AZƏrbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi məHƏMMƏd füzulġ adına Əlyazmalar ġnstġtutu



Yüklə 2,9 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/15
tarix23.02.2017
ölçüsü2,9 Kb.
#9538
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   15

Ədəbiyyat 
 
Ağır A. Elektronik akademik dergi yayıncılığı ve bir model çalıĢma-
sı  /  Marmara  Üniversitesi,  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü,  Gazetecilik 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
130 
 
Anabilim  dalı,  yayınlanmamıĢ  yüksek  lisans  tezi.  Ġstanbul,  1997, 
130 s.  
Akademik  yazım  kuralları  kitapçığı  /hazırlayanlar:  Kökdemir 
D.,Demirutku  K.,  Çırakoğlu  O.  vd.  Ankara:  BaĢkent  Üniversitesi, 
2004, 40 s. 
Asan A. Web Of Science Kapsamındaki Türk Dergilerinin 2010 Yılı 
Etki  Faktörü  (Impact  Factor)  ve  Diğer  Verilerin  Analizi  //  Sağlık 
bilimlerinde süreli yayıncılık 2011, 9. Ulusal sempozyum, Editörler 
toplantısı, Ankara, 2011, 
Aytekin M. Bilimsel yayınlarda hakemlik sistemi // Tarım, veteriner 
ve  biyoloji  bilimleri  süreli  yayıncılık  2.  çalıĢtayı.  TÜBĠTAK, 
ULAKBĠM, 2008, s. 63-67. 
Babayev Z., Məmmədli R. Dövri nəĢrlərin hazırlanma texnologiyası. 
Dərs vəsaiti. – Bakı, ĠSRA, 2007, 152 s.   
Besimoğlu  C.  Akademisyenlerin  elektronik  dergi  kullanımında  di-
siplinler  arasındakı  farklılıklar  /  Hacettepe  Üniversitesi,  Sosyal  Bi-
limler  Enstitüsü,  Bilgi  ve  belge  yönetimi  bölümü,  yayınlanmamıĢ 
yüksek lisans tezi, Ankara, 2007, 176 s.   
Cebeci  Z.  Akademik  yayıncılıkta  açık  kaynak  (E-dergi  yönetimi 
yazılımları // Tarım, veteriner ve biyoloji bilimleri süreli yayıncılık 
2. çalıĢtayı. TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 133-140.  
Çelik G. Editör Bağımsızlığı // Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 
2011, 9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara, 2011. 
ÇökmüĢ  C.  Bilimsel  araĢtırmanın  yayına  dönüĢtürülmesi:  sorunlar 
ve  öneriler  //  YaĢam  Bilimlerinde  Süreli  Yayıncılık  4.Editörler 
ÇalıĢtayı Bildirileri. 
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/ccokmus.pdf 
Day  A.  Robert.  Bilimsel  bir  makale  nasıl  yazılır  ve  yayımlanır?  / 
çeviren AĢkar Altay G. Ankara: TÜBĠTAK, 1996, 177 s. 
Demirel Ġ.H., Erol B., Saraç C. Akademik yazım ihlalleri. – Ankara: 
TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2011, 132 s. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
131 
 
Er R. Makale. DĠA. C. 27, Ankara, 2003, s. 407-408. 
ErbaĢ D. Süreli yayın kapsamında yer alan makale türlerinin dağılım 
dengesi nasıl olmalıdır? // Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 2011, 
9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara, 2011, 
Erol  A.  Dünyada  ve  Türkiyede  elektronik  yayıncılık  /  Süleyman 
Demirel  Üniversitesi,  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü,  yayınlanmamıĢ 
yüksek lisans tezi, Ġsparta, 2009, 138 s.  
Əliyev  F.,  Ağayev  ġ.  Azərbaycanda  elmin  problemləri  və  inkiĢaf 
perspektivləri. - Bakı: “Elm” nəĢriyyatı, 2011, 151 s. 
Gözen  R.  Dergilerin  kalite  güvencesi  olarak  hakemlik  ve  bazı 
sorunlar  //  5.  Ulusal  Sosyal  Bilimlerde  Süreli  Yayıncılık  Kurultayı 
Bildirileri. 
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/gozen.pdf 
Hacettepe  Üniversitesi  edebiyat  fakültesi  dergisinin  indekslenmesi 
ve  elektronik  ortama  aktarılması  /  haz.Uçak  N.,  Kurbanoğlu  S., 
DemirbaĢ F. Proje. Ankara, 2006. 
Kahraman A. Türk edebiyatında makale. DĠA. Ankara, 2003, c. 27. 
S. 408. 
XXI  yüzyılda bilimsel yayıncılık: hedefler ve yaklaĢımlar. Ankara: 
TÜBĠTAK, 2001, 88 s. 
Kapçı  E.G.  Hakemlik  sürecindeki  geliĢmelerin  değerlendirilmesi: 
nasıl  iyi  bir  hakem  olunur?  //  5.  Ulusal  Sosyal  Bilimlerde  Süreli 
Yayıncılık Kurultayı Bildirileri. 2010.  
http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/kapci.pdf 
 
