quruluğu və ya proqressiv iflic kimi təzahür etməsi mümkündür. Kardiovaskulyar sifilis mezaortit şəklində özünü büruzə verir, çox zaman simptomsuz getməklə yanaşı, koronar arteriyaların stenozu, aortal klapanların çatışmazlığı, qalxan aortanın anevrizması kimi ağırlaşmalar verir. Üçüncülü sifilisin diaqnozu klinik əlamətlər və seroloji reaksiyaların nəticələrinə əsasən təsdiqlənir. Üçüncülü sifilisdə standart seroloji reaksiyalar 50-90% hallarda müsbət nəticə verir. Hamilələrin sifilisi Sifilis müalicə olunmadıqda hamilə qadından dölə keçə bilər. 25% hallarda hamiləlik ölü doğuşla nəticələnir. 40-70% hallarda uşaqlar anadangəlmə sifilislə doğulur, hansı ki simptomlu və ya simptomsuz gedişə malik ola bilər. Hamilələri qeydiyyata götürdükdə, həmçinin təkrar olaraq hamiləliyin 2-ci və 3-cü trimestrində mütləq sifilisə görə skrininq müayinəsi aparılmalıdır. Sifilisə görə analizlərin nəticəsi alınmadan yenidoğulmuş uşaq doğum evindən evə yazılmamalıdır (xüsusilə də Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
11 antenatal müayinə zamanı ananın seroloji statusu şübhəli olarsa, buna ciddi riayət edilməlidir). ANADANGƏLMƏ SİFİLİSİN KLİNİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ Anadangəlmə sifilis hamiləlik zamanı sifilisli anadan transplasentar yolla dölün yoluxması nəticəsində meydana çıxır. Adətən dölün bətndaxili zədələnməsi hamiləliyin 4-5-ci ayında baş verir. Solğun treponemlər dölün orqanizminə göbək venasından, göbəyin limfatik yarıqlarından və ya zədələnmiş ciftdən keçirlər. Hamiləlik ölü doğuşla və ya xəstəlik əlamətləri ilə doğulmuş uşaqla nəticələnə bilər. Qazanılmış infeksiya kimi, anadangəlmə sifilis də erkən və gecikmiş olaraq təsnif edilir. Anadangəlmə sifilisli uşaqlarda klinik əlamətlər doğulduqdan sonra müşahidə edilə bilər, lakin əksər hallarda əlamətlər doğuşdan sonrakı 2 həftədən 3 aya qədər müddət ərzində yaranır. Bəzi yenidoğulmuşlarda infeksiyanın gizli gedişi də mümkündür. Erkən anadangəlmə sifilisin əlamətləri Dəri büzüşmüş, boz-sarımtıl rəngdə olur, spesifik səpgilər, o cümlədən anadangəlmə sifilis üçün xarakterik olan əlamətlər (sifilitik pemfiqus, diffuz papulyoz infiltrasiya) müşahidə edilir. Erkən anadangəlmə sifilisin digər əlamətlərinə Vegenerin sifilitik osteoxondriti, qızdırma, dalaq və qaraciyərin böyüməsi, anemiya və ya müxtəlif inkişaf qüsurları aiddir.
Sonrakı illərdə (1 yaşdan sonra) gecikmiş anadangəlmə sifilisin simptomları – sümüklərin, dişlərin, görmə, eşitmə orqanlarının və beynin zədələnməsi inkişaf edə bilər. Gecikmiş anadangəlmə sifilis üçün patoqnomik əlamətlərə Hetçinson üçlüyü aid edilir: parenximatoz keratit, spesifik labirintit (labirintit karlığı) və Hetçinson dişləri. Anadangəlmə sifilisdə birinci 2 ay müddətində seroloji reaksiyalar təyin olunmur. Bəzi hallarda onlar müsbət ola bilər, bu da reaginlərin plasentadan passiv keçməsi ilə izah olunur. 70-80% hallarda anadangəlmə sifilisdə TPHA müsbət olur.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 12
Sifilisin diaqnostikasının laborator meyarları Diaqnoz İstifadə olunan metodlar Son T.pallidumun klinik materialda qaranlıq görmə sahəli mikroskop vasitəsilə aşkar edilməsi, düz immunoflüoressensiya metodu, PZR.
