Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi
Yüklə 13,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
İnternetdə: www.books.google.com
296
Mən çoxdan vurğunam sənə Böyük arzum budur yenə: dönüb bir göy göyərçinə sahilinə qonam, dəniz. Rəsul Rza
Hökumətlərarası Dəniz Təşkilatı Assambleyasının 1977-ci ilin noyabrında keçirilmiş 10-cu sessiyasında qərara alınmış Ümumdünya Dəniz Günü 1978-ci ildən qeyd olunur. 1980-ci ilə kimi bu gün 17 martda qeyd olunurdu. Hazırki dövrdə isə bu gün sentyabrın axırıncı həftəsi qeyd olunur. Bütün dünyada bu bayramın keçirilməsinin məqsədi ictimaiyyətin, hökumət və özəl strukturların diqqətini dənizlərin və onların bioresurslarının qorunmasına cəlb etməkdir. Ənənəvi olaraq Dəniz Günü dənizlərin və okeanların insanlar üçün əhəmiyyətindən, sualtı dünyanın sərvətlərindən və həmçinin hər bir Yer planeti sakininin onun qorunması üçün nə edə biləcəyindən bəhs edən müsabiqə, festival formasında keçirilir. Adətən ictimai təşkilatlar bu bayramı dənizlərin qorunması, çimərliklərin təmizlənməsi üçün mitinqlərin və yürüşlərin keçirilməsi ilə qeyd edirlər. Ümumdünya Dəniz Gününün tarixi hər dövlət üçün həmin ölkənin Beynəlxalq Dəniz Təşkilatının üzvləri tərəfindən təyin olunur. Azərbaycanda bu tarix 29 sentyabra təsadüf edir.
297
Hər il sentyabrın 30-da şifahi və yazılı tərcümə ilə məşğul olanların peşə bayramı - Beynəlxalq Tərcüməçilər Günü (International Translation Day) qeyd olunur. Böyük rus şairi A.S.Puşkin tərcüməçiləri ―tərəqqinin poçt atları‖ adlandırırdı. Babil qülləsinin dağılmasından bəri bütün bəşəriyyətin həyatında tərcüməçilərin rolu hiss olunmasa belə, çox böyük və əhəmiyyətlidir. Axı tərcüməçilər olmasaydı, ədəbiyyatın və kino sənətinin bütün əsərləri, elm və texnikanın nailiyyətləri əlçatmaz olardı, dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan insanlar öz aralarında ünsiyyət qura bilməzdilər. 1991-ci ildə tərcüməçilərin də peşə bayramı yaranmışdır. Beynəlxalq Tərcüməçilər Federasiyası (FİT) 30 sentyabrı Beynəlxalq Tərcüməçilər Günü elan etmişdir. FİT 1953-cü ildə Parisdə yaradılmışdır və dünyanın 60-dan çox ölkəsindən 100-dən artıq tərcüməçilər assosiasiyasını birləşdirir. Təşkilatın yaradılmasında məqsəd tərcüməçilər arasında təcrübələrin bölüşülməsi və əlaqələrin möhkəmləndirilməsidir. Bayramın tarixi təsadüfən seçilməmişdir. 420-ci il sentyabrın 30-da Bibliyanı latın dilinə tərcümə edən tərcüməçi, tarixçi, yazıçı Müqəddəs İeronim Stridonski vəfat etmişdir. Beynəlxalq Tərcüməçilər Günü münasibətilə hər il keçirilən konqreslər, konfranslar, seminarlar, ―dəyirmi masa‖lar və s. müəyyən bir mövzuya həsr olunur.