Kozak  N.  Türkiye’deki  akademik  dergiler:  “Türkiye  Akademik 
Dergiler AraĢtırması”nın 1997/1998 ve 2002 dönemlerindeki uygu-
lamalarından  elde  edilen  veriler  üzerine  bir  inceleme.  Sağlık 
Bilimlerinde Süreli Yayıncılık Ulusal Sempozyumu (28 Mart 2003, 
Ankara). 
http://www.ulakbim.gov.tr/servisler/uvt/tip/sempozyum/nkozak1.pd 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
132 
 
Kozak N. Türkiye akademik dergiler rehberi - 2002. Ankara: Detay 
Yayıncılık, 2002. 
Kutsal  Y.  G.  Editör  Olmak  //  Sağlık  bilimlerinde  süreli  yayıncılık 
2011, 9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara, 2011. 
Orhan M. Teknik ve bilimsel yayıncılıkta indeksleme süreci // Aka-
demik Dizayn Dergisi (Journal of Academic Design), 2011, 4 (1), s. 
8-11. 
Özdağ  H.  Bilimsel  yayın  sürecinde  hakemlik  müessisesi  //  Tarım, 
veteriner  ve  biyoloji  bilimleri  süreli  yayıncılık  2.  çalıĢtayı. 
TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 57-59.  
Paoletti  E.  Rewarding  reviewers-  could  a  reviewer  factor  be  a 
solution? 2010. 
http://www.elsevier.com/wps/find/reviewershome.print/ru_issue4 
Sert O.  Editör ve Hakem  Seçimi //YaĢam Bilimlerinde Süreli Ya-
yıncılık 4.Editörler ÇalıĢtayı Bildirileri. 
 http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/osert.pdf.  
Sert O., Anıl O., Aydan D. Türkçe dergilerin fiziksel özelliklerinin 
incelenmesi // Tarım, veteriner ve biyoloji bilimleri süreli yayıncılık 
2. çalıĢtayı. TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 71-105.   
Suludere  Z.  Bilimsel  makale  değerlendirilmesinde  hakem  seçimi  // 
Tarım,  veteriner  ve  biyoloji  bilimleri  süreli  yayıncılık  2.  çalıĢtayı. 
TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2008, s. 61-62. 
Süreli Yayınların Türk Tıp Dizinine Kabul Edilme KoĢulları – 2011 
// Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 2011, 9. Ulusal sempozyum, 
Editörler toplantısı, Ankara, 2011. 
ġahin A. Editör olmak: sorumluluklar ve sorunlar. 
 http://uvt.ulakbim.gov.tr/toplanti/uay10/asahin.pdf 
Testa J. Thomson Reuters yayın seçme iĢlemi. 
http://thomsonreuters.com/content/science/pdf/ssr/journal_selection
_essay-turkish.pdf. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
133 
 
