Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 27 sentyabr 2012-ci il tarixli
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 27 sentyabr 2012-ci il tarixli 30 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir BAŞ AĞRILARININ DİFERENSİAL DİAQNOSTİKASI ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL Bakı - 2012
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 56.12
B 29
B 29 Baş ağrılarının diferensial diaqnostikası üzrə klinik protokol, 2012. – 36 səh.
Bu klinik protokol ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi tərəfindən maliyyələşdirilən “İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” Layihəsinin dəstəyi ilə hazırlanmışdır.
2
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 3 Klinik protokolun redaktoru: C.Məmmədov Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru, t.f.d.
R.Rzayev Səhiyyə Nazirliyinin baş uşaq nevropatoloqu, Azərbaycan Tibb Universitetinin Nevrologiya və tibbi genetika kafedrasının dosenti, t.f.d. M.Salihov Azərbaycan Tibb Universitetinin Ailə təbabəti kafedrasının müdiri, t.f.d. А.Məmmədbəyli Azərbaycan Tibb Universitetinin Nevrologiya və tibbi genetika kafedrasının dosenti, t.f.d.
Nevrologiya və tibbi genetika kafedrasının dosenti, t.f.d.
T.Sadıqova Azərbaycan Tibb Universitetinin II
Daxili xəstəliklər kafedrasının dosenti, t.f.d. E.Ağamalıyev Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət
Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Nevrologiya kafedrasının baş laborantı S.Qazıyeva Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzinin Tibbi keyfiyyət standartları şöbəsinin həkim-metodisti Rəyçilər: Ş.Mahalov Səhiyyə Nazirliyinin baş nevropatoloqu, Azərbaycan Tibb Universitetinin Nevrologiya və tibbi genetika kafedrasının müdiri, professor, t.e.d. R.Həsənov Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət
Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Nevrologiya kafedrasının dosenti, t.f.d.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 4 Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır IIb Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır
5 Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia. B Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud Ekspertlərin rəyi. Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 6 İxtisarların siyahısı BA - baş ağrısı СО - karbon monooksid EÇS - eritrositlərin çökmə sürəti EEQ - elektroensefaloqrafiya EGBA - epizodik gərginlik baş ağrısı FDE - fosfodiesteraza GBA - gərginlik baş ağrısı XBH - xoşxassəli beyindaxili hipertenziya XBT-10 - Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı (10-cu baxış) IHS - International Headache Society (Baş Ağrılarının Beynəlxalq Assosiasiyası) İİV - insanın immunçatışmazlığı virusu ICHD-II - The International Classification of Headache Disorders 2 nd Edition (Baş Ağrılarının Beynəlxalq 2-ci Təsnifatı) KBA - klaster baş ağrısı KBT - kəllə-beyin travması KQNBA - konyuktivanın qızarması və göz yaşının axması ilə müşayiət olunan qısa müddətli bir tərəfli nevroloji baş
ağrıları KQYP - kalsitonin genomuna yaxın peptid KS - kəllə sinirləri KT - kompüter tomoqrafiyası KVBA - kranial vegetativ simptomlu qısa müddətli bir tərəfli nevralgiya baş ağrıları QSİƏD - qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar QİÇS - qazanılmış immunçatışmazlığı sindromu QBQ - qapalı bucaqlı qlaukoma МRT - maqnit rezonans tomoqrafiyası MSS - mərkəzi sinir sistemi PBA - punksiyadan sonra baş ağrısı
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 7 PET - pozitron-emission tomoqrafiyası PH - paroksizmal hemikraniya PTBA - posttravmatik baş ağrıları SAQ - subaraxnoidal qansızma
sAMF - siklik adenozin monofosfat SBA - servikogen baş ağrıları sQMF - siklik quanozin monofosfat TİH - tranzitor işemik həmlə ТVS - trigeminal vegetativ sefalgiyalar ÜSN - üçlü sinirin nevralgiyası ÜST - Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı
həkimləri və təcili və təxirəsalınmaz tibbi yardım həkimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
diferensial diaqnostikasının təkmilləşdirilməsi üzrə sübutlu təbabətə əsaslanan metodik tövsiyələrin verilməsi məqsədini daşıyır. Giriş Baş Ağrılarının Beynəlxalq Təsnifatında 200-dən çox baş ağrısı növü qeyd edilir. Bu klinik protokolda ən geniş yayılmış birincili baş ağrılarından (miqren və gərginlik BA) və bəzi az rast gəlinən birincili baş ağrılarından ətraflı məlumat təqdim olunub. Protokolda ikincili baş ağrılarının “təhlükə əlamətləri” və əsas müayinə növləri göstərilib.