İki növ seroloji testlərdən istifadə etmək olar: Treponem testlə (TPHA, İFA, İFR) təsdiqlənmiş, pozitiv qeyri- treponem test (RPR, MPR, VDRL). T.pallidumu təyin etmək üçün klinik materialın götürülmə qaydası Qaranlıq görmə sahəli mikroskopiya üçün material eroziyadan, xoradan, maserasiyalaşmış və ya ekskoriasiyalı eroziv papuladan götürülə bilər. Materialın götürülməsi, klinik elementlərin səthi fizioloji məhlulda isladılmış cuna tamponu ilə ehtiyatla, diqqətlə və zədələmədən təmizləndikdən sonra aparılmalıdır. Təmizləmə o məqsədlə aparılır ki, digər floralar T.pallidumun təyin edilməsinə maneçilik törətməsin. Səthin zədələnməməsi və qanaxmanın olmaması vacib şərtdir. Preparatda leykositlərin və ya hüceyrə detritinin, eritrositlərin olması tədqiqatı xeyli çətinləşdirir. Toxuma mayesinin alınması üçün bir neçə üsul mövcuddur: ►
Tədqiq olunan səpgi (bərk şankr, sulanan papula, enli kandiloma və s.) fizioloji məhlulla isladılmış pambıq tamponla təmizlənir. Steril Folkman qaşığı və ya ilmə vasitəsi ilə səpginin üzərindən ehtiyatla, qanaxma yaratmadan sığallayıcı hərəkətlər edilir. Bir müddətdən sonra səth parlaqlaşır və toxuma mayesi ifraz olunur. Toxuma mayesi parlaq olur. Qanaxma olduqda onu dayandırmaq lazımdır, bunun üçün pambıq tampon səpginin səthinə sıxılmalıdır. Seruma azacıq qanın qarışmasına yol verilə bilər. ►
Təzyiq üsulu Eroziya və ya xora təmizlənərək, əlcək taxılmış əlin barmaqları və ya pinsetlə yanlardan sıxılır. Bakterioloji ilmə ilə seroz eksudat Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
13 yığılır, yaxud örtük şüşəsi ehtiyatla eroziya və ya xoranın səthinə qoyulur. Alınmış seroz ifrazat fizioloji məhlulla bərabər nisbətdə qarışdırılır və nativ preparat mikroskop altında baxılır. ►
Bu metoddan quru səpgilərin (rozeolalar, lentikulyar papula, epitelləşmiş eroziya) tədqiq olunması zamanı istifadə edilir. Tədqiq edilən səpginin səthi skarifikasiyalaşdırılır, bu zaman kapilyar qanaxma baş verir, onu dayandıraraq, alınmış seroz maye tədqiq edilir. Bu üsul öz effektivliyinə görə digərlərindən geri qalır. Pasiyent yerli olaraq antiseptiklər, antibiotiklər tətbiq etdikdə və ya ikincili infeksiyanın qoşulması zamanı müayinə yalançı mənfi nəticə verə bilər. Belə olduqda fizioloji məhlulla islatma təyin olunur və səhəri gün müayinə təkrarlanır. Bəzi hallarda mikroskopik diaqnostika üçün material böyümüş limfa düyünlərindən, çox zaman qasıq limfa düyünlərindən götürülür. Limfa düyününün punksiyası Hərəkətli, bərk, iltihab əlamətləri olmayan limfa düyünü punksiya olunur. Deşiləcək yer yodla silinir, düyün sol əlin 2 barmağı vasitəsi ilə fiksə edilir, sağ əllə içərisində az miqdarda fizioloji məhlul olan şprislə deşilir. Vəzinin bir ucundan o biri ucuna doğru iynə irəli hərəkət etdirilir və şprisdəki fizioloji məhlul vəziyə yeridilir. Sonra iynə tədricən düyündən çıxarılır və eyni zamanda şprisin porşeni geri çəkilir. Punksiyanın düzgün aparıldığı punktatda limfositlərin alınması ilə təsdiqlənir.
Yüklə 224,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|