Ədəbiyyat
Ağır A. Elektronik akademik dergi yayıncılığı ve bir model çalıĢma-
sı / Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazetecilik
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
130
Anabilim dalı, yayınlanmamıĢ yüksek lisans tezi. Ġstanbul, 1997,
130 s.
Akademik yazım kuralları kitapçığı /hazırlayanlar: Kökdemir
D.,Demirutku K., Çırakoğlu O. vd. Ankara: BaĢkent Üniversitesi,
2004, 40 s.
Asan A. Web Of Science Kapsamındaki Türk Dergilerinin 2010 Yılı
Etki Faktörü (Impact Factor) ve Diğer Verilerin Analizi // Sağlık
bilimlerinde süreli yayıncılık 2011, 9. Ulusal sempozyum, Editörler
toplantısı, Ankara, 2011,
Aytekin M. Bilimsel yayınlarda hakemlik sistemi // Tarım, veteriner
ve biyoloji bilimleri süreli yayıncılık 2. çalıĢtayı. TÜBĠTAK,
ULAKBĠM, 2008, s. 63-67.
Babayev Z., Məmmədli R. Dövri nəĢrlərin hazırlanma texnologiyası.
Dərs vəsaiti. – Bakı, ĠSRA, 2007, 152 s.
Besimoğlu C. Akademisyenlerin elektronik dergi kullanımında di-
siplinler arasındakı farklılıklar / Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bi-
limler Enstitüsü, Bilgi ve belge yönetimi bölümü, yayınlanmamıĢ
yüksek lisans tezi, Ankara, 2007, 176 s.
Cebeci Z. Akademik yayıncılıkta açık kaynak (E-dergi yönetimi
yazılımları // Tarım, veteriner ve biyoloji bilimleri süreli yayıncılık
2. çalıĢtayı. TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 133-140.
Çelik G. Editör Bağımsızlığı // Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık
2011, 9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara, 2011.
ÇökmüĢ C. Bilimsel araĢtırmanın yayına dönüĢtürülmesi: sorunlar
ve öneriler // YaĢam Bilimlerinde Süreli Yayıncılık 4.Editörler
ÇalıĢtayı Bildirileri.
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/ccokmus.pdf
Day A. Robert. Bilimsel bir makale nasıl yazılır ve yayımlanır? /
çeviren AĢkar Altay G. Ankara: TÜBĠTAK, 1996, 177 s.
Demirel Ġ.H., Erol B., Saraç C. Akademik yazım ihlalleri. – Ankara:
TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2011, 132 s.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
131
Er R. Makale. DĠA. C. 27, Ankara, 2003, s. 407-408.
ErbaĢ D. Süreli yayın kapsamında yer alan makale türlerinin dağılım
dengesi nasıl olmalıdır? // Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 2011,
9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara, 2011,
Erol A. Dünyada ve Türkiyede elektronik yayıncılık / Süleyman
Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamıĢ
yüksek lisans tezi, Ġsparta, 2009, 138 s.
Əliyev F., Ağayev ġ. Azərbaycanda elmin problemləri və inkiĢaf
perspektivləri. - Bakı: “Elm” nəĢriyyatı, 2011, 151 s.
Gözen R. Dergilerin kalite güvencesi olarak hakemlik ve bazı
sorunlar // 5. Ulusal Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Kurultayı
Bildirileri.
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/gozen.pdf
Hacettepe Üniversitesi edebiyat fakültesi dergisinin indekslenmesi
ve elektronik ortama aktarılması / haz.Uçak N., Kurbanoğlu S.,
DemirbaĢ F. Proje. Ankara, 2006.
Kahraman A. Türk edebiyatında makale. DĠA. Ankara, 2003, c. 27.
S. 408.
XXI yüzyılda bilimsel yayıncılık: hedefler ve yaklaĢımlar. Ankara:
TÜBĠTAK, 2001, 88 s.
Kapçı E.G. Hakemlik sürecindeki geliĢmelerin değerlendirilmesi:
nasıl iyi bir hakem olunur? // 5. Ulusal Sosyal Bilimlerde Süreli
Yayıncılık Kurultayı Bildirileri. 2010.
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/kapci.pdf
Kozak N. Türkiye’deki akademik dergiler: “Türkiye Akademik
Dergiler AraĢtırması”nın 1997/1998 ve 2002 dönemlerindeki uygu-
lamalarından elde edilen veriler üzerine bir inceleme. Sağlık
Bilimlerinde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu (28 Mart 2003,
Ankara).
http://www.ulakbim.gov.tr/servisler/uvt/tip/sempozyum/nkozak1.pd
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
132
Kozak N. Türkiye akademik dergiler rehberi - 2002. Ankara: Detay
Yayıncılık, 2002.
Kutsal Y. G. Editör Olmak // Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık
2011, 9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara, 2011.
Orhan M. Teknik ve bilimsel yayıncılıkta indeksleme süreci // Aka-
demik Dizayn Dergisi (Journal of Academic Design), 2011, 4 (1), s.
8-11.
Özdağ H. Bilimsel yayın sürecinde hakemlik müessisesi // Tarım,
veteriner ve biyoloji bilimleri süreli yayıncılık 2. çalıĢtayı.
TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 57-59.
Paoletti E. Rewarding reviewers- could a reviewer factor be a
solution? 2010.
http://www.elsevier.com/wps/find/reviewershome.print/ru_issue4
Sert O. Editör ve Hakem Seçimi //YaĢam Bilimlerinde Süreli Ya-
yıncılık 4.Editörler ÇalıĢtayı Bildirileri.
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/osert.pdf.
Sert O., Anıl O., Aydan D. Türkçe dergilerin fiziksel özelliklerinin
incelenmesi // Tarım, veteriner ve biyoloji bilimleri süreli yayıncılık
2. çalıĢtayı. TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 71-105.
Suludere Z. Bilimsel makale değerlendirilmesinde hakem seçimi //
Tarım, veteriner ve biyoloji bilimleri süreli yayıncılık 2. çalıĢtayı.
TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 61-62.
Süreli Yayınların Türk Tıp Dizinine Kabul Edilme KoĢulları – 2011
// Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 2011, 9. Ulusal sempozyum,
Editörler toplantısı, Ankara, 2011.
ġahin A. Editör olmak: sorumluluklar ve sorunlar.
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/asahin.pdf
Testa J. Thomson Reuters yayın seçme iĢlemi.
http://thomsonreuters.com/content/science/pdf/ssr/journal_selection
_essay-turkish.pdf.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
133
Tonta, Y. Açık eriĢim: Bilimsel iletiĢim ve sosyal bilimlerde süreli
yayıncılık üzerine etkileri // I. Ulusal Sosyal Bilimlerde Süreli Ya-
yıncılık Sempozyumu, 2-3 Kasım 2006, Ankara.
Tunç M. ISI atıf dizinlerine derginizi kazandırmanız için öneriler //
Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık, TUBĠTAK, 2004, s. 251-255.
Türkiyenin bilimsel yayın hatitası: Türkiye`de dergi yayıncılığı
üzerine bibliyometrik bir araĢtırma / Proje yöneticisi Y.Tonta.
Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve belge yönetimi bölümü, 2007, 89 s.
Ulus T. Editör ve Editörler Kurulu // Sağlık bilimlerinde süreli
yayıncılık 2011, 9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara,
2011, s. 23-26.
Uluoğlu C. Süreli Yayın Okuru Ne Ġster? // Sağlık bilimlerinde
süreli yayıncılık 2011, 9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı,
Ankara, 2011, s. 27-30.
Uğur Ö. Süreli Yayın Sahipleri, Yayıncılar ve Editцrler Arasındaki
ĠliĢki Nasıl Olmalıdır? // Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 2011,
9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara, 2011, s. 31-33.
Vəliyev Ġ. Redaktənin əsasları. Dərslik. – Bakı: GünəĢ, 2009. - 404
s.
Yayın etiği sempozyumu. Ankara: TÜBĠTAK. 1996.
Yılmaz B. Türkiye’de kitap ve dergi üretimi üzerine niceliksel bir
değerlendirme. Cumhuriyet Kitap No. 603 (13 Ekim 2001), s. 12-13.
Zeynalov N. Azərbaycan mətbuat tarixi. – Bakı: ADU, 1973, 111 s.
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. -
Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с.
Антонова С., Соловьев В. Редактирование. Общий курс. -
Москва: Издательство МГУП, 1999, 256 с.
Миьчин А. Методика и техника редактирования текста. - М.:
Книга, 1972, 320 с.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
134
Соловьев В.И., Рябинина Н.З. Редакторская подготовка
периодических изданий: Учебное пособие М.: Изд-во МГАП
«Мир книги», 1993. - 100 с.
Теория и практика редактирования: Хрестоматия / Сост.
Сикорский Н.М., Толстяков А.П.; Под ред. Н.М. Сикорского. 2-
е изд., перераб. - М.: Изд-во МПИ, 1990. 384 с.
Щербаков А.С. Организация работы редакции журнала: Учеб.
пособие для вузов по спец. «Журналистика». - М.: Высшая
школа, 1987. - 208 с.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
135
VI FƏSĠL
SORAQ-MƏLUMAT NƏġRLƏRĠ
Soraq-məlumat kitabları elmi və ya tətbiqi xarakter daĢıyan,
sıra ilə düzülmüĢ, axtarıĢ üçün rahat, bütünlüklə oxucu nəzərə
alınmaqla hazırlanmıĢ nəĢrlərdir. Bu əsərlər üçün faktların xüsusi
seçimi, özünəməxsus dil və üslub, Ģərhlərin qısalığı vacib Ģərtlər-
dəndir. Soraq nəĢrlərinin tərtibinin əsas tələbi onun konsepsiyası-
nın maksimum dərəcədə dəqiqliyi və dolğunluğudur.
Ensiklopedik nəşrlər
Ensiklopediya - hər hansı və ya bütün sahələrə dair məlu-
matlar qısa məqalə Ģəklində Ģərh olunmuĢ, əlifba və ya sistematik
qaydada verilmiĢ nəĢrdir. Ensiklopediyanın vəzifəsi nəzərdə tutul-
muĢ həcmdə bütün sahələrə (universal) və ya konkret bir sahəyə
(xüsusi) dair sistemləĢdirilmiĢ məlumat verməkdir. Ensiklopediya-
ya qarĢı qoyulan tələblərdən ən vacibi Ģərhin müxtəsərliyidir.
Əsas mətnin strukturuna görə ensiklopediyaları əlifba və sis-
temli ensiklopediyalara ayrılırlar. QarıĢıq strukturlu ensiklopedi-
yalar da mövcuddur. Buraya sistemli əlifba və ya əlifba sistemli
ensiklopediyalar aiddir.
Əlifba ensiklopediyalarının əsas struktur vahidi ensiklopedik
məqalə lüğəti hesab olunur. Sərlövhə sözü məqalənin təsvir ob-
yektini əks etdirir. Sərlövhə söz, söz birləĢməsi, ifadə, termin, Ģəxs
adı və s. əhatə edə bilər. Məqalədə mətndə bəhs olunan obyektin
xarakteristikası verilir.
Ensiklopediyada məqalələr bir-birini təkrar etməməlidir.
Təkrarların qarĢısını almaq çün mətndaxili istinadlar verilməlidir.
Ensiklopediyalarda yerə qənaət etmək və nəĢrdə mətn və il-
lüstrasiya materiallarının bütün elementlərini vahid Ģəklə salmaq
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
136
üçün qısaltma və şərti işarələrdən istifadə olunur. Bu iĢarələr qı-
saltma və Ģərti iĢarələr siyahısında yer alır.
Oxucu ünvanına görə ensiklopediyalar elmi, elmi-kütləvi və
kütləvi ensiklopediyalara ayrılır.
Ensiklopedik lüğət, sorğu və məlumat nəĢrlərində hər dəfə
mətnin yalnız kiçik bir hissəsi oxunduğuna görə kitab, ölçüsü 6-8
pt (keql) olan kiçik Ģriftlərlə də tərtib olunsa, göz yorulmur. Cib
lüğətləri üçün isə, bəzən ölçüsü 7 pt olan Ģrift seçilir
139
.
Elmi ensiklopediyalar mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulur və
ayrı-ayrı problemlərin ciddi iĢlənməsini tələb edir (Məsələn «Bö-
yük tibb ensiklopediyası»).
Elmi-kütləvi ensiklopediyalar geniĢ oxucu kütləsinə ünvan-
lanır və hər hansı bir oxucu qrupunun marağı nəzərə alınaraq,
problem kifayət qədər hərtərəfli iĢıqlandırılır (Məsələn, «Qısa tibb
ensiklopediyası»).
Kütləvi ensiklopediyalar gündəlik həyat və asudə vaxt keçir-
mək üçün geniĢ məlumat dairəsini əhatə edir (Məsələn, «Sizin
uĢaq», «Ailə ensiklopediyası» ).
Ġnformasiyanın xarakterinə görə ensiklopediyalar universal,
xüsusi və regional kimi növlərə ayrılır.
Universal ensiklopediyalar bütün bilik sahələrinə dair məlu-
matları əhatə edir və elmi-kütləvi ensiklopediyaların tələblərinə
cavab verir (Məsələn, «Böyük Sovet Ensiklopediyası», «Azərbay-
can Sovet Ensiklopediyası» ).
Xüsusi ensiklopediyalar müəyyən bir sahəyə həsr olunur və
elmi, elmi-kütləvi, kütləvi ensiklopediyalara aid edilir.
Regional ensiklopediyalar hər hansı rayon, Ģəhər haqqında
məlumatı əhatə edə bilər.
Xüsusi ensiklopediyaların özləri də sahəvi (Fizika ensiklope-
diyası), tematik (ġahmat ensiklopediyası) və şəxsi (Füzuli ensik-
lopediyası) ensiklopediyalara ayrılır.
139
Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. Bakı, 2010, s. 95.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
137
Mətnin verilməsi üsullarna görə ensiklopediyaları bircildli
və çoxcildli ensiklopediyalara ayrılırlar.
Həcminə görə ensiklopediyalar böyük (10 cildlərlə), kiçik
(10-12 cild), qısa (4-6 cild), ensiklopedik lüğət (1-3 cild) xa-rak-
terli olur.
Ensiklopediyaların aparatına müşaiyət edici məqalə, qı-
saltma və şərti işarələrin siyahısı, istinad sistemi, köməkçi gös-
təricilər, biblioqrafik aparat və mündəricat daxildir.
Ensiklopediyaların hazırlanması və onlar üzərində redaktor işi
Məqalə adları
Redaktor ensiklopediya üçün yazılan məqalə üzərində iĢlə-
yərkən izah olunan məfhum və ya mövzuların prinsipial məsələlə-
rinə xüsusi diqqət yetirməlidir. Məqalələrdə verilən məlumat də-
qiq olmalı, ən yeni material və faktlara əsaslanmalı, səlis və yığ-
cam bir dillə ifadə edilməlidir. Ensiklopediya üçün yazılan hər bir
məqalə onun baĢlığının tərifi ilə baĢlayır.
Məqalə adları (sözlər və terminlər) əsasən isim Ģəklində ve-
rilməlidir və mümkün qədər tək halda olmalıdır (Məsələn, zəlzələ,
təyyarə və s.). Məqalə adı qəbul edilən elmi terminologiyaya uy-
ğun gələndə cəm halında verilə bilər (Məsələn: Səfəvilər, Abbasi-
lər)
140
.
Məqalələrə ad verilərkən oxucunun maraqlandığı məlumatı
birinci növbədə hansı sözlə baĢlayan məqalədə axtara biləcəyini
nəzərə almaq lazımdır. Məlumatın baĢqa yerdə axtarılacağı güman
edilərsə, müvafiq müraciət məqalələri verilməlidir. Məsələn:
a)
Quru meyvə – bax Qax; b) Meyvə qurusu – bax Qax
Məqalənin adı, onun mətnindən fərqli olaraq, qara, böyük
hərflərlə verilməlidir. Adı bir neçə sözdən ibarət olan idarə və təĢ-
140
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası redaktorları üçün metodik göstəriĢlər. –
Bakı: ASE BaĢ redaksiya, 1967, s. 10.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
138
kilatlar haqqındakı məqalənin sərlövhəsi yığcam olmalı, idarənin
rəsmi adının əsas ünsürlərini əhatə etməli və elə sözlə baĢlamalıdır
ki, oxucunun məqaləni məhz bu sözdə axtaracağı ehtimal olunsun.
Bu kimi hallarda idarə və ya təĢkilatın tam adı, məqalənin yığcam
adından sonra mö-tərizədə seyrək verilir.
Müxtəlif sahələrə aid bir neçə məqalə ümumi bir adla veri-
lirsə, hər məqalənin xüsusiyyəti məqalənin adından sonra seyrək
verilir. Məsələn:
KORPUS (poliqrafiyada) -
Bir-birinə oxĢayan və ya çox yaxın olan məfhumlar ümumi
ad altında birləĢdirilə bilər. Bu cür birləĢdirilmiĢ məqalələr oxucu-
lara yalnız soraq məlumatı vermək məqsədi ilə yazılmıĢ kiçik mə-
qalələrədən ibarət olmalıdır. Məsələn,
ĠNTERVAL (lat. Intervallum sözündən: ara, məsafə), musiqidə və
akustikada -
Əsas məqalə adı, bir qayda olaraq, qısaldılmıĢ söz Ģəklində
verilə bilməz.
Bir təĢkilatın qısaldılmıĢ adı çox iĢlənirsə, qısaldılmıĢ ad
əsasən müraciət məqaləsi Ģəklində verilir Məsələn:
NATO – bax ġimali Atlantika Paktı.
Azərbaycan dilində və baĢqa dillərdən birində eyni mənada
iĢlədilən termindən bəhs edilən məqalənin adı Azərbaycanca veri-
lir; baĢqa dildəki termin isə məqalənin adından sonra mötərizədə
seyrək verilməlidir.
Məsələn:
ġƏBKORLUQ (hemeralopiya) –
Bu kimi hallarda baĢqa dildəki termin ancaq müraciət məqa-
ləsi Ģəklində verilə bilər.
Məsələn:
HEMERALOPĠYA (yun.) – görmə qabiliyyətinin pozulması, bax
Şəbkorluq.
Xarici dildəki xüsusi isimlərə, ad və soyadlara, coğrafi adla-
ra, dövri mətbuat orqanlarına və s. aid məqalə adları ensiklope-di-
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
139
yalar üçün müəyyən olunmuĢ transkripsiya prinsiplərinə uyğun Ģə-
kildə yazılmalıdır.
Məsələn:
«Cümhuriyyət» («Cumhuriyet» - «Respublika») –
Heyvan, quĢ və bitkilərdən bəhs edən məqalə adlarından
sonra bunların latınca adları mötərizədə verilir.
Məsələn:
Zürafə (Girafe) -
Məqalənin adını təĢkil edən terminin sinonimi varsa, sino-
nim mötərizədə seyrək yazılmalıdır.
Məsələn:
GÖY (səma) –
Məqalənin adından sonra onun latıncası veriləndə sinonim-
lər mötərizədəki latınca addan əvvəl seyrək verilib, vergüllə ayrıl-
malıdır.
Məsələn:
KOALA, kisəli ayı (Phascolarctus cinereus), -
Məqalənin adını təĢkil edən terminin mənĢəyi haqqında mö-
tərizədə məlumat verilərsə, müxtəlif mənĢəli sinonimlər verilən
məlumatdan sonra yazılır. Tək mənĢəli sinonimlərdə isə əvvəlcə
sinonimin özü yazılır.
Məsələn:
PASTORAL (fran. Pastorale – çobansayağı) –
Terminlərin mənşəyi. Ensiklopediyalarda verilən məqalə ad-
larında baĢqa dillərdən gəldiyi Ģübhəsiz olan bütün terminlərin
mənĢəyi haqqında məlumat verilməlidir. Hər hansı bir terminin
mənĢəyi haqqında kifayət qədər səhih göstəriĢ olmadığı hallarda
mənĢə haqqında məlumat verməyə ehtiyac yoxdur. Heyvan və
bitki növlərini, soylarını, siniflərini, fəsilələrini, təĢkil edən bioloji
terminlər, kimyəvi birləĢmə adları, dərman adlarının mənĢəyi haq-
qında məlumat verilməsinə ehtiyac yoxdur.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
140
Terminlərin mənĢəyi haqqındakı məlumat mümkün qədər
qısa olmalı və hansı dildəki sözdən əmələ gəldiyi göstərilməlidir.
Lazım olduğu hallarda terminin mənbəyi də qeyd edilir.
Məsələn:
KAPĠTAL (fran və ing. Capital; lat. caput – baĢ, baĢlıca hissə)
Termin o qədər də məĢhur olmayan bir dildən alınmıĢsa, bu
terminin mənĢəyi haqqında verilən məlumatda yalnız terminin
hansı dildən götürüldüyünü göstərmək kifayətdir.
Məsələn:
RAFĠYA (malaqasi dilindən).
BaĢqa dillərdən gələn termin mürəkkəb sözdən ibarətdirsə,
termini təĢkil edən ayrı-ayrı hissələrin kökü göstərilməlidir.
Məsələn:
VƏTƏNPƏRVƏRLĠK (ərəb. vətən – vətən, + farsca pərvər – sevən +
azər. lik Ģəkilçisi).
BaĢqa dillərdən alınmıĢ termin bir neçə məqalənin adında
təkrar olunarsa, bu terminin mənĢəyi haqqında yalnız bir dəfə,
həm də əsas məqalədə məlumat verilir
141
.
Xarici terminlərdən ibarət məqalə adlarında çox təkrar olu-
nan ön Ģəkilçilər və söz sonluqları ayrıca məqalə Ģəklində yer al-
malı və bunların etimologiyası izah edilməlidir. Xarici mürəkkəb
sözlərin mənĢəyi haqqında məlumat veriləndə bu ön Ģəkilçilərə və
söz sonluqlarına aid izahat təkrar edilməməli, bunları izah edən
məqalələrə müraciət etmək lazım gəldiyi göstərilməlidir.
Məsələn:
ANTROPO... (yun. insan) xarici mürəkkəb sözlərin əvvəlində gələrək,
bunların insana aid olduğunu göstərir
.
Məsələn, Antropologiya, antropogenez və s.
Avropa mənĢəli terminin etimlogiyası haqqında verilən mə-
lumat latın və yunan hərfləri ilə, ərəb və fars dillərindən gəlmə söz
və terminlər isə ərəb hərfləri ilə yazılmalıdır.
141
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası redaktorları üçün metodik göstəriĢlər. –
Bakı: ASE BaĢ redaksiya, 1967, s. 14.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
141
Ensiklopediyalarda terminlərin tərifi. Ensiklopediyalarda
hər bir məqalə, adətən, məqalənin adını təĢkil edən terminin, məf-
humun, hadisənin tərifi ilə baĢlanır. Yalnız məqalənin adını Ģərh
etməyə ehtiyac olmadıqda tərif verilmir. Tərif müəyyən terminin
əsas məzmununu qısa və ümumiləĢdirilmiĢ Ģəkildə ifadə etməli və
bir qayda olaraq, müəyyən anlayıĢın əsas və ən mühüm əlamətləri-
ni göstərməlidir.
Məsələn:
SĠKLOTRON (yun. siklo+...tron) – atom nüvələrini parçalamaq məqsədi
ilə elektriklənmiĢ zərrəciklərə böyük sürət verən qurğu.
Müəyyən bir tarixi hadisə, elmi nəzəriyyə və ya siyasi cərə-
yanın tərifi veriləndə onun yalnız vaxtını, yerini və zahiri cəhətlə-
rini göstərməklə kifayətlənmək olmaz. Tərifdə həmin hadisəyə qı-
saca elmi qiymət verilməli, onun əsas ictimai-siyasi məzmunu,
baĢlıca nəticələri və tarixi əhəmiyyəti qeyd edilməlidir.
Tərifi mümkün qədər bir cümlə ilə verməyə çalıĢmaq lazım-
dır. Cümlənin baĢlanğıcını təĢkil edən məqalənin adı cümlənin qa-
lan hissələrindən tire ( – ) ilə ayrılır. Tərifin əsas məzmununu bir
cümlə ilə vermək mümkün deyilsə, tərif iki cümlədən də ibarət ola
bilər. Belə hallarda iki cümlə bir-birindən nöqtəli vergüllə ay-rıl-
malıdır.
Məsələn:
LUVR (Louvre) – Parisdə fransız memarlığının görkəmli abidəsi; dün-
yanın ən böyük bədii xəzinələrindən biridir.
Hər hansı mürəkkəb anlayıĢın tərifi hökmən misal gətirilmə-
sini tələb edirsə, misal mötərizəyə alınır. Tərifin daha geniĢ Ģərhi
məqalənin mətnində verilir
142
.
Məsələn:
KARLOVSI KONQRESĠ (1698-1699) – “Müqəddəs ittifaq” (Rusiya,
Avstriya, Venesiya, PolĢa) ilə Türkiyə arasındakı müharibə qurtarandan sonra
142
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası redaktorları üçün metodik göstəriĢlər. –
Bakı: ASE BaĢ redaksiya, 1967, s. 17.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
142
1698 ilin oktyabrında Karlovsı qəsəbəsində (Slovoeniya) çağrılan beynəlxalq
konqresdir.
Tərifi mümkün qədər elə vermək lazımdır ki, içərisində mü-
raciət olmasın. Müraciət məqaləsinə ancaq o halda yol verilə bilər
ki, bunsuz məfhumun kifayət qədər dəqiq və tam tərifini vermək
qeyri-mümkün olsun.
Məsələn:
SOĞANAQLI BĠTKĠLƏR – zanbaqkimilər (Allioideae, Lilioideae
yarımfəsiləsindən) və nərgizçiçəyi fəsiləsindən soğanaq əmələ gətirən bitkilər.
Tərifdə bir qayda olaraq, «termin» və ya «ad» sözləri iĢlədil-
məməlidir, çünki tərif terminə və yaxud ada deyil, anlayıĢa və ya
hadisəyə verilir.
Məsələn:
Dostları ilə paylaş: |