Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 dekabr 2010-cu il tarixli
Yüklə 2,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Baký 2010 Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 dekabr 2010-cu il tarixli 31 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
ÜRƏK ÇATIŞMAZLIĞININ DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL Вакı – 2010 54.101 Ü 53
Ü 53 Ürək çatışmazlığının diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol. – B.: Meqa-Poliqraf, 2010. – 64 səh. Tiraj 5000. Klinik protokol ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi tərəfindən maliyyələşdirilən “İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” (İSXG) Layihəsi çərçivəsində Abt Associates Inc şirkətinin dəstəyi ilə işlənib hazırlanmış və Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər Proqramı əsasında çap edilmişdir.
2
3
Klinik protokolun redaktoru: C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru
F.Quliyev – Səhiyyə Nazirliyinin baş kardioloqu, Ə. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Kardiologiya kafedrasının müdiri, professor, t.e.d. T.Cahangirov – Səhiyyə Nazirliyinin C.Abdullayev adına Elmi-Tədqiqat Kardiologiya İnstitutunun Ürək çatışmazlığı şöbəsinin böyük elmi işcisi, t.e.d. K.Zahidova – Ə. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Kardiologiya kafedrasının dosenti, t.e.n. R.Qabulova – Azərbaycan Tibb Universitetinin Daxili xəstəliklərin propedevtikası kafedrasının dosenti, t.e.n. Ş.İsmayılova – Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi, Tibbi keyfiyyət standartları şöbəsinin həkim-metodisti Rəyçi: A.Baxşəliyev – Səhiyyə Nazirliyinin C.Abdullayev adına Elmi-Tədqiqat Kardiologiya İnstitutunun direktoru, Azərbaycan Tibb Universitetinin Klinik farmakologiya kafedrasının müdiri, professor, t.e.d.
4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır
5
Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT.
B
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. C
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT.
D
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud
Ekspertlərin rəyi.
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir.
6
– ağ ciyər arteriyasının kateterizasiyası ACC – Amerika Kardiologiya Kolleci
(American College of Cardiology) AÇFİ – angiotenzini çevirən fermentin inhibitorları ADBK – aortadaxili balonlu kontrpulsasiya ADH – antidiuretik hormon AF – atım fraksiyası AHA – American Heart Association
(Amerika Ürək Assosiasiyası) ACXOX – ağ ciyərlərin xronik obstruktiv xəstəliyi AKŞ – aortokoronar şuntlama AQÇ – aortal qapaq çatışmazlığı ARB – angiotenzin reseptorlarının blokatorları AS – aortal stenoz AT – arterial təzyiq BÇİ – bədən çəkisi indeksi BNN – beynəlxalq normallaşdırılmış nisbət BNP – beyin natriumuretik peptid NT-proВNР – N-terminal beyin natriumuretik peptidin sələfi CRZ – C reaktiv zülal DDD – iki kameralı kardiostimulyasiya DMTT (CPAP) – davamlı müsbət təzyiqli tənəffüs (continuous
positive airway pressure) DV – dərman vasitəsi E/A – Doppler-exokardioqrafik göstərici (E-erkən
transmitral diastolik axın, A-gec (qulaqcıq yığılması) transmıtral diastolik axın E/Ea – Doppler-exokardioqrafik göstərici (toxuma