298
5 Sentyabr - Şair, dramaturq Ramiq Muxtarın anadan olmasının 75 illiyi, (1942)
Ramiq Muxtar Naxçıvan şəhərində, ziyalı ailəsində anadan olub. Ramiq Muxtar 11 yaşından bədii yaradıclıqla məşğul olub, şeirləri dövri mətbuatda tez-tez çap olunub. "Üfüqlər qızaranda", "Əlvida, köhnə dünya", "Doğma səmanın ulduzları" və digər pyesləri Bakı, İrəvan, Naxçıvan, Qazax Dövlət Dram teatrlarında uğurla tamaşaya qoyulub. Nəğməkar şairin sözlərinə 120-dən artıq mahnı bəstələnib. Ü.Hacıbəyov adına 1 saylı Naxçıvan şəhər orta məktəbini bitirdikdən sonra M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun mədəni-maarif fakültəsində təhsilini davam etdirib. ―Şərq qapısı‖ qəzetində ədəbi işçi, Şahbuz rayon Uşaq Musiqi Məktəbinin direktoru, Naxçıvan Nazirlər Soveti yanında Bədən Tərbiyəsi və İdman Komitəsinin sədri, Bakıda Nəsimi rayonundakı Şahmat Məktəbinin direktoru və Naxçıvan şəhər Dövlət Filarmoniyasının direktoru vəzifəsində işləmişdir. O, olmaqla yanaşı, həm də dama üzrə SSRİ idman ustasıdır. R. Muxtar ―Rəsul Rza‖ Beynəlxalq Mükafatının laureatıdır. Gürcü- Azərbaycan xalqlarının dostluğundan bəhs edən ―Şəhərli kürəkən‖ pyesinə görə Gürcüstanın ―Şərəf‖ ordeninə layiq görülmüşdür. Son 15 il ərzində respublikada keçirilən hərbi vətənpərvərlik mövzusundakı müsabiqələrdə onun sözlərinə bəstələnən mahnılar 8 dəfə birinci mükafata layiq görülüb. Ramiq Muxtar hazırda Prezident təqaüdçüsüdür.
s.
Ədəbiyyat: Əhmədov Teymur- “Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə)” Ensiklopedik məlumat kitabı, Bakı, 2011.
299
8 Sentyabr - Şair Ağasəfanın anadan olmasının 75 illiyi, (1942)
Yəhyayev Ağasəfa Qafur oğlu (Ağasəfa) Xızı rayonunun Qarabulaq kəndində anadan olub. Bakıda orta məktəbi bitirdikdən sonra Moskvada Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda qiyabi təhsil alıb (1963-1971). Bakı Parovoz Deposunda fəhlə (1960-1962), geoloji kəşfiyyat idarəsində (1962-1965) qazmaçı köməkçisi, sonra "Kirpi" satirik jurnalı və "Azərbaycan qadını" jurnalı redaksiyalarının əməkdaşı (1965-1978), "Yazıçı" nəşriyyatında bədii tərcümə redaksiyasının böyük redaktoru (1978-1989), "Karvan" kitablar seriyası redaksiyasında böyük redaktor (1989-1990), "Novruz" qəzeti redaksiyasında məsul katib (1990), "Ədəbiyyat qəzeti"ndə məsul katibin köməkçisi (1991-1993) vəzifələrində işləmişdir. Bir neçə il Qarabulaq kənd orta məktəbində müəllimlik etmişdir (1993-1994). Hazırda ―Vahid‖ müstəqil televiziyasında böyük redaktor işləyir (1994-cü ildən). Ədəbi yaradıcılığa 1957-ci ildə "Sosialist Sumqayıtı" qəzetində çap olunmuş "Sazım" adlı ilk şeiri ilə başlamışdır. O vaxtdan dövri mətbuatda müntəzəm çıxış edir. Bədii tərcümə ilə də məşğul olur. L.N.Tolstoyun mənzum nağıllarını, N.Qribaçov, Q.Qulam, R.Babacan, İ.Selvinski, S.Vasilyev, B.Oleynik, A.Lupan, Q.Quliyev və b. görkəmli sənətkarların əsərlərindən nümunələr tərcümə etmişdir. "Ölkəm" (1980), "Azərbaycan" (1981), "Əsrin yolu" (1984) kitablarını tərtib etmişdir. Kitabları: ―Yolçu yolda gərək‖ (1966), ―Yaşat məni‖ (1970), ―Ürəyimdir oxuyan‖ (1976), ―Fikir dünyası‖ (1981), ―Günəşin dalınca gedən oğullar‖ (1984), ―Odla oynayıram‖ (1987), ―Gombulca və Dumbulca‖ (1989) və s.