Tonta, Y. Açık eriĢim: Bilimsel iletiĢim ve sosyal bilimlerde süreli 
yayıncılık üzerine etkileri // I. Ulusal Sosyal Bilimlerde Süreli Ya-
yıncılık Sempozyumu, 2-3 Kasım 2006, Ankara.  
Tunç M. ISI atıf dizinlerine derginizi kazandırmanız için öneriler // 
Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık, TUBĠTAK, 2004, s. 251-255. 
Türkiyenin  bilimsel  yayın  hatitası:  Türkiye`de  dergi  yayıncılığı 
üzerine  bibliyometrik  bir  araĢtırma  /  Proje  yöneticisi  Y.Tonta. 
Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve belge yönetimi bölümü, 2007, 89 s.  
Ulus  T.  Editör  ve  Editörler  Kurulu  //  Sağlık  bilimlerinde  süreli 
yayıncılık 2011, 9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara, 
2011, s. 23-26.  
Uluoğlu  C.  Süreli  Yayın  Okuru  Ne  Ġster?  //  Sağlık  bilimlerinde 
süreli  yayıncılık  2011,  9.  Ulusal  sempozyum,  Editörler  toplantısı, 
Ankara, 2011, s. 27-30. 
Uğur Ö. Süreli Yayın Sahipleri, Yayıncılar ve Editцrler Arasındaki 
ĠliĢki Nasıl Olmalıdır? // Sağlık bilimlerinde süreli yayıncılık 2011, 
9. Ulusal sempozyum, Editörler toplantısı, Ankara, 2011, s. 31-33. 
Vəliyev Ġ. Redaktənin əsasları. Dərslik. – Bakı: GünəĢ, 2009. - 404 
s. 
Yayın etiği sempozyumu. Ankara: TÜBĠTAK. 1996. 
Yılmaz  B.  Türkiye’de  kitap  ve  dergi  üretimi  üzerine  niceliksel  bir 
değerlendirme. Cumhuriyet Kitap No. 603 (13 Ekim 2001), s. 12-13. 
Zeynalov N. Azərbaycan mətbuat tarixi. – Bakı: ADU, 1973, 111 s. 
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. - 
Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с. 
Антонова  С.,  Соловьев  В.  Редактирование.  Общий  курс.  - 
Москва: Издательство МГУП, 1999, 256 с. 
Миьчин  А.  Методика  и  техника  редактирования  текста.  -  М.: 
Книга, 1972, 320 с. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
134 
 
Соловьев  В.И.,  Рябинина  Н.З.  Редакторская  подготовка 
периодических  изданий:  Учебное  пособие  М.: Изд-во  МГАП 
«Мир книги», 1993. - 100 с.   
Теория  и  практика  редактирования:  Хрестоматия  /  Сост. 
Сикорский Н.М., Толстяков А.П.; Под ред. Н.М. Сикорского. 2-
е изд., перераб. - М.: Изд-во МПИ, 1990.  384 с.   
Щербаков  А.С.  Организация  работы  редакции  журнала:  Учеб. 
пособие  для  вузов  по  спец.  «Журналистика».  -  М.:  Высшая 
школа, 1987. - 208 с. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
135 
 
VI FƏSĠL 
SORAQ-MƏLUMAT NƏġRLƏRĠ 
 
Soraq-məlumat kitabları elmi və ya tətbiqi xarakter daĢıyan, 
sıra  ilə  düzülmüĢ,  axtarıĢ  üçün  rahat,  bütünlüklə  oxucu  nəzərə 
alınmaqla hazırlanmıĢ nəĢrlərdir. Bu əsərlər üçün faktların xüsusi 
seçimi, özünəməxsus dil və üslub, Ģərhlərin qısalığı vacib Ģərtlər-
dəndir.  Soraq  nəĢrlərinin  tərtibinin əsas  tələbi  onun  konsepsiyası-
nın maksimum dərəcədə dəqiqliyi və dolğunluğudur.  
 
Ensiklopedik nəşrlər 
 
Ensiklopediya  -  hər  hansı  və  ya  bütün  sahələrə  dair  məlu-
matlar qısa məqalə Ģəklində Ģərh olunmuĢ, əlifba və ya sistematik 
qaydada verilmiĢ nəĢrdir. Ensiklopediyanın vəzifəsi nəzərdə tutul-
muĢ  həcmdə  bütün  sahələrə  (universal)  və  ya  konkret  bir  sahəyə 
(xüsusi) dair sistemləĢdirilmiĢ məlumat verməkdir. Ensiklopediya-
ya qarĢı qoyulan tələblərdən ən vacibi Ģərhin müxtəsərliyidir.  
Əsas mətnin strukturuna görə ensiklopediyaları əlifba və sis-
temli  ensiklopediyalara  ayrılırlar.  QarıĢıq  strukturlu  ensiklopedi-
yalar  da  mövcuddur.  Buraya  sistemli  əlifba  və  ya  əlifba  sistemli 
ensiklopediyalar aiddir.  
Əlifba ensiklopediyalarının əsas struktur vahidi ensiklopedik 
məqalə  lüğəti  hesab  olunur.  Sərlövhə  sözü  məqalənin  təsvir  ob-
yektini əks etdirir. Sərlövhə söz, söz birləĢməsi, ifadə, termin, Ģəxs 
adı və s. əhatə edə bilər. Məqalədə mətndə bəhs olunan obyektin 
xarakteristikası verilir.  
Ensiklopediyada  məqalələr  bir-birini  təkrar  etməməlidir. 
Təkrarların qarĢısını  almaq  çün mətndaxili istinadlar verilməlidir. 
Ensiklopediyalarda  yerə  qənaət  etmək  və  nəĢrdə  mətn  və  il-
lüstrasiya  materiallarının  bütün  elementlərini  vahid  Ģəklə  salmaq 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
136 
 
