Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 12 iyun 2009-cu il tarixli
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 12 iyun 2009-cu il tarixli 17 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir ANAFİLAKTİK ŞOK ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL Bakı - 2009 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
52.5
A 69
A 69 Anafilaktik şok üzrə klinik protokol. – 28 səh.
2 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər proqramı əsasında tərtib edilmişdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 3
Klinik protokolun redaktoru: C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru
A.Axundbəyli – ATU-nun I daxili xəstəliklər və reanimatologiya kafedrasının müdiri, professor, t.e.d. İ.İsmayılov – ATU-nun I daxili xəstəliklər və reanimatologiya kafedrasının professoru, t.e.d. A.Ağayeva – ATU-nun daxili xəstəliklərin propedevtikası kafedrasının assistenti, t.e.n. F.Həsənov – M.A.Topçubaşov adına Elmi Cərrahiyə Mərkəzinin anesteziologiya- reanimasiya şöbəsinin rəhbəri R.Abdullayeva – ATU-nun farmakologiya kafedrasının assistenti, İnnovasiya və Təchizat Mərkəzi dərman vasitələrinin planlaşdırılması və rasional istifadəsi şöbəsinin müdiri Z.Mustafayeva – Səhiyyə Sektorunda İslahatlar Layihəsinin İcra Qrupu, səhiyyə siyasəti, monitorinq və qiymətləndirmə üzrə koordinator R.Məmmədov – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi təlim- resurs şöbəsinin müdiri
K.N.Hacimuradov – ADHTİ-nin Anasteziologiya və reanimatologiya kafedrasının müdiri, professor, t.e.d.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 4
AÇF – angiotenzin çevirən ferment ASİT – allergen spesifik immunoterapiya AŞ – anafilaktik şok AT – arterial təzyiq DV – dərman vasitələri ExoKQ – exokardioqrafiya EKQ – elektrokardioqrafiya XBT-10 – Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı (10-cu buraxılış) KTÇ – kəskin tənəffüs çatışmazlığı KFK – kreatinfosfоkinaza KÇ
– kəskin damar çatışmazlığı KT – kompüter tomoqrafiya QKS – qlükokortikosteroidlər MVT – mərkəzi venoz təzyiq RKT – randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlar UİX – ürəyin işemik xəstəliyi Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
5
Tövsiyənin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A •
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. •
B •
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud •
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud •
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. •
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. C •
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud •
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. •
D •
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud •
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud •
Ekspertlərin rəyi. •
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. •
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 6
təcili tibbi yardım həkimləri, cərrahlar, stomatoloqlar, ilkin səhiyyə xidmətləri səviyyəsində çalışan terapevtlər, ailə həkimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
►
etməklə AŞ-nin diaqnostika, müalicə və profilaktikasının təkmilləşdirilməsi ►
ÜMUMİ MÜDDƏALAR Anafilaktik şok (AŞ): ►
►
sürətlə inkişaf edərək ağır hemodinamik pozğunluqlar törədir ►
orqanizmdə dərin hipoksiya yaradır ►
həyati vacib orqanların zədələnməsi ilə müşayiət edilir. AŞ sürətli immunoloji reaksiya kimi, sensibilizasiya olmuş orqanizmə allergenin təkrar daxil olması zamanı tosqun hüceyrələrdən və bazofillərdən mediatorların xaric olması nəticəsində əmələ gəlir (B). Epidemiologiya Anafilaktik şok, əksərən allergik xəstəliklərdən əziyyət çəkən şəxslərdə inkişaf edir (A). Atopik xəstəlikləri olan şəxslərdə anafilaktik şokun inkişaf etmə tezliyi daha yüksəkdir (C). Anafilaktik şok hospitalizə olunmuş 3000 xəstədən 1-də qeydə alınır. Dərman mənşəli anafilaktik şokdan ölüm göstəricisi 25%-ə qədər çatır.
İnsekt (arı sancması) anafilaksiyası səbəbindən ölüm göstəricisi 1 000 000 əhaliyə 0,4-2 hadisə təşkil edir. Anafilaksiya hər yaş qrupunda rast gəlir. Qida etiologiyalı anafilaksiya əsasən uşaqlarda, dərman mənşəli isə daha çox böyüklərdə müşahidə olunur. Yaşlı insanlarda yanaşı xəstəliklərin olması səbəbindən anafilaktik reaksiyadan ölüm riski daha yüksəkdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Etiologiya Anafilaktik şok vəziyyətini aşağıdakı səbəblər törədə bilər: ►
benzodiazepin preparatları, yerli anestetiklər, iltihab əleyhinə geyri-steroid preparatları) ►
►
Zərqanadlı həşəratların zəhəri ►
Qida allergenləri (toyuq yumurtası, süd, soya, balıq və dəniz məhsulları, araxis və s.) ►
Bitki tozcuqları allergenləri ►
Lateks allergenlər (cərrahi əlcəklər, endotraxeal borular) ►
Soyuğa qarşı reaksiyaya meylli şəxslərdə soyuğun təsiri ilə bağlı amillər
►
Qida allergenlərinin təsirindən sonra fiziki gərginlik ►
Qeyri-adekvat aparılmış ASİT Bəzən AŞ-nin səbəbini təyin etmək mümkün olmur, belə ki, bir çox hallarda idiopatik AŞ IgE asılı olmayan xarakterli olur. Patogenez Əvvəlcədən sensibilizasiya olmuş orqanizmə allergenin daxil olması bioloji aktiv maddələrin külli miqdarda ifraz edilməsinə və bu fonda anafilaktik şokun inkişafına gətirib çıxarır. Mediatorların ifrazının sürətlənməsi immun və qeyri-immun yolla baş verə bilər. Anafilaktik reaksiya – konkret maddəyə qarşı sensibilizasiya olmuş şəxslərdə sürətli immun reaksiyadır. Anafilaktoid reaksiyalar mediatorların bazofil və tosqun hüceyrələrdən ifrazı nəticəsində qeyri-immun mexanizmlərin işə düşməsi ilə baş verir. Anafilaktik və anafilaktoid reaksiyalar inkişaf mexanizmlərinə görə fərqlənsələr belə, klinik əlamətləri tam bənzərdir (С). Anafilaktoid reaksiyalar rentgenkontrast maddələr, dekstranlar, analgetiklər, iltihab əleyhinə qeyri-steroid preparatlar, AÇF inhibitorları, tubokurarin, hiperosmolyar maddələr, tiopental-natrium və s. tətbiq edərkən inkişaf edə bilər. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. RİSK AMİLLƏRİ ►
Anamnezdə allergik xəstəliklər. ►
Dərman preparatlarının uzun müddət, xüsusən də, təkrar kurslar ilə istifadə olunması, depo-preparatların istifadəsi, polipraqmaziya. ►
Penisillinə qarşı sensibilizasiya mənbəyi olan dermatomikozların mövcudluğu (epidermofitiya). ►
yeridilməsi. ►
Allergenlə peşə ilə əlaqədar uzun müddətli təmas. AŞ zamanı letal nəticənin risk amilləri: ►
Anamnezdə allergik xəstəliklər, xüsusən müalicəyə çətin tabe olan bronxial astma (C) ►
►
AŞ törədən preparatın parenteral yolla daxil edilməsi (B) TƏSNİFAT XBT-10 üzrə təsnifat Т78.0 Qidaya qarşı patoloji reaksiya hesabına yaranan anafilaktik şok. Т78.2 Qeyri-müəyyən anafilaktik şok. Т80.5 Zərdab yeridilməsi ilə əlaqəli olan anafilaktik şok. Т88.6 Adekvat təyin olunmuş və düzgün tətbiq edilmiş dərman vasitəsinə qarşı patoloji reaksiya nəticəsində baş verən anafilaktik şok.