məlumat kitabı, Bakı, 2011. 300
10 Sentyabr - Yazıçı, publisist Mustafa Çəmənlinin anadan olmasının 70 illiyi, (1947)
Mustafa Çəmənli Ağdam rayonunun Çəmənli kəndində anadan olmuşdur. İlk təhsilini doğma kəndində, daha sonra Mingəçevir şəhər məktəbində almışdır. Əmək fəaliyyətinə Mingəçevir Maşın hissələri Təmiri Zavodunda qəlibçi kimi başlamışdır (1966-1970). Bakıda "Kommunist" nəşriyyatında çapçı köməkçisi, "Paris Kommunası” adına gəmi təmiri zavodunda qəlibçi olmuşdur (1970-1972). ADU-nun jurnalistika fakültəsində təhsil almışdır (1972-1977). Təyinatla göndərildiyi "Yazıçı" nəşriyyatında redaktor, böyük redaktor, klassik ədəbiyyat və folklor redaksiyasının müdiri (1978-1988), nəşriyyatın nəsr redaksiyasının müdiri vəzifələrində işləmişdir (1988-1992). "Gənclik" nəşriyyatında baş redaktor vəzifəsində çalışmışdır (1992-2006). Bədii yaradıcılığa tələbəlik illərindən başlamışdır. İlk hekayəsi "Ləpirlər" 1973-cü ildə "Mingəçevir işıqları" qəzetində çap olunmuşdur. Povest hekayə və radiopyeslər qələmə almışdır. "Layla" (1985) pyes-senarisi klublara, xalq teatrlarına göndərilmişdir. Milli musiqi ifaçılığı sənətinin təbliğinə görə Mətbuat Fondunun "Dan ulduzu" (1993) mükafatına, ön cəbhədə çıxışlarına və hərbi vətənpərvərlik ruhlu məqalələrinə görə Yazıçılar Birliyinin diplomuna (1993), "Xallı Gürzə" tarixi romanına görə "Yaddaş" milli mükafatına, Milli Mədəniyyəti Təbliği Mərkəzinin "Uğur-2008", "Ölüm mələyi" tarixi romanına görə Azərbaycan Republikası Mədəniyyət və Turizim Nazirliyinin "Qızıl Kəlmə" ədəbi mükafatına layiq görülmüşdür. Kitabları: ―Mənim dünyamın adamları‖ (1982), ―İtirilmiş səs‖ (1985), ―Xallı gürzə‖ (1991), ―Nəğməli xatirələr‖ (1997), ―Səs qərib olmur‖ (1993), ―Çahargah‖ (Uşaqlar üçün hekayə) (2009), ―Şəmsəddin Eldəniz‖ (Uşaqlar üçün hekayə) (2009), ―Mübariz‖ (2010), ―Ölüm mələyi‖ (2012), ―Yaddaşlarda yaşamaq haqqı‖ (2012), ―Sənət hekayələri‖ (2014), ―Üçyaşlı əsir‖ (2016) və s.