üçün qısaltma və şərti işarələrdən istifadə olunur. Bu iĢarələr qı-
saltma və Ģərti iĢarələr siyahısında yer alır.  
Oxucu ünvanına  görə  ensiklopediyalar elmi,  elmi-kütləvi  və 
kütləvi ensiklopediyalara ayrılır.  
Ensiklopedik  lüğət,  sorğu  və  məlumat  nəĢrlərində  hər  dəfə 
mətnin yalnız kiçik bir hissəsi oxunduğuna görə kitab, ölçüsü 6-8 
pt  (keql)  olan  kiçik  Ģriftlərlə  də  tərtib  olunsa,  göz  yorulmur.  Cib 
lüğətləri üçün isə, bəzən ölçüsü 7 pt olan Ģrift seçilir
139

Elmi ensiklopediyalar mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulur və 
ayrı-ayrı problemlərin ciddi iĢlənməsini tələb edir (Məsələn «Bö-
yük tibb ensiklopediyası»).  
Elmi-kütləvi  ensiklopediyalar  geniĢ  oxucu  kütləsinə  ünvan-
lanır  və  hər  hansı  bir  oxucu  qrupunun  marağı  nəzərə  alınaraq, 
problem kifayət qədər hərtərəfli iĢıqlandırılır (Məsələn, «Qısa tibb 
ensiklopediyası»).  
Kütləvi ensiklopediyalar gündəlik həyat və asudə vaxt keçir-
mək  üçün  geniĢ  məlumat  dairəsini  əhatə  edir  (Məsələn,  «Sizin 
uĢaq», «Ailə ensiklopediyası» ). 
Ġnformasiyanın  xarakterinə görə ensiklopediyalar  universal, 
xüsusi və regional kimi növlərə ayrılır. 
Universal ensiklopediyalar bütün bilik sahələrinə dair məlu-
matları  əhatə  edir  və  elmi-kütləvi  ensiklopediyaların  tələblərinə 
cavab verir (Məsələn, «Böyük Sovet Ensiklopediyası», «Azərbay-
can Sovet Ensiklopediyası» ). 
Xüsusi ensiklopediyalar müəyyən bir sahəyə həsr olunur və 
elmi, elmi-kütləvi, kütləvi ensiklopediyalara aid edilir. 
Regional  ensiklopediyalar  hər  hansı  rayon,  Ģəhər  haqqında 
məlumatı əhatə edə bilər.  
Xüsusi ensiklopediyaların özləri də sahəvi (Fizika ensiklope-
diyası),  tematik  (ġahmat  ensiklopediyası)  və  şəxsi  (Füzuli  ensik-
lopediyası) ensiklopediyalara ayrılır.  
                                                           
139
 Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. Bakı, 2010, s. 95. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
137 
 
Mətnin  verilməsi  üsullarna  görə  ensiklopediyaları  bircildli 
və çoxcildli ensiklopediyalara ayrılırlar.  
Həcminə  görə  ensiklopediyalar  böyük  (10  cildlərlə),  kiçik 
(10-12  cild),  qısa  (4-6  cild),  ensiklopedik  lüğət  (1-3  cild)  xa-rak-
terli  olur. 
Ensiklopediyaların  aparatına  müşaiyət  edici  məqalə,  qı-
saltma    şərti  işarələrin  siyahısı,  istinad  sistemi,  köməkçi  gös-
təricilər, biblioqrafik aparat və mündəricat daxildir.  
 