Kəskin bədxassəli gediş Kəskin xoşxassəli gediş
Ləng gediş Residivləşən gediş
Abortiv gediş Kəskin bədxassəli (ildırımvari) anafilaktik şok kəskin başlanğıc, AT-nin sürətlə düşməsi (diastolik AT-nin 0 mm c.süt. qədər düşməsi), huşun dərin pozulması, tənəffüs çatışmazlığı ilə səciyyələnir. İldırımvari şokun gedişinin fərqli xüsusiyyəti – şok əleyhinə intensiv terapiyaya qarşı rezistentlik və dərin komatoz Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
9 vəziyyətədək proqressiv inkişafdır. Həyati vacib orqanların zədələnməsi ilə əlaqədar, adətən ilk dəqiqə və ya saatlarda ölüm baş verir.
Aparıcı klinik sindromdan – kəskin tənəffüs çatışmazlığı (KTÇ) və ya kəskin damar çatışmazlığı (KDÇ) – asılı olaraq, AŞ-nin ildırımvari gedişinin variantları ayırd edilir. KTÇ sindromu üstünlüyü ilə gedən AŞ zamanı qəflətən əmələ gələn və artan zəiflik, hava çatışmazlığı, döş qəfəsində sıxıntı, üzücü öskürək, ekspirator təngnəfəslik, pulsasiya edən baş ağrıları, ürək nahiyəsində ağrı, qorxu hissi qeyd olunur. Dəri örtüklərinin kəskin avazıması və sianozu, ağız nahiyəsində köpük, çətinləşmiş fitvari tənəffüs və nəfəs vermə zamanı quru xırıltılar müşahidə edilir. Üzün və bədənin digər hissələrinin angionevrotik ödemi inkişaf edə bilər. Sonradan, KTÇ-nin proqressivləşməsi əlamətləri davam etdikdə və kəskin böyrəküstü vəzi çatışmazlığı simptomları əlavə olunduqda, letal nəticə baş verə bilər. KDÇ inkişafı ilə gedən AŞ zəiflik, qulaqlarda küy, şiddətli tərləmə ilə müşahidə olunan qəfil başlanğıc ilə səciyyələnir. Dəri örtüklərinin getdikcə artan solğunluğu, AT-nin proqressiv sürətdə enməsi, sapvari nəbz, ürək tonlarının kəskin zəifləməsi qeyd olunur. Bir neçə dəqiqədən sonra huşun itməsi, qıcolmaların əmələ gəlməsi mümkündür. Letal nəticə ürək-damar çatışmazlığı əlamətlərinin güclənməsi fonunda baş verir.
dərəcədə enməsi, huşun alaqaranlıq olması, tənəffüsün cüzi pozulması müşahidə edilir. Adətən şok əleyhinə tədbirlər müsbət effekt verir və proqnoz yaxşı olur. Ləng gedişli anafilaktik şok damar tonusunun tədricən bərpa olunması ilə fərqlənir. Ona görə də uzun müddət (bir neçə günə qədər) adrenomimetiklərin yeridilməsi və onların dozasının tədricən azaldılaraq dayandırılması tələb olunur. Residivləşən anafilaktik şok dalğavari gedişi ilə səciyyələnir. İlk müsbət nəticədən müəyyən vaxt (bəzən 6-8 saat) sonra hemodinamik pozğunluqlar təkrarlanır. Təkrar pisləşmə daha ağır gedişi və müalicəyə rezistentliyi ilə fərqlənir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 10
asfiksik variantda nümayiş etdirir, zəif hemodinamik pozğunluqlar ilə gedir, qarşısı asan alınır. Anafilaksiyanın klinik təzahürlərinə görə Anafilaksiyanın klinik təzahürlərindən asılı olaraq, anafilaktik şokun 5 gediş variantı ayırd edilir:
Hemodinamik variant Asfiksik variant
Serebral variant Abdominal variant
Dəri və selikli qişaların yanaşı zədələnməsi ilə gedən variant Hemodinamik variant kəskin ürək-damar çatışmazlığı simptomlarının üstünlüyü ilə keçir: tezləşmiş zəif nəbz, dəri örtüklərinin solğunluq ilə əvəz olunan hiperemiyası, şiddətli tərləmə, arterial təzyiqin enməsi, huşun itməsi. Asfiksik variant – tənəffüs orqanları funksiyasının pozğunluqları üstünlük təşkil edir (bronxospazm, qırtlaq ödemi, ağ ciyər ödemi).
qıcolmalar, beyin ödemi simptomları (baş ağrıları, qusma, epileptiform tutmalar, hemiplegiya, afaziya və s.) qeyd olunur.
təşkil edir (ürəkbulanma, qusma, kəskin qarın klinikası dərəcəsinə kimi inkişaf edən mədə-bağırsaq ağrıları).
intensiv qaşınma, urtikar səpgi, Kvinke ödemi, o cümlədən, qırtlağın ödemi.