başın vətər dəbilqəsində və onlarda olan damarlarda, kəllə sümüyü sümüküstlüyündə, beyin qişaları və onların damarlarında, kəllədaxili vena və arteriyalarda olan ağrı reseptorlarının qıcıqlanması zamanı əmələ gəlir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 8 Ümumi müddəalar Baş ağrıları çox geniş yayılmış haldır və əhalinin 90%-dən çoxunda həyatı boyunca baş verir. Səhiyyənin ilkin səviyyəsində müraciətlərin 4,4%-i, ambulator nevroloji müraciətlərin isə 30%-i BA ilə bağlıdır. Miqren əmək qabiliyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə itirilməsinə gətirən birincili baş ağrılarının ağır formasının ən geniş yayılmış növüdür. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) miqreni 15-44 yaş hədlə- rində olan qadınlar üçün 20 ən ağır xəstəlik siyahısına daxil etmişdir. Gərginlik baş ağrılarına əhalinin 40%-də rast gəlinir. Baş ağrılarının diferensiasiyasında həkimlər tez-tez çətinliklərlə qarşılaşırlar. Baş ağrılarının nadir hallarda, beyin şişləri kimi, ciddi səbəblərinin mümkünlüyü həm həkimləri, həm də xəstələri narahat edir. Bununla yanaşı, düzgün diaqnozun qoyulması ümumi praktika həkimlərinə xəstələrin vaxtında ixtisaslaşmış tibbi yardıma göndərilməsi üçün imkan yaradır. Birincili baş ağrılarının bir çox növlərinin effektiv müalicə üsulları mövcuddur, buna baxmayaraq, bir çox halda xəstəyə əsassız olaraq analgetiklər təyin olunur. BA-nın müalicəsi üçün istifadə edilən dərmanlar özləri də BA-nın səbəbi ola bilər. Əksər hallarda birincili baş ağrısının müalicəsi ilkin səhiyyə xidməti səviyyəsində aparıla bilər. Nadir hallarda əlavə müayinələrin aparılması tələb olunur.
Miqren:
Baş ağrısız aura
Bazilyar
Ekvivalentlər
Ailəvi hemiplegik
Hemiplegik:
Kəskin başlanğıcda aura ilə
Uzunmüddətli aura ilə
Tipik aura ilə
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. G 43.2 Miqrenoz status G 43.3 Ağırlaşmış miqren G 43.8 Digər miqren Oftalmoplegik miqren Retinal miqren
Xronik paroksizmal hemikraniya Xroniki paroksizmal hemikraniya ● xronik ● epizodik “histamin” baş ağrısı
Gərginliklə bağlı xronik baş ağrısı Gərginliklə bağlı epizodik baş ağrısı
Dərman maddəsini müəyyənləşdirmək lazım gəldikdə xarici səbəblərin əlavə kodundan istifadə edilir (XX sinif).
Paroksizmal üz ağrısı sindromu Ağrılı tik
9
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 10
Birincili – bu halda BA hər hansı əsas xəstəliklə əlaqəli deyil. Buraya miqren, gərginlik baş ağrıları və digər birincili baş ağrıları növləri aiddir.
meydana çıxır və infeksion, şiş, damar, medikamentoz və digər mənşəli baş ağrılarını əhatə edir.
İlkin səhiyyə xidməti müəssisələrinə tibbi yardım üçün müraciət edən xəstələrin əksəriyyəti birincili baş ağrılarından əziyyət çəkir. Bir xəstədə bir növdən çox birincili baş ağrıları ola bilər (məsələn, aurasız miqren, gərginlik baş ağrıları).