Ensiklopediyaların hazırlanması və onlar üzərində redaktor işi  
 
Məqalə adları 
Redaktor  ensiklopediya  üçün  yazılan  məqalə  üzərində  iĢlə-
yərkən izah olunan məfhum və ya mövzuların prinsipial məsələlə-
rinə  xüsusi  diqqət  yetirməlidir.  Məqalələrdə  verilən  məlumat  də-
qiq olmalı, ən yeni material və faktlara əsaslanmalı, səlis və yığ-
cam bir dillə ifadə edilməlidir. Ensiklopediya üçün yazılan hər bir 
məqalə onun baĢlığının tərifi ilə baĢlayır.  
Məqalə adları (sözlər və terminlər) əsasən isim Ģəklində ve-
rilməlidir və mümkün qədər tək halda olmalıdır (Məsələn, zəlzələ, 
təyyarə  və  s.).  Məqalə  adı  qəbul  edilən  elmi  terminologiyaya  uy-
ğun gələndə cəm halında verilə bilər (Məsələn: Səfəvilər, Abbasi-
lər)
140
.  
Məqalələrə  ad  verilərkən  oxucunun  maraqlandığı  məlumatı 
birinci  növbədə  hansı  sözlə  baĢlayan  məqalədə  axtara  biləcəyini 
nəzərə almaq lazımdır. Məlumatın baĢqa yerdə axtarılacağı güman 
edilərsə, müvafiq müraciət məqalələri verilməlidir. Məsələn:  
a)
 
Quru meyvə – bax Qax; b) Meyvə qurusu – bax Qax  
Məqalənin  adı,  onun  mətnindən  fərqli  olaraq,  qara,  böyük 
hərflərlə verilməlidir. Adı bir neçə sözdən ibarət olan idarə və təĢ-
                                                           
140
  Azərbaycan  Sovet  Ensiklopediyası  redaktorları  üçün  metodik  göstəriĢlər.  – 
Bakı: ASE BaĢ redaksiya, 1967, s. 10. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
138 
 
kilatlar  haqqındakı  məqalənin  sərlövhəsi  yığcam  olmalı,  idarənin 
rəsmi adının əsas ünsürlərini əhatə etməli və elə sözlə baĢlamalıdır 
ki, oxucunun məqaləni məhz bu sözdə axtaracağı ehtimal olunsun. 
Bu kimi hallarda idarə və ya təĢkilatın tam adı, məqalənin yığcam 
adından sonra mö-tərizədə seyrək verilir.  
Müxtəlif sahələrə aid bir neçə məqalə ümumi bir adla veri-
lirsə,  hər  məqalənin  xüsusiyyəti  məqalənin  adından  sonra  seyrək 
verilir. Məsələn: 
KORPUS (poliqrafiyada) - 
Bir-birinə  oxĢayan və  ya çox  yaxın  olan məfhumlar ümumi 
ad altında birləĢdirilə bilər. Bu cür birləĢdirilmiĢ məqalələr oxucu-
lara yalnız soraq məlumatı vermək məqsədi ilə yazılmıĢ kiçik mə-
qalələrədən ibarət olmalıdır. Məsələn, 
ĠNTERVAL (lat. Intervallum sözündən: ara, məsafə), musiqidə və 
akustikada - 
 Əsas məqalə adı, bir qayda olaraq, qısaldılmıĢ söz Ģəklində 
verilə bilməz. 
Bir  təĢkilatın  qısaldılmıĢ  adı  çox  iĢlənirsə,  qısaldılmıĢ  ad 
əsasən müraciət məqaləsi Ģəklində verilir Məsələn:  
NATO – bax ġimali Atlantika Paktı. 
Azərbaycan dilində  və  baĢqa dillərdən  birində  eyni  mənada 
iĢlədilən termindən bəhs edilən məqalənin adı Azərbaycanca veri-
lir; baĢqa dildəki  termin isə məqalənin  adından  sonra mötərizədə 
seyrək verilməlidir.  
Məsələn: 
ġƏBKORLUQ (hemeralopiya) – 
Bu kimi hallarda baĢqa dildəki termin ancaq müraciət məqa-
ləsi Ģəklində verilə bilər.  
Məsələn: 
HEMERALOPĠYA (yun.) – görmə qabiliyyətinin pozulması, bax 
Şəbkorluq. 
Xarici dildəki xüsusi isimlərə, ad və soyadlara, coğrafi adla-
ra, dövri mətbuat orqanlarına və s. aid məqalə adları ensiklope-di-

