AZƏrbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi məHƏMMƏd füzulġ adına Əlyazmalar ġnstġtutu

ƏDƏBĠYYAT 
 
Fərruxfal  R.  Ədəbi  mətnlərin  redaktəsi  /  fars  dilindən  çevirən 
M.Məhəmmədi.http://kultaz.com/2008/01/22/rza-ferruxfal-edebi-
metnlerin-redaktesi/ 
Vəliyev Ġ. Ədəbi-bədii və uĢaq kitablarının redaktəsi. – Bakı: 2002.-  
200s. 
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. - 
Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с. 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
201 
 
Барыкин  В.  Справочный  аппарат  изданий  художественной 
литературы. - М.: 1978. 
 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
202 
 
X FƏSĠL 
TƏKRAR NƏġRLƏR 
 
Təkrar nəşrlərin tipoloji xarakteristikası 
 
Kitabların  təkrar  nəĢri  ilə  bağlı  terminlərin  və  ″təkrar  nəĢr″ 
anlayıĢının  vahid  izahı,  demək  olar  ki‚  indiyədək  mövcud  deyil. 
Təkrar nəĢrlərin əsas növləri aĢağıdakılardır: həqiqi təkrar nəşr və 
təkrar çap olunma.  
Bu  anlayıĢlar  mahiyyətcə  eynilik  təĢkil  etsələr  də‚  onların 
bir-birindən  fərqli  cəhətləri  də  mövcuddur.  Belə  ki‚  ″təkrar  çap 
olunma″ hər hansı əsərin əvvəllər nəĢr olunmuĢ və baĢqa bir nəĢ-
riyyat tərəfindən buraxılmıĢ mətni əsasında çapıdır. ″Təkrar nəĢr″ 
isə  mövcud  nəĢriyyat  tərəfindən  iĢıq  üzü  görmüĢ  hər  hansısa  bir 
nəĢrin yenidən çap olunmasıdır.  
Mətnində zəruri dəyişiklik edilən və ya edilməyən, ayrıca ti-
rajla buraxılan nəşrlər təkrar nəşr adlanır.  
Təkrar  nəĢr  hansısa  bir  dəyiĢiklik‚  əlavələr‚  səhvlərin  dü-
zəliĢi‚ yenidən iĢlənmə‚ həmçinin sadalanmıĢ növlərin birgə kom-
binasiyası və  ya əvvəlki nəĢrin tamamilə təkrar edilməsi əsasında 
hazırlana bilər. Onu da qeyd edək ki‚ əgər nəzərdə tutulan nəĢrdə 
bundan  öncəki  nəĢrin  mətninin  25%-dən  çoxu  dəyiĢikliyə  uğra-
mıĢsa‚ bu təkrar nəĢr deyil‚ əksinə‚ tamamilə yeni nəşr hesab olu-
nur. Bütün bu xüsusiyyətləri nəzərə alaraq‚ təkrar nəĢrlərin aĢağı-
dakı növləri müəyyən olunmuĢdur
179
: 
 
 

 
TamamlanmıĢ   
 
 

 
Səhvləri düzəldilmiĢ 
 
 
 
 

 
Yenidən iĢlənmiĢ 
 
 
 
 
 

 
Yenidən baxılmıĢ 
 
 
 
 
                                                           
179
  Антонова  С.  и  др.  Редакторская  подготовка  изданий:  Учебник.  - 
Москва, 2002, 468 с. 
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
203 
 

 
GeniĢləndirilmiĢ 
 
 
 
 
 

 
Stereotip. 
 
 
 
 
 
 
Təkmilləşdirilmiş  nəşr  əvvəlki nəĢrdən əlavə mətni  və  əlavə 
qeydləri ilə fərqlənən nəĢrdir. 
Yenidən  işlənmiş  nəşr  əvvəlki  nəĢrdən  müəyyən  dəyiĢikliyi 
ilə fərqlənən nəĢrlərə deyilir. 
Stereotip  nəşr  dəyiĢiklik  edilmədən  əsərin  stereotipdən  tək-
rar çapıdır.  
Bundan əlavə‚ təkrar nəĢrlərin əsas qrupunu reprint və faksi-
mile nəşrlər təĢkil edir. Onları eyniləĢdirmək olmaz. Reprint nəĢr 
– müvafiq nəĢrin ayrıca ottiskinə deyilir. Belə hesab edilir ki‚ rep-
rint nəĢrlərdən çox mürəkkəb topluların təkrar nəĢri zamanı və ya 
ilkin  nəĢrin  simasını  saxlamaq  ehtiyacı  olarkən  istifadə  etmək 
daha məqsədəuyğundur. Reprint nəĢrlər 2 növə bölünür: 
1.
 