Birincili BA zamanı nevroloji müayinə heç bir patologiyanı aşkar etmir və instrumental müayinələr nəticəsiz olur. BA-nın qiymətləndirilməsi üçün anamnezin toplanması müstəsna rol oynayır. O, BA-nın növünün və “təhlükə əlamətlərinin” müəyyən edilməsinə yardım edir. Anamnezin qeyri-dəqiq toplanması, adətən, BA-nın növünün qeyri-düzgün müəyyən edilməsinə səbəb olur.
Miqren
Gərginlik baş ağrıları
Klaster baş ağrısı və digər trigeminal sefalgiyalar
Paroksizmal hemikraniya
Konyuktivanın qızarması və göz yaşının axması ilə qısa müddətli birtərəfli nevralgik baş ağrıları (KQNBA)
davamlı baş ağrısı və s.) Miqren Miqren ağır formalı birincili baş ağrısının ən geniş yayılmış növüdür. Yayılma dərəcəsinə görə 10% kişilərdə, 22% qadınlarda müşahidə olunur.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 11
pulsasiya edən
bir neçə dəqiqədən bir neçə saata qədər müddətdə artan
intensivliyinə görə: orta ağır və ağır
ürəkbulanma, qusma, işığa və səsə qarşı həssaslığın artması ilə müşayiət olunur
əmək qabiliyyətinin itirilməsi
adi fiziki yükdən BA-nın güclənməsi Miqren tutmaları ildə bir dəfədən hər gün baş verən tutmalara qədər, davamı
isə 4-72 saat ola bilər. Miqren üçün qıcıq olan amillər Müəyyən amillər miqren tutmasına qıcıq ola bilər (qeyd etmək lazımdır ki, sadə bir qıcıq miqren tutmasının başlanmasına səbəb ola bilər, halbuki bir neçə amilin kombinasiyası tutmaya çox nadir hallarda səbəb olur): isti, soyuq, müxtəlif qoxular, parlaq işıq, səs- küy, fiziki gərginlik/hərəkət, xronik stress, yuxu pozğunluğu, vaxtsız/pis qidalanma, tütünçəkmə, сinsi yetkinlik dövrü, menstruasiya və ya ovulyasiya, menopauza, hamiləlik, dərman amili (nitroqliserin, oral kontraseptivlər, hormonal terapiya, opiat və barbituratlar, nifedipin və s.), qida məhsulları (sitrus meyvələri, tərkibində kofein, nitritlər və aspartam olan qida məhsulları, yetişmiş pendir, şokolad, alkoqol, monosodium qlutamatlı qida məhsulları və s.). Miqrenin iki əsas növü müəyyən edilir: aurasız miqren (köhnə təsnifata görə sinonimlər – sadə miqren, hemicrania simplex) və auralı miqren (sinonimlər – klassik miqren, assosiasiya olunmuş miqren, oftalmik, ağırlaşmış miqren və s.). Miqren aurası – miqren baş ağrılarının əvvəlində və ya ondan öncə baş verən simptomların kompleksidir. Tipik aura vizual və/və ya sensor hissiyyatın müvəqqəti pozulmasından və/və ya nitqin disfaziyası simptomlarından ibarətdir. Simptomlar müsbət (məsələn: işıqlanma, ləkələr, əyri xətlər, iynə batması) və mənfi (görmənin itməsi, dilin tutulması) ola bilər. Simptomlar 5 dəqiqə ərzində tam formalaşır və 60 dəqiqə ərzində keçir. Auranın müxtəlif simptomları ardıcıl olaraq baş verə bilər. Auranın qəfil başlandığı, simptomlarının ardıcıl deyil, eyni zamanda baş verdiyi zaman, mənfi xarakterli və ya çox qısa müddətli
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 12 olması hallarında, tranzitor işemik həmlə barədə düşünmək lazımdır. Uzun sürən aura baş ağrısının ikincili səbəbinin ehtimalını artırır. Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|