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
139 
 
yalar üçün müəyyən olunmuĢ transkripsiya prinsiplərinə uyğun Ģə-
kildə yazılmalıdır. 
Məsələn: 
«Cümhuriyyət» («Cumhuriyet» - «Respublika») – 
Heyvan,  quĢ  və  bitkilərdən  bəhs  edən  məqalə  adlarından 
sonra bunların latınca adları mötərizədə verilir. 
Məsələn: 
Zürafə (Girafe) -  
Məqalənin  adını  təĢkil  edən  terminin  sinonimi  varsa,  sino-
nim mötərizədə seyrək yazılmalıdır. 
Məsələn: 
GÖY (səma) – 
Məqalənin  adından  sonra  onun  latıncası  veriləndə  sinonim-
lər mötərizədəki latınca addan əvvəl seyrək verilib, vergüllə ayrıl-
malıdır. 
Məsələn: 
KOALA, kisəli ayı (Phascolarctus cinereus), - 
Məqalənin adını təĢkil edən terminin mənĢəyi haqqında mö-
tərizədə  məlumat  verilərsə,  müxtəlif  mənĢəli  sinonimlər  verilən 
məlumatdan  sonra  yazılır.  Tək  mənĢəli  sinonimlərdə  isə  əvvəlcə 
sinonimin özü yazılır.  
Məsələn: 
PASTORAL (fran. Pastorale – çobansayağı) – 
 
Terminlərin mənşəyi. Ensiklopediyalarda verilən məqalə ad-
larında  baĢqa  dillərdən  gəldiyi  Ģübhəsiz  olan  bütün  terminlərin 
mənĢəyi  haqqında  məlumat  verilməlidir.  Hər  hansı  bir  terminin 
mənĢəyi  haqqında  kifayət  qədər  səhih  göstəriĢ  olmadığı  hallarda 
mənĢə  haqqında  məlumat  verməyə  ehtiyac  yoxdur.  Heyvan  və 
bitki növlərini, soylarını, siniflərini, fəsilələrini, təĢkil edən bioloji 
terminlər, kimyəvi birləĢmə adları, dərman adlarının mənĢəyi haq-
qında məlumat verilməsinə ehtiyac yoxdur. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
140 
 
Terminlərin  mənĢəyi  haqqındakı  məlumat  mümkün  qədər 
qısa olmalı və hansı dildəki sözdən əmələ gəldiyi göstərilməlidir. 
Lazım olduğu hallarda terminin mənbəyi də qeyd edilir.  
Məsələn: 
KAPĠTAL (fran və ing. Capital; lat. caput – baĢ, baĢlıca hissə) 
Termin o qədər də məĢhur olmayan bir dildən alınmıĢsa, bu 
terminin  mənĢəyi  haqqında  verilən  məlumatda  yalnız  terminin 
hansı dildən götürüldüyünü göstərmək kifayətdir. 
Məsələn: 
RAFĠYA (malaqasi dilindən). 
BaĢqa  dillərdən  gələn  termin  mürəkkəb  sözdən  ibarətdirsə, 
termini təĢkil edən ayrı-ayrı hissələrin kökü göstərilməlidir.  
Məsələn: 
VƏTƏNPƏRVƏRLĠK (ərəb. vətən – vətən, + farsca pərvər – sevən + 
azər. lik Ģəkilçisi). 
BaĢqa  dillərdən  alınmıĢ  termin  bir  neçə  məqalənin  adında 
təkrar  olunarsa,  bu  terminin  mənĢəyi  haqqında  yalnız  bir  dəfə, 
həm də əsas məqalədə məlumat verilir
141
.  
Xarici  terminlərdən  ibarət  məqalə  adlarında  çox  təkrar  olu-
nan ön Ģəkilçilər və söz sonluqları ayrıca məqalə Ģəklində yer al-
malı  və  bunların  etimologiyası  izah  edilməlidir.  Xarici  mürəkkəb 
sözlərin mənĢəyi haqqında məlumat veriləndə bu ön Ģəkilçilərə və 
söz  sonluqlarına  aid  izahat  təkrar  edilməməli,  bunları  izah  edən 
məqalələrə müraciət etmək lazım gəldiyi göstərilməlidir.  
Məsələn: 
ANTROPO...  (yun.  insan)  xarici  mürəkkəb  sözlərin  əvvəlində  gələrək, 
bunların insana aid olduğunu göstərir
.  
Məsələn, Antropologiya, antropogenez və s. 
Avropa  mənĢəli  terminin  etimlogiyası  haqqında  verilən  mə-
lumat latın və yunan hərfləri ilə, ərəb və fars dillərindən gəlmə söz 
və terminlər isə ərəb hərfləri ilə yazılmalıdır. 
                                                           
