Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 21 may 2015-ci il tarixli
ОKР-nin müalicəsinin digər metodları
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Psixoterapiya
- PASİYENT ÜÇÜN MƏLUMAT
- Obsessiya (sarışan fikirlər) nədir
- Obsessiv-kompulsiv pozuntular həyatınıza necə təsir edir
- Obsessiv-kompulsiv pozuntuya nə səbəb olur
- Obsessiv-kompulsiv pozuntuya kimlərdə rast gəlinir
- Obsessiv-kompulsiv pozuntuya necə diaqnoz qoyulur
- Оbsessiv-kompulsiv pozuntuları olan pasiyentlərin müayinəsi
- Obsessiv-kompulsiv pozuntunun müalicəsində istifadə edilən dərman vasitələri
- Obsessiv-kompulsiv pozuntu üçün proqnozlar necədir
- Əlavə 1 Yel-Braun obsessiv-kompulsiv simptomların cədvəli (Y-BOCS)
- Klinisistlər üçün təlimat
- Obsessiyaların reytinq cədvəli üzrə balların qiymətləndirilməsi 1. Gün ərzində obsessiyaları əhatə edən vaxt
- 2. Obsessiyalar nəticəsində gündəlik fəaliyyətin pozulması
- 3. Obsessiyalar nəticəsində distress
- 4. Obsessiyalara qarşı müqavimət göstərmək qabiliyyəti
- 5. Obsessiyaları idarə etmək qabiliyyəti
- Kompulsiyaların reytinq cədvəli üzrə balların qiymətləndirilməsi 1. Gün ərzində kompulsiyaları əhatə edən vaxt
- 2. Kompulsiyalar nəticəsində gündəlik fəaliyyətin pozulması
- 3. Kompulsiyalar nəticəsində distress
- 4. Kompulsiyalara qarşı müqavimət göstərmək qabiliyyəti
- 5. Kompulsiyaları idarə etmək qabiliyyəti
- Оbsessiv-kompulsiv simptomların Yel-Braun cədvəli (Y-BOCS)
|
ОKР-nin müalicəsinin digər metodları Transkranial maqnit stimulyasiyası (TMS) 1,11
TMS – kortikal neyronların stimulyasiyası üçün istifadə olunan intensiv maqnit sahəsinin generasiyası texnikasıdır. Hal-hazırda beyin qabığının sol və sağ lateral prefrontal sahəsinin stimulyasi- yasından istifadə edilir. Baxmayaraq ki, TMS əks-göstərişləri olmayan qeyri-invaziv və ucuz müalicə metodudur, OKP zamanı TMS-nin istifadəsinə dair aydın tövsiyələr mövcud deyildir (D) 1 . Elektrocəngolma terapiya (EСT) 11
Ədəbiyyatlarda müalicəyə rezistent OKP-li xəstələr üçün ECT-nin uğurlu istifadəsi haqqında məlumatlar var. Eyni zamanda xəstə sayının kifayət qədər olmaması OKP zamanı ECT-nin istifadəsində statdartlaşdırılmış metodun olmaması, həm də müalicədən sonra xəstələrin müşahidə müddətinin kifayət qədər olmaması bu metodun effektliyini mübahisə etməyə imkan vermir. Psixoterapiya OKP zamanı psixoterapiyanın yeganə sübut olunmuş effektiv metodu KDT-dir (A) 7,14
. KDT-li ekspozisiyaya əsaslanmış texnika və koqnitiv texnika (B) 14 aiddir. Ekspozisiyaya əsaslanmış texnika
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 21 sistematik desensebilizasiyanı, emosional gərginliyin, pasiyenti qorxudan obyekt və ya vəziyyətlərə qarşı yaranan təşviş və qorxuların azaldılması üçün olan metodikanı təqdim edir. Bu texnika real şəraitdə və ya təsəvvürlərdə istifadə olunur. Real şəraitdə ekspozisiyanın aparılması zamanı pasiyentə obsessiya ilə əlaqəli hansısa bir hərəkəti etməsi təklif edilir (məsələn, qapının qulpuna toxunmaq), təsəvvür ekspozisiyası zamanı isə pasiyentə obsessiya ilə əlaqədar vəziyyəti təsəvvür etmək təklif edilir (məsələn, yaxın adamda infeksion xəstəliyi). Çox vaxt ekspozisiya ritualları edilməsinin qarşısını almaqla birgə istifadə edilir. Koqnitiv texnikalar səhf fikirlər, obsessiya və kompulsiya ilə əlaqədar irrasional (məntiqlə uyğun olmayan) baxışların aradan qaldırılmasına yönəldilir. Belə irrasional baxışlara aiddir: ►
►
fikirlərə normadan artıq əhəmiyyət verilməsi ►
daimi yoxlamanın vacibliyi ►
qeyri-müəyyənlik qorxusu ►
perfeksionizm ►
həddindən artıq məsuliyyət, günah və eyib hissi ►
həddindən artıq mənəvi tələbat Başlanğıc mərhələdə pasiyentlərə ehtimal olunan hadisələri və onların nəticələrinin ciddiliyini müəyyən etmək öyrədilir. Sonra onlar sarışan fikirləri neytrallaşdıran və kompulsiv davranışa qarşı müqavimət göstərməyə imkan yaradan yeni koqnitiv yanaşmaları inkişaf etdirirlər.
13
Obsessiv-kompulsiv pozuntu (OKP) – sarışan fikirlərin (obsessiya) və ya sarışan hərəkətlərin (kompulsiya), daha çox isə onların hər ikisinin mövcudluğu ilə xarakterizə olunan, kəskin stress pozuntusuna və dezadaptasiyaya gətirib çıxardan psixi pozuntudur. Obsessiya (sarışan fikirlər) nədir? Obsessiya beyninizdə davamlı canlanan xoşagəlməz fikirlər, təsəvvürlər və ya istəklərdir. Obsessiyalar sizin gündəlik problemləriniz haqqında narahatlıqlarınız deyil. Əsas obsessiyalar bunlardır:
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 22
Qapıların bağlı olmasından, ocağın yanmasından, kiməsə xəsarət törətməsindən narahat olmaq;
və ya təsəvvürlər;
Səhv və ya yanlış hərəkət etmək qorxusu;
Gördüyün işlərdə həddindən artıq vasvası olmaq;
Özünü başqalarının atdığı şeyləri toplamağa məcbur hiss etmək. Bunlar verilmiş nümunələrdir. Obsessiyalara bu cür hallar aiddir. Obsessiv fikirlər sizi həddindən artıq narahat edə və sizi bezdirə bilər. Siz normal şəkildə obsessiv fikirlərdən yaxa qurtarmağa çalışmalısınız, məsələn, bu fikirləri neytrallaşdırmaq üçün başqa şeylər fikirləşə bilərsiniz. Kompulsiya nədir? Kompulsiyalar sizi təkrar-təkrar etməyə məcbur edən fikir və ya davranışlardır. Adətən, kompulsiv davranış obsessiyaya cavab kimi ortaya çıxır. Kompulsiya obsessiya tərəfindən yaranan kədər və ya narahatçılığı aradan qaldırmağın bir yoludur. Məsələn, bakteriyalara yoluxmaq kimi obsessiv qorxuya cavab olaraq hər bir neçə dəqiqədən əllərinizi yuyursunuz. Buna başqa bir nümunə: qapının açıq qalmasından narahat olaraq siz davamlı olaraq bağladığınız qapını yoxlayırsınız. Digər kompulsiyalara təkrar-təkrar təmizləmək, saymaq, toxunmaq, sözləri sakitcə pıçıldamaq və s. daxildir.
OKP insanlara müxtəlif yollarla təsir edir. Məsələn, bəzi insanlar kompulsiyalara saatlarla vaxt sərf edir və buna görə də normal fəaliyyətlə məşğul ola bilmirlər. Bəziləri isə kompulsiyaları gizli şəkildə icra edirlər (rituallar kimi). Digər insanlar isə normal fəaliyyətlə məşğul olurlar, lakin təkrarlanan obsessiv fikirlərdən əziyyət çəkirlər. OKP işinizə (uşaqlarda məktəblə bağlı fəaliyyətlərə), münasibətlərə, sosial həyata və həyat keyfiyyətinizə təsir edir. OKP-dən əziyyət çəkən bir çox insan bu barədə həkimə və ya ətrafındakı insanlara heç nə demir. Onlara elə gəlir ki, başqaları onların dəli olduğunu düşünə bilər. OKP-dən əziyyət çəkənlərin bir qismi, xüsusilə başqalarına zərər vermək və ya cinsi əlaqəyə girmək fikirlərinə sahibdirlərsə, öz simptomlarından utanır. Nəticədə, bu
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 23 insanlar depressiyaya düşürlər. Əgər OKP-dən əziyyət çəkirsinizsə, bilin ki, siz dəli və ya axmaq deyilsiniz. Bu, sizdən asılı deyil və adətən, müalicə olunandır. Əgər depressiyaya düşəcəyinizdən narahatsınızsa (məsələn, əhvalınız çox aşağıdır və ya əvvəllər həzz aldığınız işlərdən artıq zövq ala bilmirsinizsə), o zaman həkimə müraciət edin.
inkişaf etmə şansı bu simptomlara yoluxmuş şəxslərin birinci dərəcəli qohumlarında (ana, ata, bacı, qardaş, övlad) daha çox müşahidə oluna bilər. Belə ki, burada bəzi genetik elementlər ola bilər. Lakin indiyə qədər OKP ilə bağlı heç bir gen tapılmayıb.
istənilən yaşda yaşana bilər, əsasən, 19-30 yaşlararası, həmçinin uşaqlarda da inkişaf edə bilər. OKP-yə qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir. Obsessiv-kompulsiv pozuntuya necə diaqnoz qoyulur? OKP-yə diaqnoz qoyulması üçün daha təfsilatlı qiymətləndirməyə ehtiyac duyulur. Bu, həkiminiz tərəfindən yerinə yetirilə bilər. Qiymətləndirmədə sahib olduğunuz obsessiv fikirlər və kompulsiyalar, onların sizə və gündəlik həyatınıza necə təsir etməsi dəyərləndirilir. Əgər OKP-dən əziyyət çəkdiyinizə şübhə edirsinizsə, həkimə müraciət edərək şikayətlərinizi bildirin. Diaqnostika aşağıdakı suallardan başlana bilər:
Olur ki, Siz dəfələrlə nəyi isə yoxlayasınız?
Olur ki, Siz əşyaları müəyyən qaydada yığmağa meyil edəsiniz?
Olur ki, Sizi incidən hansısa bir fikirdən azad olmaq istəyirsiniz, lakin bacarmısınız?
Olur ki, Siz necə görünməyiniz barədə daim narahatlıq keçirir və çalışırsınız ki, bu barədə düşünməyəsiniz?
çəkirsiniz?
Bu problemlər Sizin həyatınıza, məsələn, cəmiyyətdə işləməyə, ev işlərini görməyə, yaxınlarınız ilə münasibətə mane olur? Əgər uşaqlarda OKP müşahidə edilərsə, onlar OKP-li uşaqların müalicəsində təcrübəli həkim tərəfindən müalicə almalıdırlar.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 24 Оbsessiv-kompulsiv pozuntuları olan pasiyentlərin müayinəsi
OKP zamanı psixoterapiyanın yeganə sübut olunmuş effektiv metodu KDT-dir
intraneyronal udulmasının seçici inhibitorları (SİUSİ) aiddir
Psixoterapiya və dərman vasitəsi ilə müalicənin bir yerdə təyin edilməsi hər bir müalicə metodunun ayrılıqda aparılmasından daha effektivdir
OKP zamanı ilkin seçilən dərman vasitələrinə “yeni nəsil” antidepresantlar aiddir. OKP zamanı ilkin seçilən dərman vasitələrinə serotoninin intraneyronal udulmasının seçici inhibitorları (SİUSİ) aiddir: fluoksetin, fluvoksamin, paroksetin, sertralin və essitalopram.
SİUSİ antidepresantları birbaşa təsir etmir və təsirini göstərənə qədər 4-6 həftə çəkir. Tam təsir etməsi üçün 12 həftə qəbul edilməlidir. Əsas problem odur ki, bəzi insanlar dərman vasitəsinin qəbulunu dayandırdıqdan bir həftə sonra heç bir müsbət irəliləyiş hiss etmirlər. Təsirini görmək üçün bir müddət zaman lazımdır.
yaratmır.
OKP-ni müalicə etmək üçün təyin edilmiş SUİSİ-nin dozası depressiyanı müalicə etmək üçün lazım olan dozadan artıq olur.
azı bir il SİUSİ antidepressantlarını qəbul etməlisiniz. Obsessiv-kompulsiv pozuntu üçün proqnozlar necədir? Əgər OKP müalicə edilmirsə, bəzi insanlarda obsessiv fikirlər və kompulsiyalar inkişaf etmir və ya daha da azalır. Lakin müalicə almaqla, bir çox insanlarda simptomlar nəzarət altına alına və tamamilə sağala bilər. Əgər OKP-dən əziyyət çəkirsinizsə, müalicə uğurla tamamlansa və tamamilə sağalsanız da, simptomların yenidən qayıtmaq riski var.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 25 Əlavə 1 Yel-Braun obsessiv-kompulsiv simptomların cədvəli (Y-BOCS) 17
Yel-Braun cədvəli xəstədə olan obsessiv və kompulsiv simptomların ağırlıq dərəcəsini ölçmək üçün klinik vəsaitdir. Cədvəl obsessiv və kompulsiv simptomların ifadə formasından asılı olmayaraq onların ifadə dərəcəsini təyin edir. Y-BOCS cədvəli obsessiv-kompulsiv pozuntuların (sarışan halların) ağırlıq dərəcəsini təyin etməklə müalicə zamanı pozuntunun klinik dinamikasını müşahidə etmək imkanı verir. Geniş yayılmış və əsaslı validizasiya olunmuş (effektivliyi təsdiq olunmuş) klinik vəsaitdir. Klinisistlər üçün təlimat: Y-BOCS cədvəlinin 10 bəndi klinik müsahibə keçirilərək doldurulur və ümumi ball hesablanır. Hər bir bəndə aid olan simptomlar 5 ballı cədvəl əsasında qiymətləndirilir: 0-dan 4-dək. Simptomları qiymətləndirərək onların son həftə ərzində orta ifadəsi əks olunur. Y-BOCS cədvəlinin istifadəsində əsas məqsəd xəstəyə təyin olunan müalicənin təsirinin dinamikasının qiymətləndirilməsidir. Cədvəli silsilə şəklində istifadə etməklə klinisist medikamentoz müalicənin və ya psixoterapiyanın nəticələrini sənədləşdirə bilər. Fərdi xəstələrin müalicəsində istifadə edilməklə yanaşı bu cədvəldən, həmçinin çoxlu pasiyentləri əhatə edən tədqiqatlarda da istifadə oluna bilər. Obsessiyalar aşağıdakı əlamətlərlə səciyyələnir:
İnsanda təkrarlanan və inadlı fikirlər, impulslar və ya təsəvvürlər mövcuddur; onlar narahatlıq zamanının hər-hansı bir anından duyulmağa başlayır; təngəgətirici və yersiz olaraq əhəmiyyətli dərəcədə ifadə olunmuş təşviş və ya distress yaradır
dair yaratdığı narahatlıqlar ifrat dərəcədə ifadə olunur.
İnsan bu fikirlərə, impulslara və ya təsəvvürlərə diqqət göstərmək və ya onları boğmaq, yaxud başqa bir fikir və ya hərəkətlə neytrallaşdırmağa çalışır
İnsanın anlamı var ki, bu sarışan fikirlər, impulslar və ya təsəvvürlər onun zehni fəaliyyətinin nəticəsidir (onlar fikir yerləşdirmə kimi kənardan yeridilməyib)
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 26 Kompulsiyalar aşağıdakı əlamətlərlə səciyyələnir:
İnsanda təkrarlanan hərəkətlər (məsələn, əlyumalar, yoxlamalar) və ya zehni fəaliyyətlər (məsələn, dua etmələr, saymalar, öz- özünə sözlərin təkrarlanması) mövcuddur; insan onları obsessiyalara cavab olaraq edir və ya öz-özünə sərt qayda kimi tətbiq edir
Bu hərəkətlər və ya zehni fəaliyyətlər hər hansı xoşagəlməz halın və ya vəziyyətin qarşısını almaq üçün edilir; bununla belə, bu hərəkətlər və ya zehni fəaliyyətlər ya xoşagəlməz halların real qaydada qarşısını almaq və ya neytrallaşdırmaq iqtidarında deyil, ya da ki, onlar ifrat dərəcədə ifadə olunub
0 – gün ərzində obsessiyalar duyulmur 1 – gündə 1 saata qədər obsessiyalar hiss edilir 2 – gündə 1-3 saat obsessiyalar keçirilir 3 – gündə 3-8 saat obsessiyalar keçirilir 4 – gündə 8 saatdan artıq obsessiyalar keçirilir 2. Obsessiyalar nəticəsində gündəlik fəaliyyətin pozulması 0 – yoxdur 1 – obsessiyaların gündəlik fəaliyyətə yüngül dərəcədə təsiri var 2 – obsessiyaların gündəlik fəaliyyətə əhəmiyyətli dərəcədə təsiri var, lakin adi gündəlik fəaliyyəti davam etdirmək mümkündür 3 – obsessiyalar nəticəsində gündəlik fəaliyyət əhəmiyyətli dərəcədə pozulub 4 – obsessiyalar nəticəsində gündəlik fəaliyyət tamamilə pozulub 3. Obsessiyalar nəticəsində distress 0 – yoxdur 1 – distress yüngül dərəcədə ifadə olunub 2 – distress orta dərəcədə ifadə olunub, lakin xəstə onu qənaətbəxş keçirə bilir 3 – distress ağır dərəcədə ifadə olunub 4 – xəstə kəskin ağır dərəcədə ifadə olunan distressdən demək olar ki, bütün gün ərzində əziyyət çəkir
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 27 4. Obsessiyalara qarşı müqavimət göstərmək qabiliyyəti 0 – bütün hallarda obsessiyalara müqavimət kifayət qədərdir 1 – əksər hallarda obsessiyalara müqavimət kifayət qədərdir 2 – bəzi hallarda obsessiyalara müqavimət kifayət qədərdir 3 – xəstə əksər hallarda obsessiyalara tabe olur 4 – xəstə tamamilə obsessiyalara tabe olur 5. Obsessiyaları idarə etmək qabiliyyəti 0 – obsessiyalar tam idarə edilir 1 – obsessiyalar əksər hallarda idarə edilir 2 – obsessiyalar bəzi hallarda idarə edilir 3 – obsessiyalar cüzi dərəcədə idarə edilir 4 – obsessiaları qətiyyən idarə etmək mümkün deyil Kompulsiyaların reytinq cədvəli üzrə balların qiymətləndirilməsi 1. Gün ərzində kompulsiyaları əhatə edən vaxt 0 – gün ərzində kompulsiyalara heç bir vaxt sərf olunmur 1 – gündə 1 saata qədər kompulsiyalara vaxt sərf olunur 2 – gündə 1-3 saat kompulsiyalara vaxt sərf olunur 3 – gündə 3-8 saat kompulsiyalara vaxt sərf olunur 4 – gündə 8 saatdan artıq kompulsiyalara vaxt sərf olunur 2. Kompulsiyalar nəticəsində gündəlik fəaliyyətin pozulması 0 – yoxdur 1 – kompulsiyaların gündəlik fəaliyyətə yüngül dərəcədə təsiri var
2 – kompulsiyaların gündəlik fəaliyyətə əhəmiyyətli dərəcədə təsiri var, lakin adi gündəlik fəaliyyəti davam etdirmək mümkündür 3 – kompulsiyalar nəticəsində gündəlik fəaliyyət əhəmiyyətli dərəcədə pozulub 4 – kompulsiyalar nəticəsində gündəlik fəaliyyət tamamilə pozulub
0 – yoxdur 1 – distress yüngül dərəcədə ifadə olunub 2 – distress orta dərəcədə ifadə olunub, lakin xəstə onu qənaətbəxş keçirə bilir
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 28 3 – distress ağır dərəcədə ifadə olunub 4 – xəstə kəskin ağır dərəcədə ifadə olunan distressdən demək olar ki, bütün gün ərzində əziyyət çəkir 4. Kompulsiyalara qarşı müqavimət göstərmək qabiliyyəti 0 – bütün hallarda kompulsiyalara müqavimət kifayət qədərdir 1 – əksər hallarda kompulsiyalara müqavimət kifayət qədərdir 2 – bəzi hallarda kompulsiyalara müqavimət kifayət qədərdir 3 – xəstə əksər hallarda kompulsiyalara tabe olur 4 – xəstə tamamilə kompulsiyalara tabe olur 5. Kompulsiyaları idarə etmək qabiliyyəti 0 – kompulsiyalar tam idarə edilir 1 – kompulsiyalar əksər hallarda idarə edilir 2 – kompulsiyalar bəzi hallarda idarə edilir 3 – kompulsiyalar cüzi dərəcədə idarə edilir 4 – kompulsiyaları qətiyyən idarə etmək mümkün deyil
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 29 Оbsessiv-kompulsiv simptomların Yel-Braun cədvəli (Y-BOCS) 16
Xəstənin Adı__________________________________ Amb. kartasının/xəstəlik tarixinin №_______________
Tarix_______ Tarix_________ Tarix_________
1.
Gün ərzində obsessyaları əhatə edən vaxt 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 2.
nəticəsində gündəlik fəaliyyətin pozulması 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 3.
Obsessiyalar nəticəsində distress 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 4.
Obsessiyalara qarşı müqavimət göstərmək qabiliyyəti 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 5.
etmək qabiliyyəti 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 0 1 2 3 4 Yüklə 0,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|