doppleri (TD) zamanı diastolik disfunksiyanı qiymətləndirən göstərici (E-erkən diastolik
transmitral axın), Ea-sol mədəciyin əsasının erkən diastolik qalxması) E/Vp – dopplerexokardioqrafik göstərici EKQ – elektrokardioqram EKS – elektrokardiostimulyator 7
– fosfodiesteraza - III inhibitorları
– alınmış havada oksigenin fraksiyası
(fraction of inspired oxygen) HDSAB – Hiss dəstəsinin sol ayaqcığının blokadası H-İSDN – hidralazin və izosorbid dinitrat XÜÇ – xroniki ürək çatışmazlığı İDV – inotrop təsirli dərman vasitələri IKD (ICD) – implantasiya edilən kardioverter-
defibrillyator İSDN – izosorbid dinitrat İTŞ – intensiv terapiya şöbəsi KAQ – koronar angioqrafiya KKS – kəskin koronar sindrom KRŞ – kardioreanimasiya şöbəsi KÜÇ – kəskin ürək çatışmazlığı MA – mədəcik aritmiyaları Mİ – miokard infarktı MQÇ – mitral qapaq çatışmazlığı MS – mədəcik səyriməsi MT – mədəcik taxikardiyası MTQİV (NİPPV) –müsbət təzyiqlə qeyri-invaziv ventilyasiya MVT – mərkəzi venoz təzyiq NYHA – New-York Heart Association
(Nyu-York Ürək Assosiasiyası) NVZS – nəfəsvermənin zirvə sürəti PKM – perkutan koronar müdaxilə Postload – son yük Preload – ön yük QİV – qeyri-invaziv ventilyasiya QRS – elektrokardioqrafik göstərici QS – qulaqcıq səyriməsi QSİƏP – qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar QT – QT intervalı (elektrokardioqrafik göstərici) RAAS – renin-angiotenzin-aldosteron sistemi RKT – randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlar RtM – rentgenoloji müayinə SAFÜÇ – saxlanılmış atım fraksiyalı ürək çatışmazlığı 8
– sağ mədəcik
– sistolik arterial təzyiq SMAF – sol mədəciyin atım fraksiyası SMH – sol mədəciyin hipertrofiyası SMKC – sol mədəciyin köməkçi cihazları SNH 1
– sürətləndirilmiş nəfəsvermənin birinci saniyədə həcmi SVO2 – venoz qanın oksigenlə doyma dərəcəsi ŞD – şəkərli diabet TDH (VE) – tənəffüsün dəqiqəlik həcmi TQÇ – trikuspidal qapaq çatışmazlığı TSMT (PEEP) – tənəffüs-sonu müsbət təzyiq
(positive end-expiratory pressure) TYŞ – təcili yardım şöbəsi ÜÇ – ürək çatışmazlığı ÜMRT – ürəyin maqnit rezonans tomoqrafiyası ÜQX – ürəyin qapaq xəstəlikləri ÜRT – ürəyin resinxronizasiya terapiyası ÜRT-D (CRT-D) – defibrillyasiya ilə ÜRT ÜRT-P (CRT-P) – peysmeyker ilə ÜRT VCİ – aşağı boş vena (vena cava inferior) VCO 2
– nəfəsvermə zamanı xaric olan karbon qazının həcmi VD – vena daxili VQ – ventrikuloqrafiya VO 2 –
maksimum yükdə oksigenə olan tələbat
– rəngli dopplerexokardioqrafik göstərici
(sol mədəcikdə erkən diastolik axının yayılma sürəti) VTİ – exokardioqrafik göstərici (qan axınının
sürət-vaxt inteqralı) VVI – birkameralı mədəcik kardiostimulyasiyası YFS – yumaqcıq filtrasiyası sürəti ZHS – hava axınının zirvə həcm sürəti
9
həkimləri, reanimatoloqlar, təcili tibbi yardım və ailə həkimləri üçün nəzərdə tutulub. Pasiyent qrupu: ÜÇ-lü böyük yaş qrupuna aid pasiyentlər Protokolun məqsədi: həkimlərin bilik və bacarıqlarını artırmaqla, ürək çatışmazlığının diaqnostikasını və müalicəsini yaxşılaşdırmaq, bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insanların həyat keyfiyyətini yüksəltmək, ölüm və əlillik hallarını azaltmaqdan ibarətdir.
Ürək çatışmazlığı xəstələrdə aşağıdakı əlamətlərlə xarakterizə olunan kompleks sindromdur:
Sakitlik və ya fiziki gərginlik zamanı yaranan təngnəfəslik və/və ya ümumi zəiflik;
Sakit vəziyyətdə ürəkdə struktur və ya funksional dəyişikliklərin obyektiv əlamətləri. EPİDEMİOLOGİYA ÜÇ ilə xəstələnmə ümumi əhali arasında 2-3% təşkil edir. Simptomsuz mədəcik disfunksiyasının aşkarlanma halları ÜÇ-ün rast gəlmə tezliyinə yaxın olub, əhalinin təqribən 4%-də təsadüf olunur. 75 yaşa yaxınlaşdıqça xəstələnmə hallarının kəskin olaraq artması müşahidə olunur. 70-80 yaş qrupunda bu göstərici 10-20% arasında tərəddüd edir. Ümumilikdə xəstəliyin 4-cü ilində ölüm halları 50% təşkil edir. Hospitalizasiya edilən xəstələrin 40%-də bir il ərzində ölüm baş verir və ya onlar təkrarən stasionar müalicəyə göndərilirlər. ÜÇ xəstələrinin yarısında diastolik ürək çatışmazlığı olur. Son tədqiqatlar göstərir ki, belə xəstələrdə proqnoz sistolik ÜÇ olan xəstələr ilə əsasən eynidir.
Ürək çatışmazlığı 150.0 – Durğunluq ürək çatışmazlığı 150.1 – Sol mədəcik çatışmazlığı 150.9 – Dəqiqləşdirilməmiş ürək çatışmazlığı 10
ÜÇ-ün aşağıdakı formaları ayırd edilir:
Kəskin və xroniki
Sol mədəcik və sağ mədəcik
Kəskin və xroniki ürək çatışmazlığı Klinik təzahürlərin əsasında, yeni başlamış, keçici və xroniki ÜÇ- ləri ayırd edilir. Keçici ÜÇ məhdud vaxt ərzində simptomlu ÜÇ-ə aid edilsə də, uzunmüddətli müalicə tələb edə bilər. Sol mədəcik və sağ mədəcik çatışmazlığı Sol mədəcik çatışmazlığı kiçik qan dövranında durğunluğa səbəb olaraq, ilk olaraq tez yorulma, fiziki gərginlik zamanı təngnəfəsliklə təzahür edir. Sağ mədəcik çatışmazlığına izolə olunmuş şəkildə nadir hallarda rast gəlinir. Bir qayda olaraq, sağ mədəcik çatışmazlığı sonradan sol mədəcik çatışmazlığına qoşulur və onların klinik əlamətləri birgə müşahidə olunur (cədvəl 1).
ÜÇ olan əksər xəstələrdə sakitlik vəziyyətində və hərəkət zamanı həm sistolik, həm də diastolik disfunksiya əlamətləri olur. Diastolik ÜÇ zamanı ÜÇ-ə xas olan şikayətlər və/və ya əlamətlərlə yanaşı, sol mədəciyin atım fraksiyası (AF) 45-50%-dən yuxarı səviyyədə saxlanılmış olur (SAFÜÇ - saxlanılmış atım fraksiyalı ürək çatışmazlığı).
11
funksional siniflərə (NYHA) əsasən təsnifatı ACC/AHA-ya görə ÜÇ-ün mərhələləri Ürək əzələsinin strukturuna və zədələnməsinə əsaslanan ürək çatışmazlığının mərhələləri NYHA-nın Funksional təsnifatı Şikayət və fiziki fəaliyyətə əsaslanan ağırlıq Mərhələ A ÜÇ-ün inkişafı üçün yüksək risk. Funksional və ya struktur dəyişikliklər aşkar olunmur. Şikayət və ya əlamətlər yoxdur.
Fiziki aktivlik məhdudlaşmamışdır. Adi fiziki aktivlik hədsiz yorğunluq, ürəkdöyünmə və ya təngnəfəslik yaratmır. Mərhələ B Ürəyin struktur dəyişiklikləri ilə bağlı olan simptomsuz ÜÇ (ürəyin struktur dəyişikliyi, lakin şikayət və ya əlamətlər yoxdur)
Fiziki aktivliyin az məhdudlaşması. Sakitlik vəziyyətində əlamətlər olmur, lakin adi fiziki aktivlik yorğunluq, ürəkdöyünmə və ya təngnəfəslik ilə nəticələnir. Mərhələ C Ürəyin struktur xəstəliyi ilə bağlı olan simptomlu ÜÇ
Sinif III Fiziki aktivliyin əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşması. Sakitlik vəziyyətində əlamətlər olmur, lakin adəti fiziki yüklə müqayisədə aşağı intensivliyə malik fiziki aktivlik yorğunluq, ürəkdöyünmə və ya təngnəfəslik əlamətlərilə müşayiət olunur.
Kombinə olunmuş dərman müalicəsinə baxmayaraq, ürəyin nəzərə çarpan struktur dəyişikliyi və sakitlik vəziyyətində ÜÇ-ün nəzərə çarpan əlamətləri Sinif IV Hər hansı bir fiziki yükü diskomfort olmadan yerinə yetirə bilmir: ÜÇ əlamətləri sakitlik vəziyyətində olur və minimal fiziki aktivlik zamanı artır.
12 Ürək çatışmazlığının ən çox rast gəlinən klinik təzahürləri cədvəl 2-də göstərilir. Cədvəl 2. Ürək çatışmazlığının ən çox rast gəlinən klinik təzahürləri Aparıcı kliniki əlamətlər Şikayətlər Əlamətlər Periferik ödemlər/durğunluq Təngnəfəslik, tez yorulma, ümumi zəiflik, iştahasızlıq Periferik ödemlər, vidaci venalarda şişkinlik, ağ ciyər ödemi, hepatomeqaliya, assit, maye durğunluğu, kaxeksiya Ağ ciyər ödemi Sakit vəziyyətdə ağır təngnəfəslik Ağ ciyərlərdə krepitasiya və xırıltılar, plevral boşluqlarda mayenin yığılması, taxikardiya, taxipnoe Kardiogen şok (ürəyin dəqiqəlik həcminin azalma sindromu) Huşun pozulması, zəiflik, ətrafların soyuması Periferik perfuziyanın zəif- ləməsi, sistolik AT <90 mm c.st, anuriya və ya oliqouriya Yüksək qan təzyiqi (hipertenziv ÜÇ) Təngnəfəslik Adətən, yüksək AT, sol mədəciyin hipertrofiyası (SMH) və atım fraksiyasının (AF) azalmaması Sağ ÜÇ Təngnəfəslik, zəiflik Sağ mədəcik (SağM) disfunksiyasının əlamətləri, vidaci venalarda şişkinlik, periferik ödemlər, hepatomeqaliya, qəbizlik Xroniki ürək çatışmazlığı Xroniki ürək çatışmazlığı – ürək-damar sisteminin bu və ya digər xəstəliyi nəticəsində ürəyin nasos funksiyasının azalması, orqanizmin hemodinamik tələbatı və ürəyin imkanları arasında disbalansa səbəb olan patofizioloji sindromdur.
13 Xroniki ürək çatışmazlığı aşağıdakı əlamətlərlə müşayiət olunan klinik sindromdur (cədvəl 3). Cədvəl 3. XÜÇ-ün əlamətləri ÜÇ-ə xas şikayətlər (sakitlik vəziyyəti və ya fiziki gərginlik zamanı təngnəfəslik, ümumi zəiflik, tez yorulma, aşağı ətraflarda ödem) və
ÜÇ-ə xas əlamətlər (taxikardiya, taxipnoe, ağ ciyərlərdə xırıltılar, plevral boşluqlarda mayenin yığılması, vidaci venalarda şişkinlik (venoz təzyiqin artması nəticəsində), periferik ödemlər, hepatomeqaliya) və
Sakitlik vəziyyətində ürəkdə struktur və ya funksional dəyişikliklərin obyektiv əlamətləri (kardiomeqaliya, auskultasiyada çapma ritmi, ürək küyləri, exokardioqrafik dəyişikliklər, natriumuretik peptidin səviyyəsinin artması) ETİOLOGİYA Ürək funksiyasının zəiflənməsinin əsas səbəbləri kəskin və ya xroniki işemiya nəticəsində miokardın zədələnməsi və ya tələf olması, hipertoniya zamanı damar rezistentliyinin artması və ya qulaqcıq səyriməsi tipli taxiaritmiyaların inkişafıdır. Ürəyin işemik xəstəliyi miokardın zədələnməsinin ən əsas səbəbidir və bu ÜÇ olan xəstələrin 70%-də başlanğıc səbəb kimi çıxış edir. Ürəyin qapaq xəstəlikləri və kardiomiopatiyaların hər biri isə səbəblərin 10%-ni təşkil edir.
Yüklə 2,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|