Hemodinamik pozğunluqların intensivliyindən asılı olaraq, AŞ- nin 4 ağırlıq dərəcəsi mövcuddur:
Yüngül Orta ağır
Ağır
Çox ağır Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 11 Anafilaktik şokun ağırlıq dərəcəsi, allergenin orqanizmə daxil olmasından sonra şokun hansı vaxt ərzində əmələ gəlməsi ilə birbaşa bağlıdır (C). Ən çox ölüm halları ildırımvari formada və allergenin orqanizmə daxil olmasından sonra 3-10 dəqiqə ərzində baş verən şok zamanı rast gəlir.
Anafilaktik şokun diaqnozu klinik əlamətlərin və anamnestik məlumatların düzgün qiymətləndirilməsi əsasında qoyulur. Anafilaktik şokun əlamətləri və ağırlıq dərəcəsi allergenin növündən asılı olmur.
Çox zaman allerqoloji anamnezin toplanması kəskin vəziyyətin aradan qaldırılmasına yönəlmiş terapiya aparıldıqdan sonra mümkündür. Anamnez toplayarkən aşağıdakı sualların cavablandırılması vacibdir:
Əvvəllər allergik reaksiyalar olubmu? Onları nə törətmişdi?
Onlar nə ilə təzahür edirdi? Müalicə məqsədi ilə hansı preparatlardan istifadə olunmuşdu (antihistaminlər, qlükokortikosteroidlər, adrenalin və s.)?
Bu dəfə allergik reaksiyanın inkişafı nə ilə əlaqədardır (adi rasiona daxil olmayan qida məhsulu, həşəratın sancması, dərman qəbulu və s.)?
Xəstə hansı özünümüalicə tədbirlərindən istifadə etmiş və onlar nə dərəcədə effektli olmuşdur? AŞ diaqnozu aşağıdakı üç klinik meyar mövcud olduqda ehtimal olunur: ►
Şok simptomlarının qəflətən başlanması və sürətlə proqressivləşməsi ►
Tənəffüs və/və ya ürək-qan damar sistemində həyatı təhlükəli pozuntular ►
Kvinke ödemi) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
12 Nəzərə almaq lazımdır ki, dəri və selikli qişaların təcrid olunmuş şəkildə zədələnməsi AŞ deyil; sürətlə proqressivləşən şok dəri və selikli qişalar zədələnmədən inkişaf edə bilər; mədə-bağırsaq traktı pozuntuları müşahidə oluna bilər (qusma, qarın nahiyəsində ağrılar, diarreya). Tənəffüs yolları keçiriciliyinin pozuntuları qırtlaq və dilin tənəffüsü v udmanı çətinləşdirən ödemi, səs tutqunluğu və stridor ilə təzahür olunur.
diffuz sianoz və tənəffüsün dayanması şəklində üzə çıxır. Qan dövranı pozuntuları əlamətləri solğunluq, soyuq yapışqan tər, taxikardiya, bradikardiya (çox zaman qan dövranı fəaliyyətinin dayanmasından əvvəl qeyd olunur), hipotoniya, miokardın işemiyası (EKQ ilə təsdiqlənir) və ürək dayanmasıdır. Yuxarıda göstərilənlər sonda beyin qan dövranının pozulması nəticəsində nevroloji pozğunluqlara gətirib çıxara bilər. Xəstələrdə psixomotor oyanıqlıq, klonik qıcolmalar, ölüm qorxusu, huşun pozulması və ya itirilməsi qeyd oluna bilər. Digər orqanlar tərəfindən təzahür edən anafilaksiya əlamətləri qaraciyər venalarının saya əzələlərinin spazmı, qarın boşluğu damarlarının genişlənməsi və onlarda qanın depolaşması, sidik kisəsi və bağırsaqların saya əzələlərinin spazmı (qeyri-ixtiyarı sidik ifrazı və defekasiya), uşaqlığın saya əzələlərinin spazmı (uşaqlıq yolundan qanlı ifrazat), hemorragik fəsadların inkişafı ilə nəticələnən hipokoaqulyasiya ola bilər. AŞ-nin ən qorxulu simptomları – tənəffüs yollarının ödemi nəticəsində tənəffüsün çətinləşməsi və arterial təzyiqin progressiv enməsidir. Bunların hər biri adekvat müalicə aparılmadıqda fatal nəticəyə gətirib çıxara bilər (A). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
13
AŞ-nin ağırlıq dərəcəsi hemodinamik pozuntuların qabarıqlığı ilə müəyyənləşir. I dərəcə (yüngül) – inkişaf müddəti bir neçə dəqiqədən 2 saata qədər olur. Sistolik AT 90 mm c.süt.-na qədər enir. Xəstənin huşu aydındır, qaşınma, övrə, baş ağrıları, baş gicəllənməsi, baş nahiyəsində istilik hissi, qulaqlarda küy, taxikardiya, artan zəiflik qeyd olunur. Bu vəziyyət şok əleyhinə terapiya ilə asanlıqla aradan qaldırılır. II dərəcə (orta ağır): sistolik AT 90-70, diastolik – 40 mm.c.süt.-dan aşağıdır. Huşun itməsi dərhal baş vermir və ya qeyd olunmur. Taxikardiya, aritmiya, kəskin zəiflik qeyd edilir. Qırtlağın ödemi və bronxospazm hesabına asfiksiya, qusma, qeyri-ixtiyari sidik ifrazı və defekasiya baş verə bilər.
çatışmazlığı (təngnəfəslik, sianoz, stridoroz tənəffüs, sapvari nəbz, sistolik AT kəskin sürətdə 60 mm.c.süt-dan aşağı enir, diastolik AT təyin olunmaya bilər) ilə təzahür edir. Şok əleyhinə terapiya çox zaman az effektivdir.
sianoz, sapvari nəbz, AT-in sıfıra qədər kəskin şəkildə enməsi), komatoz vəziyyət (huşun itməsi, qeyri-ixtiyari sidik ifrazı və defekasiya, göz bəbəklərinin genişlənməsi və işığa reaksiya verməməsi), sonda ürək və tənəffüs fəaliyyətinin dayanması baş verir.
Əsas və əlavə diaqnostik meyarlar ►
Huşun səviyyəsinin qiymətləndirilməsi (yuxululuq, huşun itməsi). ►
(solğun və bəzən sianotik, eritema, səpgi, ödem, rinit, konyunktivit simptomlarının aşkar edilməsi) ►
KTÇ əlamətləri) ►
Nəbzin xarakteri (sapvari, ritmin pozulması və s.) və arterial təzyiqin ( 30-50 mm c. süt. qədər aşağı enməsi) təyini. ►
yolundan qanlı ifrazat kimi simptomların təyini. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
14
►
əsaslanmır. Diaqnoz tipik klinik mənzərə və allergenin bilinən təsiri haqqında məlumatlar əsasında dəqiqləşdirilir. Laborator tədqiqat reaksiyanın ağırlıq dərəcəsini qiymətləndirməkdə yardımçı əhəmiyyətə malikdir, həmçinin şübhəli hallarda differensial diaqnostikanın aparılması üçün tətbiq olunur (C). ►
Anafilaktik reaksiya zamanı yeganə potensial faydalı təxirəsalınmaz tədqiqat, tosqun hüceyrələrin zərdab triptazalarının təyinidir (В). Triptaza, həm anafilaktik, həm də anafilaktoid reaksiyalar zamanı tosqun hüceyrələrdən ifraz olunur. Onun qan zərdabının tərkibindəki səviyyəsi, xəstənin vəziyyətinin ağırlıq dərəcəsi ilə korrelyasiyada olur. ►
laborator tədqiqatlar aparılır:
Qanın ümumi analizi (bəzi hallarda hematokritin artması qeyd olunur), respirator və metabolik asidozun, su-elektrolit balansının və intensiv terapiyanın adekvatlığının qiymətləndirilməsi üçün turşu-qələvi müvazinəti, рН, РаСО 2 , рО 2 -nin təyini, qanın laxtalanma sisteminin müayinəsi. Qanda ümumi və spesifik IgE təyin etməklə, allerqoloji müayinənin aparılması mümkündür. Daha ətraflı allerqoloji müayinə reaksiyanın aradan qaldırılmasından sonra aparılır. Dəri testləri 6 həftədən az olmayan müddətdən sonra keçirilir
Laborator tədqiqatlardan başqa, daimi olaraq xəstənin vəziyyətinin monitorinqi həyata keçirilir: fizikal müayinə, EKQ, AT- yə nəzarət, auskultasiya, zərurət olduqda – mərkəzi venoz təzyiqin təyini və digər instrumental müayinə üsulları. Ürək-damar sisteminin monitorinqi ağır gedişli anafilaktik şok və ciddi kardiovaskulyar patologiyası olan xəstələrdə, xüsusən davamlı olaraq adrenoblokatorlar qəbul etmiş şəxslərdə aparılır (B). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 15
Tənəffüs pozuntuları, arterial hipotoniya və ya huşun pozulması ilə müşayiət olunan bütün xəstəliklərlə differensial diaqnostikanın aparılması zəruridir (C). Anafilaktik şok diaqnozu qoyarkən arterial hipotenziya, tənəffüs pozğunluqları və huşun pozulması ilə müşayiət olunan bütün kəskin xəstəliklər (miokard infarktı, ağ ciyər arteriyasının tromboemboliyası, kəskin ürək-damar çatışmazlığı, hipovolemiya, hipoqlikemiya, kəskin dərman zəhərlənmələri, sepsis, epilepsiya, günvurma, beyin qan dövranının pozulması və s.) ilə differensial diaqnostika aparılmalıdır. Diaqnoz Ehtimal olunan əlamətlər Miokard infarktı Döş arxasında anginoz ağrılar ilə müşayiət edilir, ağır formalarında kardiogen şoka xas olan aritmiyalar, kəskin sol mədəcik çatışmazlığı üzə çıxır. Diaqnozu dəqiqəşdirmək üçün EKQ, ExoKQ müayinələri aparılmalı və qanda fermentlər (KFK MB- fraksiyası, tropanin) yoxlanmalıdır. Ağ ciyər arteriyasının tromboemboliyası Qəflətən döş qəfəsinin müəyyən nahiyəsində ağrı, öskürək, təngnəfəslik, qanhayxırma baş verir. Diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün döş qəfəsinin rentgen müayinəsi, spiral KT, angiopulmonoqrafiya edilir. Müxtəlif mənşəli kəskin ürək- damar çatışmazlığı Ürək-damar sisteminə aid göstəricilər (EKQ, ExoKQ və s.) öyrənilməli və anamnezdə ola bilən xəstəliklər (qüsurlar, miokarditlər, ÜİX, damar patologiyaları) nəzərə alınmalıdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
16 Hipovolemiya Qusma, diarreya, üzücü poliuriya olub-olmaması müəyyən edilməlidir. Hipoqlikemiya Anamnezlə (diabet, aclıq, pankreatit, xroniki böyrək çatışmazlığı) yanaşı qanda şəkər yoxlanmalıdır Kəskin dərman zəhərlənmələri Anamnezə, klinik əlamətlərə və toksiki-kimyəvi analizə əsasən təsdiq və ya inkar edilir. Septik şok İnfeksiya mənbəyinin olması, hərarət (yaxud hipotermiya), titrətmə, tərləmə, mikrosirkulyator və hemostaz pozğunluqlarının müşahidə olunması diaqnozun qoyulmasına əsas verir. Nevroloji xəstəliklər Beyin qan dövranının kəskin pozulması, epilepsiya, beynin kəskin iltihabi xəstəlikləri və s. zamanı özünəməxsus aparıcı beyin əlamətləri meydana çıxır. Diaqnoz əlavə müayinələr (likvorun müayinəsi, baş beynin kompüter tomoqrafiyası və s.) əsasında dəqiqləşdirilir.
AŞ – təxirəsalınmaz şəkildə qiymətləndirmə və müdaxilə tələb edən, həyat üçün təhlükəli vəziyyətdir (А). Ağırlıq dərəcəsindən asılı olmayaraq AŞ zamanı hospitalizasiya, reanimasiya və intensiv terapiya şöbəsində müalicə mütləq göstərişdir. Yardım zamanı bütün preparatların inyeksiyası ilk növbədə əzələ daxilinə (daha tez icra olunmasının mümkünlüyü baxımından) edilməlidir. Yalnız bundan sonra periferik və ya mərkəzi venaların kateterizasiyası və sonrakı dərmanların vena daxilinə vurulması məqsədəuyğundur. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 17
Təxirəsalınmaz yardım: ►
Ayaq nahiyələrini azca qaldıraraq xəstəni uzanıqlı vəziyyətə gətirmək, dilin arxaya sallanması, asfiksiya və qusuntu kütlələri ilə aspirasiyanın qarşısını almaq məqsədi ilə başını yan tərəfə çevirmək, alt çənəni irəli çəkmək. Təmiz havanın daxil olmasını təmin etmək və ya imkan varsa, oksigen terapiyası aparmaq. ►
Tənəffüs pozulması olan xəstələrdə tənəffüsün asanlaşması məqsədi ilə oturaq vəziyyətə üstünlük verilə bilər. ►
ilə onların sol böyrü üstə uzadılması. Allergenin orqanizmə daxil olmasının qarşısının alınması zəruridir: ►
Allergenin parenteral daxil olması zamanı allergen daxil olan yerdən (lokalizasiya imkan verirsə) yuxarı, 30 dəqiqədən çox olmayan müddətə, arteriyaları sıxmadan turna bağlamaq (hər 10 dəqiqədən bir turnanı zəiflətməklə); ►
boyun, əl və pəncələr istisna olmaqla) 5,0 ml izotonik natrium- xlorid məhlulu ilə qarışdırılmış 0,1%-li 0,5 ml epinefrin (adrenalin) inyeksiya etmək (mümkün olduqda venadaxili – hipoperfuziya!); ►
özü ilə dəri səthi üzərində sürüşən hərəkətlərlə çıxarmaq (D); ►
Allergen xüsusiyyətli dərmanlar burun yollarına və ya konyunktival kisəyə düşərsə, onları axar su ilə yumaq; ►
məsləhət deyil. Şok əleyhinə tədbirlər: Adrenalin seçim preparatı olaraq şokun ilkin əlamətləri aşkar edilən kimi yeridilməlidir (AT-yə nəzarətlə). Adrenalin inyeksiyası hətta şokun diaqnozuna şübhə olduqda belə həyati göstərişlə aparılmalıdır (C). Adrenalinin uzun iynə ilə, bud nahiyəsinin ön-yan səthinə, əzələdaxili yeridilməsi daha yaxşıdır. Preparatın əzələdaxili yeridilməsi digər daxil edilmə yolları (dərialtı, inhalyasion, Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 18 sublinqval) ilə müqayisədə daha üstündür, çünki bu yol preparatın maksimal dərəcədə tez və tam absorbsiyasına nail olmağa imkan verir (C). Adrenalin 0,3-0,5 ml (0,3-0,5 mq) dozada ə/d yeridilir. Yaxşı olar ki, preparatın 0,1-0,2 ml-i allergenin təsir etdiyi tərəfə və 0,3 ml-i isə əks tərəfin bud nahiyəsinə yeridilsin. Zərurət olduqda preparat təkrarən hər 5 dəqiqədən bir, maksimum 1,2 mq dozaya qədər yeridilə bilər. Davamlı hipotoniya zamanı vena daxilinə adrenalinin 1:10 000 nisbətində olan məhlulunun yeridilməsi göstərişdir (1:1000 nisbətində həll olunmuş məhlulu bu şəkildə v/d tətbiq etmək olmaz!). Bu məqsədlə 1:1000 nisbətində olan 1 ml adrenalin məhlulu 10 ml fizioloji məhlulda həll edilir. Alınmış məhlul (1:10 000) 5-10 dəqiqə ərzində AT-yə nəzarətlə v/d yeridilir. Böhranlı vəziyyətlərdə adrenalin məhlulunun v/d infuziyasına başlanılır. Bunun üçün 1:1000 nisbətində olan 1 ml adrenalin məhlulu 250 ml 5%-li qlükoza məhlulunda və ya 0,9%-li natrium- xlorid və ya Ringer məhlulunda qarışdırılır (alınmış adrenalin məhlulunun qatılığı 4 mkq/ml təşkil edir). İlk daxil etmə sürəti – 1 mkq/dəq təşkil edir. Effektiv nəticə əldə edilmədikdə və əks-təsirlər olmazsa, dozanı 4 mkq/dəq qədər artırmaq olar. AŞ zamanı hətta nisbi əks-göstərişlər olduqda belə adrenalin həyati göstərişlə tətbiq edilir, çünki potensial fayda mümkün risklərdən əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir (C). Adrenalinə kifayət kədər müsbət cavab reaksiyası olmadıqda, noradrenalin (ilkin doza 0,05-0,1 mkq/kq/dəq), yaxud vazopressin (2-10 BV v/d – cavab alana qədər), yaxud qlükaqon (1-2 mq v/d – cavab alana qədər) tətbiq edilməsi tövsiyə olunur. Qlükaqonun tətbiqi anamnezində beta-blokatorların qəbulunu qeyd edən pasiyentlərə xüsusilə göstərişdir. Adrenomimetiklərin istifadəsi ilə yanaşı orta dozalarda qlükokortikosteroidlər tətbiq edilir. QKS seçimi prinsipial deyil, aşağıdakı preparatlardan biri göstərilən ekvivalent dozalarda istifadə olunur:
Deksametazon 8-32 mq; Hidrokortizon 250 mq;
Prednizolon 90-120 mq; Betametazon 8-32 mq. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 19 QKS-lər anafilaksiya, müxtəlif lokalizasiyalı ödemlər, bronxoobstruktiv sindromun tezliklə aradan qaldırılması və anafilaktik reaksiya dalğalarının profilaktikası üçün əhəmiyyətlidir. Müalicəyə cavab verməyən və ya vəziyyəti qeyri-sabit olan xəstələrdə qanın həcminin kolloid və kristalloid mayelərlə adekvat tənzimlənməsi və pasiyentlərin xəstəxanaya təcili çatdırılması zəruridir (B). Kolloid və kristalloid məhlullar dövr edən qanın maye həcmini bərpa etmək, hemokonsentrasiyanı normallaşdırmaq və AT-ni effektiv şəkildə sabitləşdirmək məqsədi ilə infuziya edilir. Venadaxili yol mövcud olduqda, venadaxili infuzion terapiya təxirə salınmadan həyata keçirilir. 1000 ml fizioloji məhlulun yeridilməsi tövsiyə olunur, bu zaman məhlulun ilk 500 ml-i sürətlə infuziya edilir. Kiçik molekullu dekstran və ya Ringer məhlulunun yeridilməsi də mümkündür. İnfuziya edilən mayenin miqdarı AT və mərkəzi venoz təzyiqin (MVT) göstəriciləri, həmçinin xəstənin ümumi vəziyyətinə əsasən müəyyən edilməlidir. Antihistamin preparatlar AŞ-nin müalicəsində ikinci sıra vasitələrə aiddir. Antihistamin preparatlar ilə terapiya AT-nin tam sabitləşməsi və AT-ni artıran preparatların yeridilməsinin dayandırılması fonunda aparılır. 1%-li dimedrol məhlulu, yaxud tavegil və ya 2%-li suprastin məhlulu ə/d və ya v/d üsulla yeridilir. Fenotiazin törəmələrinin (pipolfen, diprazin) qabarıq hipotonik effekti, mərkəzi sinir sisteminə göstərdiyi ləngidici təsir və sensibilizasiyaedici qabiliyyəti ilə əlaqədar olaraq, onların anafilaktik reaksiyaların müalicəsində parenteral tətbiqi məqsədəuyğun sayılmır. Adrenalin yeridilməsinə baxmayaraq bronxoobstruktiv sindrom davam edərsə, bu zaman 2,5-5 mq dozada (zərurət olduqda təkrar edilir) salbutamol, yaxud albuterol ilə (inhalyasion və ya v/d) bronxolitik terapiyanın aparılması göstərişdir. Bu zaman 20 dəqiqə ərzində v/d 5-6 mq/kq dozada aminofillin yeridilməsi də mümkündür. Ürək ritminin pozğunluqları ehtimalı ilə əlaqədar olaraq onu ehtiyatla tətbiq etmək lazımdır. AŞ-nin penisillin istifadəsi nəticəsində inkişafı zamanı 1 000 000 TV dozada penisillinazanın ə/d yolla yeridilməsi göstərişdir. Bisillin təyini fonunda şok yaranıbsa, penisillinazanın 2 sutkalıq intervalla 3 dəfə istifadə edilməsi mümkündür. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 20 Qırtlaq ödemin əlamətləri başlansa( stridoroz tənəffüs, asfiksiya ) situasiyadan aslı olaraq traxeyanın intubasiyası, krikotireotomiya yaxud traxeostomiya aparılmalıdır. Tənəffüs və ürək fəaliyyəti dayandıqda dərhal ürək-ağciyər reanimasiyasına başlanmalıdır. Sonrakı mərhələdə həyata keçirilən tədbirlər: Anafilaktik şok keçirmiş xəstələr əlamətlərin tam aradan götürülməsindən sonra 6 saatdan az olmayan müddət ərzində həkim nəzarəti altında olmalıdırlar. Nəzarətin məqsədi şokun residivinin olub-olmamasının monitorinqidir. Pasiyentin xəstəxanada daha uzun müddət qalması aşağıdakı hallarda tələb olunur: ►
Davamlı hipotoniya ilə müşayiət olunan ağır gedişli anafilaktik şok, xüsusən etioloji amil təyin olunmayan zaman ►
►
Allergenin uzun müddətli təsiri zamanı ►
Anamnezdə residiv gedişli anafilaksiya epizodu olduqda Stasionar müalicənin müddəti hemodinamik göstəricilərin tam sabitləşməsi və anafilaksiyanın digər əlamətlərinin aradan qaldırılmasının müddətindən asılıdır. Adətən bu müddət 1 gündən 10 günədək təşkil edir. Stasionarda hər 6 saatdan bir 1-2 mq/kq dozada prednizolon, pasiyentin çəkisinə görə hesablanmış 5-10 ml/kq dozada qlükoza və ya fizioloji məhlul ilə infuzion terapiya aparılır; venadaxili antihistamin preparatlar yeridilir. Davamlı hipotoniya zamanı arterial təzyiqə nəzarətlə (AT> 90 mm c. süt. saxlamaqla) dopamin (400 mq preparat 500 ml fizioloji məhlulda həll edilir və 2-20 mkq/kq/dəq sürətlə yeridilir) və ya qlükaqon (şırnaq üsulu ilə 15 mq 5 dəq., sonra damcı üsulu ilə 5-15 mkq/dəq) arterial təzyiqin davamlı sabitləşməsinə qədər yeridilir. Daha sonra prednizolon ilə hormonal terapiya 10-15 mq dozada 7-10 gün ərzində peroral olaraq davam etdirilir; ikinci nəsil antihistamin preparatlar təyin edilir (loratadin, setirizin və s.); böyrək, qaraciyər, ürək və digər həyati əhəmiyyətli orqanların funksiyasına nəzarət olunur. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 21 Pasiyentin vəziyyəti sabitləşdikdən sonra xəstənin sensibilizasiya spektrini dəqiqləşdirmək məqsədi ilə in vitro allerqoloji müayinə aparılır. Anafilaktik şokun inkişaf səbəbi aşkar olunduqdan sonra xəstəyə, üzərində mövcud allergik reaksiyalar haqqında məlumat, kəskin allergik reaksiya baş verdiyi zaman təxirəsalınmaz yardım tədbirləri qeyd olunmuş "Allergik xəstənin pasportu" verilir. Anamnezdə zərqanadlıların sancması və ya soyuğa qarşı reaksiyalar mövcud olduqda, pasportda bu haqda müvafiq qeydlər edilməlidir. Sonradan xəstənin ASİT terapiyası aparılması haqqında qərar qəbul edən allerqoloq/immunoloqun nəzarəti altında müayinə olunması məsləhətdir. Eyni zamanda aşağıda göstərilmiş hallarda da xəstənin allerqoloq/immunoloq nəzarəti altında qalmağı zəruridir:
Diaqnoz şübhəlidir və ya tam deyil; Əlamətlər residiv verir və ya nəzarətə tabe olmur;
Həkim göstərişlərinə əməl edilməsində kömək zəruridir; Allergen faktorların dəqiqləşdirilməsində yardıma ehtiyac vardır;
Xəstə profilaktika üçün gündəlik preparatlara ehtiyac duyur; Müalicənin məqsədinə tam nail olunmayıb;
Anafilaksiya digər patoloji vəziyyət ilə fəsadlaşır; Anafilaksiya psixoloji amillər ilə fəsadlaşır;
Xəstə məsləhət üçün müraciət edir. Stasionardan çıxmazdan əvvəl xəstə həkim müayinəsindən keçməlidir. Şok əlamətlərinin təkrarlanması zamanı klinikaya qayıtmaq haqqında ona dəqiq göstərişlər verilməlidir. Evdə qəbul etmək üçün xəstəyə antihistamin preparatlar və 3 gün ərzində peroral steroidlər təyin edilir. Bu, urtikar övrə hallarında və şok əlamətləri residivinin preventiv terapiyası üçün zəruridir. Pasiyentin dərman qutusunda olması tələb edilən dərmanlar 0,1%-li adrenalin, prednizolon (deksametazon), tavegil və aminofillin məhlulları, steril şprislər. Hər preparatdan ən azı 4-5 ampul olmalıdır. Anafilaktik şok baş verdikdə müalicə tədbirləri qaydası haqqında xəstəyə göstərişlər verilir.
Keçirilmiş anafilaktik şokdan sonra xəstə allerqoloq-immunoloq nəzarəti altında olmalıdır. Xəstəliyin təbiəti, onun profilaktikası tədbirləri, müalicə üsulları haqqında xəstə ilə söhbət aparılmalıdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 22 Anamnezdə zərqanadlıların sancması və ya soyuğa qarşı reaksiyalar mövcud olduqda, xəstənin özü ilə daimi olaraq şok əleyhinə dəst gəzdirməsi zərurəti qeyd olunur. Xəstəyə inyeksiya texnikasını öyrətmək, bud nahiyəsinin ön-yan üçdə bir hissəsinin dərin qatına adrenalinin 0,1%-li məhlulunun 0,3-0,5 ml dozada yeridilməsini qeyd etmək lazımdır. Zərurət olduqda inyeksiyanı 20- 30 dəqiqədən sonra təkrar etmək olar. Fövqəladə hallarda preparatın yeridilmə yerini geyimdən azad etmədən və spirt ilə silmədən adrenalini paltarı deşib keçməklə yeritmək olar. Adrenalin inyeksiyasını anafilaksiyanın ilk simptomları zamanı təcili etmək lazımdır. Əvvəllər xəstədə həşərat sancmasına qarşı həyat üçün təhlükəli reaksiyalar baş vermişdirsə, o, simptomları gözləmədən, sancmadan dərhal sonra adrenalin daxil etməlidir. ANAFİLAKTİK ŞOKUN PROFİLAKTİKASI Allergiyadan əziyyət çəkən bütün xəstələrə öz yanlarında içərisində adrenalin olan şpris-tübiklər gəzdirmələrini məsləhət görmək lazımdır. Hər bir xəstənin allerqoloji anamnezini ətraflı toplamaq lazımdır. Bununla yanaşı, orqanizmin gizli sensibilizasiyası və istənilən farmakoloji preparata qarşı şok vəziyyətinin inkişafı da mümkündür. Profilaktik tədbirlər etioloji amil ilə müəyyənləşir. Zərqanadlı həşəratların zəhərinə qarşı allergik reaksiyaların profilaktikası üçün həşəratların zəhərindən alınmış allergenlər ilə spesifik immun terapiyası aparılır. Spesifik immun terapiyası allergik reaksiyası IgE mexanizmli olan pasiyentlərdə aparılır. Sancma ehtimalını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaq və ya ondan tamamilə qaçmaq üçün, xəstə bir sıra sadə təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməlidir: ►
(bazarlar, zibilxanalar) uzaq olmaq; ►
Ot üzərində ayaqyalın gəzməmək (həşəratı basmaq təhlükəsi səbəbindən); ►
pərdələmək; ►
Açıq yerlərdə qidalanmamaq və qida hazırlamamaq (qida arıları cəlb edir); Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 23 ► Arıların bal yığma mövsümündə ətirli maddələrdən istifadə etməmək (ətirlər, saç üçün laklar, şampunlar və s. həşəratları cəlb edir);
►
Bağ və ya bostanlarda işləyərkən bədənin çox az hissəsini açıq saxlamaq, qalın parçadan şalvar və uzun qollu paltarlar, ayaqlara isə qalın altlıqlı ayaqqabı geymək, baş örtüyündən istifadə etmək vacibdir; ►
Arı sancması zamanı neştəri barmaqlar ilə tutaraq çıxarmaq olmaz, çünki bu zaman zəhər kisəsi sıxılır və qalmış zəhər yaradan sorulur. Neştəri bıçaq, dırnaq mişarı və ya dırnağın dəri səthi üzərində sürüşkən hərəkətləri vasitəsilə xaric etmək lazımdır. ►
Dərmandan AŞ keçirmiş xəstələrə müəyyən dərman preparatları və ya həlledicilərin təkrar daxil edilməsindən ölüm təhlükəsinin olması haqqında xəbərdarlıq edilməlidir. Dərman preparatına qarşı təyin edilmiş həqiqi allergiya zamanı həmin preparatın, onun daxil olduğu müxtəlif kompleks preparatların və onunla eyni kimyəvi qrupdan olan bütün preparatların tətbiqi qadağan olunur. ►
Qida məhsuluna qarşı allergik reaksiya zamanı bu qida məhsulu ömürlük və ya uzun illər müddətinə rasiondan çıxarılır. Xəstələrə özləri ilə identifikasiya kartları və ya anafilaksiyaya meyllilik və onun səbəb agenti qeyd olunmuş qolbaqlar gəzdirmək tövsiyə edilir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, AÇF inhibitorları və beta-blokatorlar qəbul edən xəstələrdə anafilaksik reaksiyaların inkişaf riski yüksəkdir (С).
Anafilaktik şokun proqnozu ciddidir. Onun nəticəsi gedişinin ağırlığı, digər orqan və sistemlərin yanaşı gedən xəstəliklərinin mövcudluğu, müalicənin adekvatlığı və vaxtında aparılmasından asılıdır. Letal nəticənin əsas səbəbləri kəskin ürək çatışmazlığı, kəskin tənəffüs çatışmazlığı, həyati vacib orqanlara qansızmalar, trombozlardır. Keçirilmiş anafilaktik şokdan sonra miokardit, hepatit, qlomerulonefrit və sinir sisteminin diffuz zədələnməsi (demiyelinizəedici proses) kimi fəsadlar inkişaf edə bilər. Təkrar anafilaktik şok halları zamanı xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi artır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. ƏLAVƏ №1 AŞ zamanı ilk yardım alqoritmi
Xəstədə kəskin anafilaksiya mövcudluğu mümkündür
Hə Xəstənin vəziyyətinin əlavə müayinəsi və müalicənin davamı: 1.
2.
QKS, vazopressin, glukaqon və s. tətbiqi zərurətinin təyini; 3.
Laborator müayinə, o cümlədən, triptaza səviyyəsinin təyini zərurəti; 4.
Hospitalizasiya. Yox Yox Yox Hə Xəstənin müayinəsi: Kəskin anafilaksiya aşkar edilirmi? Anafilaksiyanın gecikmiş fazasını vaxtında aşkar etmək məqsədi ilə xəstənin vəziyyətinin monitorinqi. Xəstənin allerqoloq/immunoloq məsləhətinə göndərilməsi. Başqa diaqnozun təyini və ya anafilaksiyanın atipik aşkar edilməsi. Tətbiq zərurətinin təyini: adrenalin, QKS, antihistamin preparatları. Müsbət klinik cavab var? 1.
Adrenalinin daxil edilməsi. Zərurət olduqda: 2.
Ürək fəaliyyəti və tənəffüsün bərpası. 3.
2 alınması. 4.
5.
Bronxodilatatorun nəfəs ilə alınması. 6.
İntubasiya və traxeostomiyanın həyata keçirilməsi. Müsbət klinik cavab var? Hə Yox Xəstənin müayinəsi: havaötürücü yolların, tənəffüs, ürək-damar sistemi orqanlarının və s. vəziyyəti. Həyat üçün təhlükəli əlamətlər mövcuddurmu? Yox Hə 24 Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 25
IgE-asılı AŞ inkişafında rolu sübut olunmuş allergenlər Tam zülal allergenlər ►
Qida – yumurta, inək südü, qoz, xərçəngkimilər, molyusklar, paxlalılar ►
►
Vaksinlər – qızılca, qrip, tetanus ►
Hormonlar – insulin, kortikotropin, tireotropin ►
Antizərdablar – at qlobulini, antitimositar, antilimfositar qlobulin, zəhərlərə qarşı ►
Fermentlər – streptokinaza, hemopapain ►
Lateks – cərrahi əlcəklər, endotraxeal borular ►
Allergen ekstraktlar – ev tozu, otların tozu, heyvan kəpəyi. Haptenlər ►
Antibiotiklər: penisillinlər, sefalosporinlər və s. ►
Əzələ relaksantları ►
Vitaminlər – tiamin ►
Sitostatiklər – sisplatin, siklofosfamid, sitozin, arablenozid ►
Opiatlar Polisaxaridlər ►
Dekstranlar ►
Dəmirtərkibli dekstranlar
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 26
Çarpaz-reaksiyalı DV cədvəli Penisillinlər (Benzilpenicillin) Bütün təbii, yarımsintetik, dürant penisillinlər, sefalosporinlər (50% hallarda, xüsusən, birinci nəsil preparatlar), pivə, maya, qursaq pendirləri, kombikorm ilə yetişdirilmiş quş və heyvan əti
(Chloramphenicol) Bütün levomisetin qrupu, antiseptik məhlul, sintomisin Sulfanilamidlər Hipotiazid, furosemid, triampur, bukarban, orabet, butamid, novokain, dikain, anestezin, paraamino-azobenzol, novokainamid, bellastezin, biseptol, almagel-A, solutan, PASK, karboanhidraza inhibitorları (azetazolamid), antabus
(streptomycin) Aminoqlikozidlər qrupu
(tetracycline) Rondomisin, metasiklin, morfosiklin, oletetrin, kombikorm ilə yetişdirilmiş quş və heyvan əti
(Acetylsalicilic acid) Digər qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar, analgin, reopirin, butadion, teofedrin, skutamil- C, brufen, baralgin, antastman, sitramon, sarı rəngli qida boyası – tartrazin Etilendiamin Prometazin, aminofillin, tripellenamin, şokolad, kakao, kola, krem konservantları, məlhəm konservantları İnsulin Mal əti, donuz əti, protamin, sink Pipolfen (Promethazine) Fenotiazin sıra preparatları (aminazin, frenolon, teralen) Teofillin (Theophylline) Suprastin
(Phenobarbital) Bütün barbituratlar qrupu, teofedrin, antastman, valokardin, pentalgin Virus vaksinləri Yumurta, toyuq, ördək, ev dovşanı, antibiotiklər (gentamisin) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
27
Müalicənin "tipik" səhvləri ►
Ağır kəskin allerqozlar və bronxoobstruktiv sindrom zamanı təkcə antihistamin preparatlarının təyini əsassız vaxt itkisinə gətirib çıxarır. ►
Kiçik dozalı qlükokortikosteroidlərin gecikmiş təyini və ya əsassız tətbiqi proqnozu pisləşdirir və ağır kəskin allergik xəstəliklərin əlamətlərinin aradan qaldırılması müddətini uzadır. ►
Kalsium-qlükonat, kalsium-xlorid, natrium-tiosulfat, hemodez kimi preparatların tətbiqi, onların effektsiz olması və kəskin allerqozun proqnozuna göstərdiyi əvvəlcədən bəlli olmayan təsirə görə tövsiyə edilmir. ►
təhlükəlidir. ►
Topik inhalyasion qlükokortikosteroidlərin istifadəsindən imtina qırtlağın allergik stenozu və bronxospazm zamanı aparılan terapiyanın effektini azaldır. ►
Allergik ödemlər zamanı ilgək diuretiklərinin istifadəsi ciddi səhv hesab olunur, çünki xəstənin vəziyyətinin pisləşməsinə gətirib çıxarır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 28
1.
mode: http//www.community.nsw.gov.au 2.
Emergency treatment of anaphylactic reactions - guidelines for healthcare providers. Resuscitation Council.-2008.– access mode: http//www.resus.org.uk 3.
EMS Evidence Based Protocols . – access mode: http//www.emergency.medicine.dal.ca 4.
anaphylaxis. Curr Opin Allergy Clin Immunol.- 2003 Aug; 3(4): 313-8-Medline 5.
management and follow-up of anaphylaxis during anaesthesia. - 2007. – access mode: http//www.ingentaconnect.com 6.
Stephen C Dreskin, G William Palmer. Anaphylaxis. - 2005.– access mode: http//www.emedicine.medscape.com 7.
practice parameter. - 2005. – access mode: http//www.guideline.gov 8.
- 2003.- 604 стр. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Document Outline
Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|