Ədəbiyyat: Əhmədov Teymur- “Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə)” Ensiklopedik məlumat kitabı, Bakı, 2011. 301
12 Sentyabr - Yazıçı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin 130 illiyi, (1887-1943)
Yusif Vəzir Çəmənzəminli Şuşa şəhərində anadan olmuş, ilk təhsilini Şuşa Realnı Məktəbində rusca almışdır. 1904- cü ildə "Jaloba" adlı ilk şeirini də rusca yazmışdır. Yusif bu məktəbdə oxuyan zaman əmisi oğlu və dostu Mirhəsən Vəzirovla birlikdə rus dilində "Fokusnik" adli, əl ilə yazılmış yumoristik və karikaturalı aylıq jurnal buraxmışlar. Jurnalda verilən yazılar həcmcə kiçik olsa da, məzmunca diqqəti cəlb edirdi. Yusif Vəzir 1907-ci ildə "Şahqulunun xeyir işi" adlı hekayəsini yazır. Bu hekayə ilk dəfə 1911-ci ildə "Səda" qəzetində çap olunur. O, 1919-cu ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Türkiyədə ilk səfiri olur. Sonralar isə "Qızlar bulağı", "Studentlər", "1917-ci il" adlı romanlarını çap etdirir. 1935-ci ildə "Həzrəti-Şəhriyar" adlı komik pyesini bitirir. Uzun illər tədqiqatçıların diqqətindən kənarda qalan "Həzrəti-Şəhriyar" komediyası, nəhayət, ilk dəfə 1980-ci ildən incəsənət toplusu "Qobustan" jurnalının 4-cü nömrəsində çap olundu. O, kino-ssenarilərin tərcüməsi işində də fəal iştirak etmişdi. Azərbaycan dilində ilk səsli film olan məşhur "Çapayev" filminin ssenarisini də Azərbaycan dilinə 1936-cı ildə Y.V.Çəmənzəminli tərcümə etmişdir. Yazıçı 1937-ci ilin aprel ayında tamamladığı "İki od arasında" adlı tarixi romanı işdən çıxarıldığı üçün çap etdirə bilməmişdi. Öz sağlığında nəşr etdirmək qismət olmayan Yusif Vəzirin bu tarixi romanı ilk dəfə 1964-cı ildə "Azərbaycan" jurnalında müəyyən ixtisarla "Qan içində" adı ilə çapdan çıxmışdır. Y. Vəzir Yazıçılar İttifaqından çıxarılmazdan 3-4 ay əvvəl yazdığı "Altunsaç" adlı kinossenarisini də "Azərfilmə" vermişdi. Geniş mütəxəssis müşavirəsində oxunub bəyənilməsinə baxmayaraq, "Azərfilmin" direktoru Merkel son mərhələdə Yusif Vəzirə müraciət edərək demişdi: "Studentlər" romanınız tənqid edildiyi üçün sizinlə müqavilə bağlaya bilməyəcəyəm.‖ Yusif Vəzir tərcümələr də edirdi. O, L.Tolstoyun, İ.Turgenevin, N.Qoqolun, B.Lavrenevin, L.Seyfulinanın, V.Hüqonun və s. bir neçə əsərini rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdi.
(1928), ―Qaranlıqdan işığa‖ (1932), ―Yaramaz‖ (1934), ―Studentlər‖ (1936), ―Məlikməmməd‖ (1965), ―Cənnətin qəbzi‖ (1965), ―Bir cavanın dəftəri‖ (1966), ―Qan içində‖ (1967), ‖Ayrılıq axşamı‖ (1971), ―Qızlar bulağı‖ (1987) və s.
302
75 illiyi, (1942)
Tovuz rayonunun Əsrik-Cırdaxan kəndində anadan olub. Orada orta məktəbi bitirdikdən sonra bir müddət Sumqayıtda müxtəlif işlərdə çalışıb (1961-1963). Ədəbi fəaliyyətə gənc yaşlarından başlayıb. ―Mən idimsə günahkar‖ adlı ilk mətbu şeiri 1961-ci il iyunun 18-də Tovuzda çıxan ―Sosializm kəndi‖ qəzetində dərc edilib. ADU-nun kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya fakültəsində qiyabi təhsil alıb (1963-1969). Sumqayıtda kitabxana müdiri, Tovuzda kənd klubunun müdiri, Gəncədə texniki-peşə məktəbində tərbiyəçi, Sumqayıt şəhər qəzetində ədəbi işçi olub. 1974-cu ildən ―Gənclik‖ nəşriyyatında redaktor işləyir. Dövri mətbuatda uşaq və gənclər üçün şeirlər, nağıllar, hekayələr və publisistik yazılarla müntəzəm çıxış edir.