141
  Azərbaycan  Sovet  Ensiklopediyası  redaktorları  üçün  metodik  göstəriĢlər.  – 
Bakı: ASE BaĢ redaksiya, 1967, s. 14. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
141 
 
 
Ensiklopediyalarda  terminlərin  tərifi.  Ensiklopediyalarda 
hər bir məqalə, adətən, məqalənin adını təĢkil edən terminin, məf-
humun,  hadisənin  tərifi  ilə  baĢlanır.  Yalnız  məqalənin  adını  Ģərh 
etməyə  ehtiyac  olmadıqda  tərif  verilmir.  Tərif  müəyyən  terminin 
əsas məzmununu qısa və ümumiləĢdirilmiĢ Ģəkildə ifadə etməli və 
bir qayda olaraq, müəyyən anlayıĢın əsas və ən mühüm əlamətləri-
ni göstərməlidir.  
Məsələn: 
SĠKLOTRON (yun. siklo+...tron) – atom nüvələrini parçalamaq məqsədi 
ilə elektriklənmiĢ zərrəciklərə böyük sürət verən qurğu. 
Müəyyən bir tarixi hadisə, elmi nəzəriyyə və ya siyasi cərə-
yanın tərifi veriləndə onun yalnız vaxtını, yerini və zahiri cəhətlə-
rini göstərməklə kifayətlənmək olmaz. Tərifdə həmin hadisəyə qı-
saca  elmi  qiymət  verilməli,  onun  əsas  ictimai-siyasi  məzmunu, 
baĢlıca nəticələri və tarixi əhəmiyyəti qeyd edilməlidir.  
Tərifi mümkün qədər bir cümlə ilə verməyə çalıĢmaq lazım-
dır. Cümlənin baĢlanğıcını təĢkil edən məqalənin adı cümlənin qa-
lan hissələrindən tire  ( – ) ilə ayrılır. Tərifin əsas məzmununu bir 
cümlə ilə vermək mümkün deyilsə, tərif iki cümlədən də ibarət ola 
bilər.  Belə  hallarda  iki  cümlə  bir-birindən  nöqtəli  vergüllə  ay-rıl-
malıdır.  
Məsələn: 
LUVR  (Louvre)  –  Parisdə  fransız  memarlığının  görkəmli  abidəsi;  dün-
yanın ən böyük bədii xəzinələrindən biridir. 
Hər hansı mürəkkəb anlayıĢın tərifi hökmən misal gətirilmə-
sini  tələb edirsə, misal  mötərizəyə  alınır. Tərifin daha  geniĢ  Ģərhi 
məqalənin mətnində verilir
142
.  
Məsələn: 
KARLOVSI  KONQRESĠ  (1698-1699)  –  “Müqəddəs  ittifaq”  (Rusiya, 
Avstriya,  Venesiya,  PolĢa)  ilə  Türkiyə  arasındakı  müharibə  qurtarandan  sonra 
                                                           
142
 Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası redaktorları üçün metodik göstəriĢlər. – 
Bakı: ASE BaĢ redaksiya, 1967, s. 17. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
142 
 
1698  ilin  oktyabrında  Karlovsı  qəsəbəsində  (Slovoeniya)  çağrılan  beynəlxalq 
konqresdir.   
Tərifi mümkün qədər elə vermək lazımdır ki, içərisində mü-
raciət olmasın. Müraciət məqaləsinə ancaq o halda yol verilə bilər 
ki,  bunsuz  məfhumun  kifayət  qədər  dəqiq  və  tam  tərifini  vermək 
qeyri-mümkün olsun. 
Məsələn: 
SOĞANAQLI  BĠTKĠLƏR  –  zanbaqkimilər  (Allioideae,  Lilioideae 
yarımfəsiləsindən) və nərgizçiçəyi fəsiləsindən soğanaq əmələ gətirən bitkilər. 
Tərifdə bir qayda olaraq, «termin» və ya «ad» sözləri iĢlədil-
məməlidir, çünki tərif terminə və  yaxud ada deyil, anlayıĢa və  ya 
hadisəyə verilir. 
Məsələn: 
Yüklə 2,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   15




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin