Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 12 iyun 2009-cu il tarixli
Mnestik-intellektual pozuntuların müalicəsi
Yüklə 1,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Affektiv (əhval-ruhiyyə) pozuntular
- Depressiv vəziyyətlərin müalicəsi
- Epileptik psixozlar
|
Mnestik-intellektual pozuntuların müalicəsi Ənənəvi EƏP-lərin tədqiqi zamanı müəyyən edilmişdir ki, digər preparatlara nisbətən fenobarbital daha tez-tez aşkar ifadə olunmuş koqnitiv pozuntulara gətirib çıxarır. Onun tətbiqi zamanı psixomotor tormozlanma meydana çıxır, diqqətin cəmlənməsi və yeni materialın mənimsənilməsi qabiliyyəti azalır, yaddaş pozulur, İQ aşağı düşür. Fenitoin (difenin), karbamazepin və valproatların da oxşar əlavə təsirləri vardır, lakin onların ifadə olunma səviyyəsi fenobarbitalın tətbiqi zamanı meydana çıxanlara nisbətən xeyli aşağıdır. Bu, həmin preparatlara barbituratlara nisbətən daha çox üstünlük verilməsinə səbəb olur, lakin sadalanan üç preparatdan hansının əlavə təsirinin ən az olması aydın deyil. Yeni EƏP-lərin, o cümlədən felbamat, lamotricin, qabapentin, tiaqabin, viqabatrin və topiramat kimi preparatların toksikliyi haqqında nisbətən daha az məlumat mövcuddur. Müəyyən edilmişdir ki, ümumilikdə yeni nəsil EƏP-lər dərk etmə proseslərinə mənfi təsir göstərmirlər. Topiramatın tətbiqi zamanı koqnitiv pozuntular yalnız onun təsiri ilə izah edilə bilməz, çünki o, əsas EƏP-lərə əlavə vasitə kimi istifadə olunmuşdur. Belə hallarda tətbiq edilən bütün EƏP-lər arasındakı farmakokinetik qarşılıqlı təsir də nəzərə alınmalıdır. 27
Topamaksın uzunmüddətli tətbiqi zamanı xəstələrdə mnestik proseslər normallaşır. Bu, ilk növbədə aydın ifadə olunmuş yaddaş Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 28 pozuntularının xarakterik olduğu gicgah epilepsiyalı (mediotemporal variant) xəstələrə aiddir. Topamaksdan başqa valproatlar, felbamat, lamotricin, qabapentin, tiaqabin və viqabatrinin uzunmüddətli tətbiqi zamanı xəstələrdə mnestik proseslər normallaşır.
Müasir epileptologiyada bütün psixi pozuntuları (depressiyalar, həyəcanlı pozuntular, psixozlar) tutmalara münasibətdə meydana çıxma vaxtına görə nəzərdən keçirmək ənənəsi qəbul olunmuşdur. Bu meyara əsasən periiktal (pre- və postiktal), iktal və interiktal pozuntular ayırd edilir. Preiktal psixi pozuntular tutmadan bilavasitə əvvəl meydana çıxır və faktiki olaraq tutmaya keçir. Postiktal pozuntular tutmalardan sonra əmələ gəlir. Adətən onlar sonuncu tutmadan 12-120 saat sonra yaranır; yüksək affektiv gərginlik və davam etmə müddəti ilə (bir neçə saatdan 3-4 həftəyə qədər) xarakterizə olunur. İktal psixi pozuntular paroksizmlərin psixi ekvivalenti kimi qəbul edilir, interiktal psixi pozuntular isə tutmalardan uzun müddət keçdikdən sonra aydın şüur fonunda meydana çıxır. Əhval-ruhiyyənin üzvi mənşəli (affektiv) pozuntusu bu və ya digər affektin üstünlük təşkil etməsi ilə gedən müxtəlif dərəcədə ifadə olunmuş depressiv pozuntularla xarakterizə edilir. Qüssəli, adinamik, ipoxondrik, həyəcanlı depressiyalar, həmçinin depersonalizasiya pozuntuları ilə gedən depressiyalar ayırd edilir.
şəkildə aşağı düşməsi, bir çox hallarda tez hirslənmə ilə müşayiət olunan həyəcanlı-qüssəli affektlə səciyyələnir. Xəstələr ruhi diskomfort, döş nahiyəsində ağırlıq hissi olmasını qeyd edirlər. Bəzi hallarda göstərilən hissiyyatın fiziki nasazlıqla – baş ağrısı, döş sümüyü arxasında xoşagəlməz hisslər – əlaqəsi müəyyən olunur, depressiya hərəki (motor) narahatlıq, daha az hallarda isə adinamiya ilə müşayiət olunur. Adinamik depressiya və subdepressiyalar adinamiya və hipobuliyanın olması ilə fərqlənir. Xəstələr uzun müddət yataqdan qalxmır, özünə qulluqla bağlı sadə funksiyaları çətinliklə yerinə yetirirlər. Tez yorulma və qıcıqlanma ilə bağlı şikayətlər xarakterikdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
29 İpoxondrik depressiya və subdepressiyalar daimi fiziki əzginlik, ürək nahiyəsində ağrılar, həmçinin tutma zamanı qəfil ölüm baş verə biləcəyi və ya vaxtında yardım göstərilməyəcəyi ilə bağlı qorxularla xarakterizə olunur. İntrakranial lokalizasiyalı senestopatiyalar, müxtəlif vestibulyar və vegetativ pozğunluqlar qeyd edilir.
seçilir. Xəstələr çox vaxt həyəcanın səbəbini və ya hər hansı konkret qorxunun olmasını müəyyən edə bilmir və səbəbini anlamadıqları qeyri-müəyyən qorxu, yaxud narahatlıq hiss etdiklərini bildirirlər. Depersonalizasiya pozuntuları ilə gedən depressiyalar öz bədəninin (autosomatik), fikirlərinin (autopsixi), ətraf mühitin (allopsixi), zamanın qavranılmasının dəyişilməsi duyğusu, bir çox hallarda uzaqlaşma hissi ilə səciyyələnir. Epilepsiyalı xəstələrdə müşahidə edilən çox müxtəlif psixi pozuntular arasında affektiv pozuntular, demək olar ki, əsas yer tutur; onlara epilepsiyalı xəstələrdə sağlam insanlara nisbətən 10 dəfə daha artıq təsadüf olunur. Affektiv pozuntuların inkişaf etməsinin əsas səbəbləri arasında həm reaktiv, həm də neyrobioloji amillər ayırd edilir. Belə yanaşma indi də öz əhəmiyyətini itirməmişdir. Epilepsiyalı xəstələrin həyatında psixososial amillər əhəmiyyətli rol oynayır. Onların arasında tez-tez işin və ailənin itirilməsinə gətirib çıxaran stiqmatizasiya və sosial ayrı-seçkilik amillərini ilk növbədə qeyd edirlər. Əsasında xəstəliklə bağlı ailəni və ya işi itirmək qorxusunun dayandığı “öyrədilmiş köməksizlik (bacarıqsızlıq)” mexanizmlərinin də affektiv simptomatikanın əmələ gəlməsində əhəmiyyəti vardır. Bu, sosial aktivliyin azalmasına, əmək dezadaptasiyasına və son nəticədə depressiyanın yaranmasına gətirib çıxarır. Epilepsiya zamanı depressiv pozuntuların əmələ gəlməsində əsas rolu psixoreaktiv mexanizmlər deyil, daha çox neyrobioloji mexanizmlər oynayır. Depressiv simptomatikanın meydana çıxmasında tutmaların növü (mürəkkəb parsial), epileptik aktivlik ocağının lokalizasiyası (əsas etibarı ilə baş beynin gicgah paylarının medial şöbələrində), ocağın laterallaşması (əsas etibarı ilə sol tərəfdə), tutmaların yüksək tezliyi, xəstəliyin davam etmə müddəti və erkən yaşda başlaması əhəmiyyət daşıyır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
30 Digər ağır nevroloji xəstəliklər zamanı depressiv pozuntular epilepsiyaya nisbətən xeyli az rast gəlinir. Epilepsiyanın uzunmüddətli müalicəsi zamanı tətbiq edilən EƏP-lərin xüsusiyyətləri də əhəmiyyət kəsb edir (məsələn, barbituratlar və fenitoin və ya difenin depressiv vəziyyətlərin əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır). İktal affektiv pozuntular əsasən təhlükə, qorxu və ya təlaş affekti ilə xarakterizə olunur, daha az hallarda isə depressiya və maniyalar meydana çıxır. Bu əlamətlər sadə parsial tutmalarla (aura) əlaqəlidir, yaxud mürəkkəb parsial tutmaların başlanğıc mərhələsini təşkil edir. Adətən iktal affektiv pozuntular mediotemporal (gicgah paleokortikal) epilepsiya zamanı əmələ gəlir. Psixopatoloji simptomatika bütün auraların (sadə parsial tutmaların) azı 25%-ini təşkil edir, bunların arasında 60% qorxu və təlaş affekti simptomatikasının, 20% isə depressiyanın payına düşür. Sadə parsial tutmalar, təlaşlı pozuntu mənzərəsi ilə gedən epilepsiyanın diaqnostikası kifayət qədər çətindir. Yayılmış tonik- klonik tutmalar meydana çıxdıqdan sonra dəqiq diaqnoz asanlıqla qoyula bilər. Gicgah epilepsiyası zamanı təlaşın davam etmə müddəti praktik olaraq 30 saniyədən artıq çəkmir, təlaşlı pozuntu zamanı isə 30 dəqiqəyə çata bilir. Təlaş stereotip klinik şəkli ilə xarakterizə olunur: ondan əvvəl baş vermiş hadisələrlə hər hansı əlaqə olmadan meydana çıxır. Bu zaman müxtəlif müddət ərzində şüurun dolaşıqlığı və fərqli dərəcələrdə avtomatizmlərin əmələ gəlməsi mümkündür. Təlaşın hiss edilmə intensivliyi, təlaşlı pozuntuda müşahidə olunan yüksək səviyyəyə nadir hallarda çatır. İnteriktal təlaşlı həmlələrin davam etmə müddəti azı 15-20 dəqiqə təşkil edir və bir neçə saata çata bilir. Təlaşlı interiktal həmlələr öz əlamətlərinə görə epilepsiyadan əziyyət çəkməyən xəstələrdə meydana çıxan təlaşlı pozuntudan az fərqlənirlər. Bu zaman qorxu və ya təlaş hissi son dərəcə yüksək intensivliyə çata və çoxlu vegetativ simptomatika (taxikardiya, tərləmə, tremor, tənəffüsün pozulması) ilə müşayiət oluna bilər. Lakin şüur saxlanılır və mürəkkəb parsial tutmalarda olan şüurun dolaşıqlığı halları qeyd edilmir. İktal təlaşlı epilepsiyası olan xəstələrdə səhvən təlaşlı pozuntu diaqnozu qoyulması, mediotemporal lokalizasiyalı ocaqda sadə Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
31 parsial tutmalar zamanı epilepsiya üçün spesifik olan EEQ dəyişikliklərinin olmaması ilə müəyyən qədər şərtlənə bilər. İktal təlaşlı xəstələrdə epilepsiyalı xəstələrin 25%-ində müşahidə edilən interiktal təlaşlı həmlələr də rast gələ bilər. İktal qorxu və təlaş affektinin olması interiktal dövrdə təlaşlı həmlələrin inkişaf edəcəyinin ilk əlamətidir. İnteriktal həyəcan çox zaman qüssə affekti ilə birgə meydana çıxır. Epilepsiyalı xəstələrdə affektiv pozuntunun iki fərqli növü mövcuddur: distimiyaya bənzər pozuntu və böyük depressiv epizod dərinliyinə çatan depressiya. Distimiyaya bənzər pozuntu zamanı daimi əsəbilik, frustrasiyalara dözümsüzlük və affektiv labillik (interiktal disforik pozuntu) ön plana çıxır. Eyni zamanda, disforiyanın simptomatikası daha mürəkkəbdir və yalnız əsəbilik, frustrasiyalara dözümsüzlüklə məhdudlaşa bilməz. Disforik epizodlara depressiv affektin özü, əsəbilik, təhlükə hissi, baş ağrısı, insomniya, daha az hallarda isə eyforiya epizodları daxildir. Disforiyalar sürətli başlanğıc və yox olma, birtipli psixopatoloji mənzərə, təkrarlanmağa aşkar meyl ilə xarakterizə olunur. Disforiyalar zamanı düşüncə saxlanılsa da onun həcmi daralır. Disforiya epizodlarının davam etmə müddəti bir neçə saatdan bir neçə aya qədər dəyişir, çox vaxt 2 gündən artıq olmur. Disforiyanı, epilepsiyalı xəstələrdə hətta yüksək dərəcədə ifadə olunmuş depressiv epizodla eyniləşdirmək lazım deyil, çünki bu iki vəziyyət arasında əhəmiyyətli fərqlər mövcuddur. Sadə depressiyanın strukturunda aydın ifadə olunmuş özünü təqsirləndirmə və özünü alçaltma ideyaları ilə vital qüssə affekti və buradan irəli gələn affektiv sayıqlama üstünlük təşkil edir. Disforiyalar daha mürəkkəb struktura malikdir. Disforik affektin əsas xüsusiyyəti narazılıq, peşmançılıq, qaşqabaqlılıq, əsəbilik, kədər, acıqlılıq (bütün ətraf aləmə qarşı) və amansızlığın (hamıya qarşı) mövcud olmasıdır. Disforiyalar üçün xəstənin hisslərinin ekstrapunitiv istiqamətlənməsi xarakterikdir. İnteriktal dövrdə, adətən tutmaların kəsilməsindən bir çox il keçdikdən sonra, öz xüsusiyyətlərinə görə praktik olaraq endogen depressiyanın klinik mənzərəsindən fərqlənməyən affektiv pozuntular inkişaf edir. Belə halda epilepsiya zamanı meydana Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
32 çıxmış üzvi mənşəli affektiv pozuntu diaqnozunun qoyulması düzgündür. Bu cür fenomenlərin əmələ gəlməsini remissiya vəziyyətində tormozlanma proseslərinin inkişaf etməsi ilə əlaqələndirmək qəbul olunmuşdur. Belə güman edilir ki, tormozlanma prosesləri çoxillik oyanma proseslərinin təbii nəticəsidir və EƏP-lərin yaxşı effekti ilə əlaqədar meydana çıxır. Epilepsiyalı xəstələrdə üzvi mənşəli affektiv pozuntu (depressiya) klassik endogen depressiyadan az fərqlənir. İlk plana vital komponentli və sutka ərzində enib-qalxan, kifayət qədər hiss edilən qüssə affekti çıxır. Depressiv affekt fonunda depressiv vəziyyətlər üçün xarakterik olan özünü təqsirləndirmə və özünü alçaltma ideyaları meydana gəlir. Xəstələrin təqribən 1/2-də epilepsiyanın olması hisslərin strukturuna, demək olar ki, heç bir təsir göstərmir. Xəstələr epilepsiya diaqnozu ilə razılaşırlar, bu zaman onlar epilepsiyanın olmasını mövcud depressiv epizodla az əlaqələndirirlər. Həkimlə söhbət zamanı onların vurğuladığı əsas cəhət – depressiv vəziyyətin mövcud olmasıdır. Bu cür ağır depressiyaların inkişafını müstəsna olaraq psixogeniyalarla əlaqələndirmək düzgün deyildir, onların əsasında digər neyrobioloji mexanizmlər dayanmaqdadır. Epilepsiyalı xəstələr arasında intihar cəhdlərinin sayı ümumi populyasiyada olduğundan təxminən 4-5 dəfə artıqdır. Əgər yalnız gicgah epilepsiyası olan xəstələri nəzərə alsaq, bu halda intihar cəhdlərinin sayı ümumi populyasiyada olduğundan artıq 25-30 dəfə çox olacaqdır. Üzvi mənşəli affektiv pozuntunun ağırlıq dərəcəsi ilə intihara cəhd səviyyəsi arasında əlaqə mövcuddur və bu əlaqə epilepsiya xəstəliyi olan qadınlar üçün daha çox xarakterikdir. Onlarda yanaşı üzvi mənşəli depressiya olduqda intihara cəhd etmə riski, üzvi mənşəli depressiv simptomatikası olmayan epilepsiyalı qadınlara nisbətən təxminən 5 dəfə artıqdır. Depressiyası olan kişilərdə intihara meylli davranışın meydana çıxması riski, depressiyasız epilepsiyadan əziyyət çəkən kişilərə nisbətən yalnız 2 dəfə artıqdır. Epilepsiyalı xəstələrdə yanaşı depressiya nəticəsində intihar cəhdi ilə əlaqədar olan belə davranış üslubu, problemlərin həllinin kifayət qədər arxaik üsuludur. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 33 Depressiv vəziyyətlərin müalicəsi Epilepsiya zamanı üzvi mənşəli affektiv pozuntu çərçivəsində depressiv vəziyyətlərin müalicəsini antidepressantların köməkliyi ilə aparırlar. Bu zaman aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır: 1.
dayandırmadan aparmaq lazımdır. 2.
Epileptik tutma aktivliyi hüdudunu azaltmayan antidepressantlar təyin edilməlidir. 3.
(SGTSİ) üstünlük verilməlidir. 4.
Fenobarbital, primidon (heksamidin), viqabatrin, tiaqabin və qabapentin təyin edilməsindən çəkinmək lazımdır. Valproatlar da normotimik xüsusiyyətlərə malikdirlər. 5.
Topiramat və lamotricin təyin edilməsi göstərişdir. 6.
EƏP və antidepressantların farmakokinetik qarşılıqlı təsirini nəzərə almaq lazımdır. Konkret antidepressantın seçilməsi zamanı onun epileptik tutmaya hazır olma həddinə təsirini və EƏP-lə qarşılıqlı təsirini nəzərə almaq lazımdır. Ən yüksək epileptik tutmaya hazır olma (prokonvulsiv effekt) səviyyəsinə trisiklik (imipramin, klomipramin) və tetrasiklik (maprotilin) strukturlu antidepressantlar malikdir. Bu preparatlar xəstələrin 0,3-15%-də epileptik tutmalar əmələ gətirirlər. SGTSİ qrupundan olan antidepressantların xeyli az hallarda bu cür əlavə təsirləri meydana gəlir (sitalopram istisna olmaqla, onunla bağlı ziddiyyətli məlumatlar mövcuddur). Preparatların aşağıdakı farmakokinetik xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır: ►
EƏP və antidepressantlar arasında farmakokinetik qarşılıqlı təsir CP450 qara ciyər fermentləri sistemində həyata keçir; ►
nın induksiyası hesabına trisiklik strukturlu antidepressantların və SGTSİ-lərin konsentrasiyasının azalmasına gətirib çıxarır; ►
səbəb olurlar; ►
Karbamazepin və fenitoinin (difenin) konsentrasiyasını ən tez-tez fluoksetin artırır; Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 34 ►
Fluoksetinlə kombinasiyada EƏP-lərin təyin edilməsindən çəkinmək lazımdır; ►
fevarin, lerivon və sitalopramdır. Prokonvulsiv effektə malik sitalopramı ehtiyatla təyin etmək lazımdır. Depressiyaların müalicəsi üçün paroksetin 20-40 mq/sut, sertralin 50-100 mq/sut, fevarin 50-100 mq/sut, klomipramin 100- 150 mq/sut, lerivon 100 mq/sut tövsiyə etmək olar. Epilepsiya zamanı depressiv vəziyyətlərin strukturunda obsessiv-fobik hisslərin mövcud olması SGTSİ-lərin yaxşı effektinin göstəricisidir.
Epilepsiyalı xəstələrdə meydana gələn psixozlar problemi öz qəti həllini tapmamışdır. Bu, psixozların patogenezi və təsnifatı ilə bağlı ümumi təsəvvürlərin olmamasından irəli gəlir. Epileptik psixozları, tutmalara münasibətdə əmələ gəlmə vaxtına görə fərqləndirmək qəbul olunmuşdur. İktal, o cümlədən periiktal və postiktal, həmçinin interiktal psixozlar ayırd edilir. İktal psixozlar çox nadir hallarda müşahidə olunur. Onlar hallüsinator fenomenli (həm görmə, həm də eşitmə) paranoid strukturla xarakterizə edilir. Bu cür psixozların inkişafı nisbətən gec yaşda meydana çıxmış, absanslar formasında birincili yayılmış tutmalarla və ya mürəkkəb parsial tutmaların mövcudluğu ilə əlaqədardır. Postiktal psixozlar aydın ifadə olunmuş şizoform və ya şizofreniyaya bənzər şəklə malikdir. Postiktal və interiktal epileptik psixozların strukturuna müxtəlif endoform simptomatika daxildir. Bu zaman reaksiyaların ekzogen tipi üçün xarakterik olan əlamətlər qeyd olunmur. Postiktal psixoz hallarında kəskin hissi sayıqlama hadisələri, o cümlədən illüzor-fantastik derealizasiya və depersonalizasiya (derealizasiya depersonalizasiyanın bir növü olaraq allopsixi depersonalizasiya adlandırılır) əlamətləri ilə sayıqlama səhnələri, oxşarların görünməsi – ön plana çıxır. Tutmaların kəsilməsi və dəyişilmiş affekt fonunda şüurun aydınlaşmasından sonra bu pozuntular sürətlə (bir neçə saat ərzində) inkişaf edir. Affektin istiqaməti əhəmiyyət daşımır: psixoz həm aydın ifadə olunmuş depressiya (çaşqınlıqla müşayiət edilən), həm də maniakal Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 35 affekt fonunda inkişaf edə bilər. Sayıqlama hisslərinin məzmunu üstünlük təşkil edən affektin xarakteri ilə müəyyən olunur. Depressiyanın üstün olduğu hallarda özünü təqsirləndirmə ideyaları ön plana çıxır, onlara tez bir zamanda münasibət, xəstənin həyatı üçün təhlükə, təqib və təsir ideyaları qoşulur. Təqib və təsir ideyaları davamlı, tamamlanmış xarakter daşımır; onlar ötəri, rabitəsizdir. Daha sonra, kəskin postiktal psixozun inkişafı ilə yanlış tanıma sayıqlama sindromları (Freqoli sindromu, intermetamorfoz sindromu), illüzor-fantastik derealizasiya və depersonalizasiya get- gedə daha böyük əhəmiyyət kəsb edir, bunlar da hiss edilmədən oneyroid sindromla əvəzlənir. Belə hallarda psixozun transformasiyası şizoaffektiv və sikloid psixozlarda baş verənlərlə (K.Şneyder bunları adlandırmaq üçün “aralıq hadisələr” terminindən istifadə etmişdir), demək olar ki, tamamilə üst-üstə düşür. Simptomatikanın inkişafının yüksək səviyyəsində epileptik psixozu fenomenoloji cəhətdən onunla oxşar olan endogen psixozlardan ayırmaq cəhdləri, adətən nəzərə çarpan nəticəyə gətirib çıxarmır. Diaqnozun qoyulması zamanı anamnezdə epilepsiya ilə xəstələnmə faktının olması və psixozun bitməsindən sonra baş vermiş şəxsiyyət dəyişikliyinin xüsusiyyəti həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Bu cür hallar epilepsiyalı xəstələrin intensiv epilepsiya əleyhinə terapiyası zamanı əsas preparat qismində aşkar QAYT-ergik təsir mexanizminə malik EƏP-lərin (valproatlar, barbituratlar, qabapentin, viqabatrin) yüksək dozalarından istifadə edildikdə meydana çıxa bilər. Belə halların göstərilməsi üçün “alternativ psixozlar” termini irəli sürülmüşdür ki, bu da tutmalar və psixozlar arasında qarşılıqlı əlaqənin bir-birini əvəz etmə xarakterində olduğunu nəzərdə tutur. Epilepsiyalı xəstələrdə interiktal psixozlar tutmaların kəsilməsindən bir neçə ay və ya il sonra meydana çıxa bilər. Bu psixozların klinik şəkli postiktal psixozların strukturundan müəyyən fərqlərə malikdir. İlk plana, Şneyderin birinci ranq simptomları adlandırılan pozuntular çıxır: təsir hadisələri, fikirlərin açıqlığı, eşitmə (verbal) hallüsinasiyaları, təqib ideyaları, həmçinin sayıqlama qavrayışı əlamətləri. İnteriktal psixozlar uzunsürən və hətta xroniki gediş ala bilər. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
36 Dini məzmunlu sayıqlama artıq epilepsiyalı xəstələrə müstəsna şəkildə xas olan cəhət deyildir, bu vəziyyət cəmiyyətin mentalitetinin dəyişməsində ümumi təmayülləri əks etdirir. Epileptik psixozlar zamanı görmə hallüsinasiyaları endogen psixozlar zamanı olduğundan daha tez-tez rast gəlinir. Eşitmə verbal hallüsinasiyalarına təxminən şizofreniyada olduğu tezlikdə rast gəlinir. Onlar praktik olaraq şizofreniya üçün xarakterik olan bütün xüsusiyyətlərə malikdirlər, o cümlədən öz "Mən"inin "düzəldilmiş" və sərhədlərinin yayğın olması halları, psixoz bitdikdən sonra ona qarşı tənqidi münasibətin olmaması. Diferensial diaqnostika üçün şəxsiyyətin dəyişməsinin xarakteri əsas əhəmiyyət daşıyır. Postiktal və interiktal psixozların müalicəsini neyroleptiklərlə aparırlar. Bu zaman əsasən yeni (atipik) neyroleptiklərdən (risperidon, amisulprid), yaxud yaxşı dözülə bilən, epileptik aktivlik hüdudunu aşağı salmayan və ekstrapiramid effektlər yaratmayan atipik neyroleptiklərdən (zuklopentiksol) istifadə olunur. Kəskin postiktal psixozun "kəsilməsi" üçün, adətən neyroleptiklərin yüksək dozaları tələb olunmur. Belə hallarda 2-4 mq rispolept, 300-400 mq kvetiapin, yaxud 20-30 mq/sut zuklopentiksol kifayətdir. Bu zaman EƏP qəbulunu dayandırmaq lazım deyil. Ədəbiyyatdan (N. Əliyev, Z. Əliyev 2007-2008) məlumdur ki, valproatlar və lamiktal antipsixotik, normotimik xüsusiyyətlərə malikdirlər. Bu xüsusiyyətlər epileptik psixozların müalicəsində nəzərə alınmalıdır. (D) İnteriktal psixozların müalicəsi üçün həmin neyroleptikləri bir qədər yüksək dozada və daha uzun müddət təyin etmək məqsədəuyğundur. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
|