əsasən uşaq şairi kimi tanınıb. Kitablarə: ―Yaz yağışı‖ (1976), ―Kəpənək özünə gül əkir‖ (1979), ―Muğanlı kosmonavt‖ (1982), ―Payızda güllər kövrək olurmuş‖ (1984), ―Analar kövrək olur‖ (1986) və s.
Ensiklopedik məlumat kitabı, Bakı, 2011.
303
60 illiyi, (1957)
Rüstəm Behrudi Ordubad rayonunun Behrud kəndində dünyaya gəlib. Üç uşaq atasıdır. Naxçıvan Dövlət Pedoqoji İnstitutunun tarix-ədəbiyyat fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib (1975-1979). Ədəbi fəaliyyətə ötən əsrin 70-ci illərindən başlayıb. İlk şeirləri ―Araz‖, ―Azərbaycan‖ almanaxlarında çap olunub. Yaradıclığında türkçülüyə və dərviş fəlsəfəsinə üstünlük verir. Şair "Yaddaşlara yazın", "Şaman duası" kitablarının müəllifidir. "Şaman duası" kitabı türkdilli dövlətlərdə böyük maraqla qarşılanıb, kitabdan seçmələr Türkiyədə, İranda, Avstriyada, Almaniyada, Belçikada və s. ölkələrdə çap olunub. Yaradıcılığından seçmələr polyak, fransız, rus və çex dillərinə tərcümə edilib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. Dövri mətbuatda şeir və publisist yazıları ilə fəal çıxış edir. C. Məmmədquluzadəyə həsr olunmuş ―Daha gülə-gülə ağlamaq olmur‖ poeması mavi ekranda ifa olunub. Kitabları: ―Yaddaşlara yazın‖ (1986), ―Şaman duası‖ (1988) və s.
Ədəbiyyat: Əhmədov Teymur - “Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə)” Ensiklopedik məlumat kitabı, Bakı, 2011. 304
5 Sentyabr- Xalq artisti, tarzən Əhməd Bakıxanovun anadan olmasının 125 illiyi, (1892-1973)
Əhmədxan Bakıxanov ilk təhsilini İranda almış, ustad tarzənlərdən tar ifaçılığının və muğamatın sirlərinə dərindən yiyələnmiş, 1920-ci ildən Bakıda musiqi məclislərində və konsertlərdə çalmış, müəllimlik etmişdir. 1930-cu illərdən Üzeyir Hacıbəyovun dəvəti ilə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasinda, daha sonra Azərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbində muğamdan dərs demişdir (1930-1973). Azərbaycan radiosunun nəzdində xalq çalğı alətləri ansamblının təşkilatçısı və rəhbəri (1931-1973) olmuşdur. 1973-cü ildən həmin ansambl Əhməd Bakıxanovun adını daşıyır. O, muğam sənətinin dərin bilicisi olmuş, ifaçılıq təcrübəsində az ifa olunan ―Nəva-nişapur‖, ―Əbu-əta" muğamlarının mahir ifaçısı kimi tanınmışdır. Eyni zamanda, onun yaratdığı bir çox melodiyalar, rənglər xalq ifaçılığında geniş yayılmışdır. Ə. Bakıxanov ―Azərbaycan xalq rəngləri‖ (1964), ―Azərbaycan ritmik muğamları‖ (1968), ―Muğam, mahnı, rəng‖ (1975) kimi not nəşrlərinin müəllifidir. Bu məcmuələr xalq musiqisinin tədrisi və tədqiqi üçün qiymətli vəsaitdir. Onun musiqi məktəbləri üçün tərtib etdiyi muğam proqramı tar tədrisində bu gün də istifadə olunur. Əhməd Bakıxanovun ifasından bəstəkar N. Məmmədov tərəfindən bir çox instrumental muğamlar: ―Rast‖, ―Şur‖, ―Bayatı-Şiraz‖, ―Segah-Zabul‖, ―Rahab‖, ―Şüştər‖, ―Hümayun‖, ―Şahnaz‖ muğamları nota salınaraq çap olunmuşdur. Ə.Bakıxanovun oğlu, bəstəkar, xalq artisti Tofiq Bakıxanov onun ifaçılıq üslubundan bəhrələnərək, ―Dügah‖, ―Nəva‖, ―Şahnaz‖, ―Hümayun‖, ―Rahab‖ simfonik muğamlarını bəstələmişdir. Əhməd Bakıxanov 1973-cü il martın 26-da vəfat etmişdir. Əhməd Bakıxanovun mənzilində Azərbaycan Dövlət Musiqi Mədəniyyəti Muzeyinin filialı yaradılmış, burada tarzənin xalq çalğı alətlərindən ibarət zəngin kolleksiyası nümayiş olunur. 1994-cü ildə Əhməd Bakıxanovun 100 illiyinə həsr olunmuş tələbə və gənclərin tar alətində muğam ifaçılığı üzrə respublika müsabiqəsi keçirilmişdir.
305
5 Sentyabr - Rus yazıçısı Aleksey Konstantinoviç Tolstoyun anadan olmasının 200 illiyi, (1817-1875)
Rus şairi, yazıçısı, dramaturqu, qraf Aleksey Konstantinoviç Tolstoy 24 avqust (5 sentyabr) Sankt- Peterburqda anadan olmuşdur. Atası qraf Konstantin Petroviç Tolstoy, anası Anna Alekseyevna Perovskaya Aleksey anadan olduqdan sonra ayrılmışlar və balaca Alekseyi dayısı yazıçı A.A.Perovski (Anton Poqorelski) tərbiyə etmişdir. Uşaqlığını Ukraynada keçirən Aleksey 10 yaşında İtaliyaya səfərə aparılır. A.Tolstoy taxt-tacın varisi, gələcək II Aleksandrın uşaq dostlarından ibarət ətrafına daxil idi və onunla birgə 1838-ci ildə Komo gölünə səfər etmişdir. Bu səfərin təəssüratlarını o, sonralar ―Xortdan‖ əsərində yazmışdır.1840-cı ildə Peterburqda çar sarayında vəzifəyə dəvət edilən Aleksey Tolstoy 1830-cu illərin sonu, 1840-cı illərin əvvəllərində fransız dilində ―Qulyabanı ailəsi‖ və ―Üç yüz il sonra görüş‖ adlı iki fantastik hekayə qələmə alır: 1841-ci ilin mayında Tolstoy ―Xortdan‖ fantastik povestini kitab halında çap etdirir. Bu kitabı o , nəşrə ―Krasnoroqski‖ təxəllüsü ilə təqdim edir. 1861-ci ildə vəzifəsindən istefa verdikdən sonra Sankt-Peterburq yaxınlığındakı Tosna çayı sahilidəki ―Pustınka‖ malikanəsində və Krasnıy Roqda yaşamış, paytaxta az hallarda getmişdir. Avropaya çoxsaylı səyahətlər etmişdir. Əsərləri əsasən ―Sovremennik‖, ―Russkiy vestnik‖, ―Vestnik Yevropı‖ və s. jurnallarda çap olunmuşdur. 1867-ci ildə şeirlərinin toplusu nəşr olunmuşdur. 1875-ci il sentyabrın 28-də güclü başağrısı tutması ilə əlaqədar həkimin yazdığı morfini bilmədən çox qəbul etməsi nəticəsində dünyasını dəyişmişdir. Aleksey Tolstoyun muzey-malikanəsi Krasnıy Roqda yerləşir. ―İoann Damaskin‖, ―Əlkimyaçı‖, ―Popovun yuxusu‖, ―Əjdaha‖ və s. poemaların, çoxsaylı şeirlərin, ―Fantaziya‖, ―Don Juan‖, ―İvan Qroznının ölümü‖ və s. dram əsərlərinin də müəllifidir.
Yüklə 13,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|