Əvvəllər müxtəlif nəĢrlərdə iĢıq üzü görmüĢ əsərlərin bir 
nəĢrdə yenidən çap edilməsi; 
2.
 
NəĢrin  əsas  tirajı  hazırlanana  qədər  çap  olunan  cüzi 
nəĢrlər. 
 
 
Preprint nəĢrlər əksər hallarda reklam məqsədilə hazırlanır.  
Faksimile - qrafik orijinalın fotoqrafiya‚ yaxud çap üsulu ilə 
çıxarılan  dəqiq  surətidir.  Faksimile  nəĢr  zamanı  qrafik  orijinalın 
ölçüləri‚ kağızın və ya cildin xarici görünüĢü‚ mətnin və ya illüs-
trasiyaların bütün xüsusiyyətləri və s. qorunub saxlanılmalıdır. 
 
Təkrar nəĢr müqavilədə qeyd olunmuĢ müddət və ya əvvəlki 
nəĢr üçün qanuni müddəti bitdikdən sonra iĢıq üzü görə bilər. Bu-
nun  üçün  kitabın  müəllifi  ilə  müqavilə  bağlanır  və  ona  müəyyən 
məbləğdə  qanorar  ödənilir.  Əgər  müqavilədə  göstərilmiĢ  müddət 
ərzində əsər dəyiĢiklik edilmədən tamamlanmıĢ‚ yəni əlavə tirajla 
çap  olunmuĢsa  və  müəllif  qanorarı  ödənilmiĢsə‚  bu  tiraj  yenidən 
çap  adlanır.  Bu  zaman  nəĢriyyat  orijinalı  kimi  baĢqa  nəĢriyyatda 
çap olunmuĢ hər hansı bir mətndən istifadə olunur. NəĢriyyatın öz 
nəĢrini yenidən çap etməsi ya dəyiĢiklik olunmadan təkrar nəĢrdir‚ 
ya da  çapın  tamamlanmasıdır. NəĢriyyat  redaktoru  əsərləri təkrar 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
204 
 
nəĢrə  hazırlayarkən  bəzi  kriteriyalara  xüsusi  diqqət  yetirməlidir. 
Əsərin seçilməsi isə müntəzəm‚ sistematik‚ ildən-ilə aparılmalıdır. 
Seçim subyektiv və ya təsadüfi olmamalıdır. Subyektiv elementlə-
rin mümkün qədər az olması üçün ölkənin görkəmli elm adamla-
rından ibarət  komissiya  bu iĢə cəlb  olunmalıdır. NəĢrlərin seçimi 
onların  bədii  keyfiyyətlərinə  görə  aparılmalıdır.  Lakin  diqqət  ye-
tirmək lazımdır ki‚ eyni bir əsər dəfələrlə təkrar nəĢr olunmasın.   
Hal-hazırda nəĢriyyatların çoxu bədii prinsiplər əsasında de-
yil,  kommersiya  prinsipləri əsasında fəaliyyət  göstərirlər. PeĢəkar 
redaktor nəĢrin səmərəli (rasional) tirajını müəyyən edir, oxucu tə-
ləbatını,  mövcüd  kitabda  oxucunu  cəlb  edən  xüsusiyyətləri,  onun 
məzmun və tərtibatını öyrənir. 
Əvvəllər  nəĢriyyatla  kitab  ticarəti  müəssisələri  arasında 
funksiya  bölgüsünü  və  bununla  bağlı  mövcud  ənənələri  nəzərə 
alaraq belə hesab edirdilər ki, oxucu marağının və oxucu tələbatı-
nın öyrənilməsi kitab ticarəti ilə məĢğul olan müəssisələrin və ki-
tabxanaların vəzifələridir. 
Praktikada isə aktuallıq kriteriyasından istifadə olunur. Tək-
rar nəĢrlərin bu və  ya digər hadisələrlə bağlı olaraq nəĢr edilməsi 
aktuallığın formal əlamətidir. Nisbətən az aktuallığı ilə seçilən və 
qeyri-aktual nəĢrlərin iĢıq üzü görməsinin qarĢısını almaq üçün te-
matik  plan  tərtib  olunarkən  gələcək  nəĢrlərin  mövzusunu  düzgün 
qiymətləndirmək,  onlardan  ən  aktualını,  yəni  böyük  elmi  və  mə-
dəni əhəmiyyəti ilə fərqlənən mövzuları seçmək lazımdır. 
Seçim üçün ən vacib kriteriya - kitabın təkrar nəĢri üçün ve-
rilmiĢ  mövzunun  məqsədəuyğun  olmasıdır.  Professional  naĢirlər 
hazırkı dövrdə təkrar nəĢri planlaĢdırarkən onun oxucu auditoriya-
sını və bazardakı tələbatı nəzərə alırlar. 
Çox zaman təkrar nəĢrin məqsədəuyğunluğu ticarət  Ģəbəkə-
sinin sifariĢi  əsasında iki yolla müəyyən edilir: 

 
əlavə edilmiĢ tiraj formasında 

 
yeni nəĢrin buraxılıĢ sifariĢi yolu ilə 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
205 
 
Tədris  proqramlarında  edilən  dəyiĢikliklər,  elmi-texniki 
nailiyyət,  yeni  normativ  aktlar,  texnologiyada  və  ölçü  vahidlərin-
dəki dəyiĢikliklər, həmçinin kitabların məhvi – bütün  bu xüsusiy-
yətlər bu və ya digər əsərin təkrar nəĢri haqqında qərar  çıxarılma-
sına bilavasitə təsir göstərir. 
  Plana  daxil  etmək  üçün  mövzu  seçərkən  nəzərə  almaq  la-
zımdır ki, mövcud mövzuya aid kitabın təkrar nəĢri üçün nəĢriyya-
tın  real  imkanları  varmı  və  poliqrafiya  müəssisəsi  nəĢrin  tərtiba-
tının bütün tələblərini keyfiyyətlə yerinə yetirmək  qabiliyyətində-
dirmi? 
Statistikadan aydın görünür ki, təkrar nəĢrə daha çox rast gə-
linən ədəbiyyat növü dərsliklərdir. 
Əksər  hallarda  təkrar  nəĢr  haqqında  qərar  qəbul  edilərkən 
kommersiya  gəliri  əsas  götürülür.  NaĢirlər  böyük  oxucu  tələbatı 
ilə  seçilən  dərslikləri,  sorğu  kitablarını,  istehsal  vəsaitlərini  yeni-
dən  nəĢr  edirlər.  Çox  zaman  elmi  (orta  və  ali  məktəb  dərslikləri, 
elmi-köməkçi vəsaitlər), filoloji (xarici dilləri öyrədən dərsliklər), 
ikidilli  lüğətlər  və  hüquq  ədəbiyyatı  nəĢrləri  (rəsmi  sənədlər,  qa-
nunlar, aktlar, sərəncamlar) daha çox təkrar nəĢr olunurlar. 
NaĢirlər üçün vacib  problemlərdən biri  – nəĢrlərin  tipologi-
yasıdır. Təkrar nəĢr zamanı redaktor üçün vacib məsələlərdən biri 
gələcək nəĢrin tipinin düzgün müəyyən olunmasıdır. NəĢrin kitab 
bazarındakı uğuru, alıcılıq qabiliyyəti bundan asılıdır. Bu, həm də 
təkrar və paralellizmlə bağlı olan  çoxlu  sayda nəĢriyyat  problem-
lərinin aradan götürülməsinə, nəĢrin uyğun aparatla təmin edilsinə, 
redaktor hazırlığının təkmilləĢdirilsinə, oxucuların bu və ya digər 
nəĢrə olan tələbatının ödənilməsinə kömək edir. 
Müxtəlif tipli nəĢrlərin təsnifləĢdirilməsinin məqsədi və oxu-
cu ünvanının  əlamətlərinə görə tipologiyanın müəyyənləĢdirilmə-
sində hələ də çox ziddiyyətli fikirlər vardır. Uzun müddət Ģikayət 
edilirdi  ki,  müəllif  əsərlərinin  əksəriyyəti  aydın  profilsiz,  dəqiq 
oxucu  auditoriyasına  ünvanlanmadan,  bütün  məsələləri  gündəmə 
gətirib heç birini sona qədər tam həll etmədən çap olunurlar. Məhz 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
206 
 
bu  ziddiyyətli  fikirlərin  qarĢısını  almaq  üçün  və  ölkədə  nəĢr  olu-
nan  təkrar  nəĢrlərin  keyfiyyət  səviyyəsini  artırmaq  üçün  nəinki 
əsər  müəllifləri,  həmçinin  nəĢri  həyata  keçirəcək  nəĢriyyat,  onun 
redaktoru,  digər  məsul  Ģəxslər  və  kitab  ticarəti  ilə  məĢğul  olan 
ayrı-ayrı müəssisə rəhbərləri də bu iĢdə maraqlı olmalıdırlar. NəĢr 
üzərində redaksiya iĢinin nə kəmiyyət, nə də keyfiyyət xarakteris-
tikası  onun  tipini  müəyyənləĢdirmək  iqtidarında  deyil.  Bu  zaman 
nəĢrin araya-ərsəyə gəlməsi üçün sərf edilən bütün əmək əhəmiy-
yətini itirər və bu yalnız mənasız vaxt itkisinə gətirib çıxarar. NəĢ-
rin tipini  yalnız onun nəyi ifadə efməsi  baxımından müəyyənləĢ-
dirmək olar
180
.  
Təkrar nəĢrin redaktə  prosesinə  yalnız təkrar nəĢr üçün  əsər 
seçildikdən, gələcək təkrar nəĢrin tipoloji xarakteri müəyyənləĢdi-
rildikdən,  bütün  lazımi  dəyiĢikliklər  və  tamamlanma  edildikdən, 
səhvlər üzərində müəyyən iĢlər aparıldıqdan sonra baĢlamaq olar. 
 
   
 
 
 
Təkrar nəşrlərin çapa hazırlanması 
   
 
Hər  hansı  bir  əsərin  təkrar  nəĢri  zamanı  redaktor  müəlliflə 
birgə  iĢlənəcək  yeni  materialın  həcm  və  məzmununu  müəyyən 
edir,  yəni  əsas  mətnə  ediləcək  dəyiĢikliklərin  xarakterini  tapır. 
Təkrar  nəĢrlərin  növündən  asılı  olaraq,  ediləcək  əlavələrin  məz-
munu  və  həcmi  müəyyən  olunur.  Redaktor  özü-özlüyündə  edilə-
cək  əlavələrin nə  qədər  vacib  olduğunu, nəĢri keyfiyyət baxımın-
dan necə yaxĢılaĢdıracağını müəyyənləĢdirməyə borcludur. Ortaya 
çıxan  qüsur  və  anlaĢılmamazlıqları  redaktor  müəlliflə  birgə  həll 
etməyə  çalıĢmalıdır  və  nəĢrin  səviyyəli  alınmasında  ilk  növbədə 
redaktor və müəllif maraqlı olmalıdırlar. Elə hallar da olur ki, ilkin 
nəĢrdə  texniki  səbəblər  üzündən  mətni  ixtisar  etmək,  yaxud  da 
                                                           
180
  Антонова  С.  и  др.  Редакторская  подготовка  изданий:  Учебник.  - 
Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с. 
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
207 
 
əlavələr etmək lazım gəlir ki, nəĢrin həcmini mövcud çap vərəqinə 
tam Ģəkildə çatdırıb yerləĢdirmək mümkün olsun. Bəzən müəlliflə 
birlikdə  redaktor  heç  də  böyük  əhəmiyyəti  olmayan  bir  materialı 
mətnə əlavə etməyə və ya hansısa bir fəsli tamamilə ixtisar etməyə 
məcbur olur
181
. Növbəti, yəni təkrar nəĢrdə isə həm müəllif, həm 
də redaktor əvvəlki nəĢrdə ixtisar olunmuĢ materialı əlavə etmək, 
bütün  səhvləri  düzəltmək,  köhnəlmiĢ  informasiyaları  mümkün 
qədər 
azaltmaq 
imkanına 
malikdirlər. 
Təkrar 
nəĢrin 
kompazisiyasına  redaktor  xüsusi  bir  diqqətlə  yanaĢmalıdır  və 
peĢəkarcasına  davranmalıdır.  Yenidən  iĢlənmiĢ  materialın  həcmi 
çox olarsa, bu zaman redaktor təkrar nəĢrin və onun ayrı-ayrı his-
sələrinin  nə  dərəcədə  uğurlu  olduğunu  dəqiq  müəyyən  etməlidir. 
Kompozisiyadakı dəyiĢikliklər əsaslandırılmıĢ Ģəkildə olmalıdır və 
nəĢrin  planını  və  məzmununu  tam  qavramaq  üçün  redaktor  əsəri 
bütünlüklə oxumalı, onu özündən əvvəlki nəĢrlə müqayisə etməli, 
gələcək  nəĢrə  veriləcək  adın  nə  dərəcədə  dəqiq  və  dolğun 
seçildiyini müəyyənləĢdirməlidir. 
   
 
 
Təkrar nəşrin aparatının redaktəsi 
 
NəĢr aparatı−axtarıĢ, sorğu, elmi və  ya izahlı mətn element-
lərinin  kompleksidir.  NəĢrin  aparatının  tərkibi  konkret  ədəbiyyat 
növü ilə sıx bağlıdır. NəĢrin aparatına aĢağıdakılar daxildir: 

 
birbaĢa  mətnin  məzmununa  münasibət  bildirən  və  oxucuya 
müəllif  mətni  haqqında  düzgün  təsəvvür  formalaĢdırmağa 
kömək edən materiallar, müĢayiətedici məqalələr və Ģərhlər 
bu materiallara aiddir;   
 

 
tam  sorğu  xarakteri  daĢıyan  elementlər.  Bu  elementlərin 
nəĢrdənkənar  mövcudluğu  mümkünsüzdür.  Onlar  bir  növ 
                                                           
181
  Антонова  С.  и  др.  Редакторская  подготовка  изданий:  Учебник.  - 
Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с. 
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
208 
 
mətn üzərində bələdçi rolunu oynayır. Məsələn, baĢlıqlar bu 
elementlərə  aid  edilir.  Bu  elementlər  adətən  ″köməkçi 
elementlər″ adlandırılır
182
. 
BuraxılıĢ  məlumatları  –  çıxıĢ  məlumatlarının  bir  hissəsi 
olub, nəĢrin yaradıcı-texniki xarakteristikasını verir, kitabın isteh-
sal tarixini, çap olunduğu mətbəə və nəĢriyyat haqqında məlumat-
ları  özündə  əks  etdirir.  BuraxılıĢ  məlumatlarına  aiddir:  nəĢriyyat 
fəaliyyətinə  dair  lisenziya  nömrəsi,  verilmə  tarixi,  formanın  yığı-
ma  verilmə  tarixi,  çapa  imzalanma  tarixi,  format,  kağız  növü  və 
nömrəsi, qarnitur, çap üsulu, fiziki çap vərəqi, uçot-nəĢriyyat vərə-
qi, tiraj, səhifə sayı, poliqrafiya müəssisəsinin  formaya dair sifariĢ 
nömrəsi, nəĢriyyat və mətbəənin adı, ünvanı, nəĢrin ili və s. Bu sa-
dalanan elementlərə  heç  də  həmiĢə  təkrar nəĢrlərdə  rast  gəlinmir. 
Təkrar nəĢrlərin Ģərhi üzərində iĢləyərkən redaktor  əvvəlki nəĢrin 
müsbət  təcrübəsindən  geniĢ  istifadə  etməlidir.  Digər  tədqiqat-
çıların  göstərdiyi  faktı  araĢdırarkən  mütləq  onların  müəlliflərini 
göstərmək lazımdır. 
ġərhlərin  tərtibi  zamanı  iki  problem  yarana  bilər.  Onlardan 
biri budur ki, mətn quru protokol Ģərhləri ilə müĢayiət oluna bilər. 
Belə Ģərhlər bədii obrazların özunəməxsusluq və gözəlliyini anla-
mağa  mane  olur.  Digər  təhlükə  isə  ondadır  ki,  müəllif  mətni  sər-
bəst  və  subyektiv  Ģərhlərə  meyilli  ola  bilər.  NəĢri  Ģərh  edən  Ģəxs 
oxucuya əlçatmaz faktları dəqiq təqdim etməlidir. Çünki bu faktla-
rı  dəqiq  mənimsəmədən  baĢa  düĢmək  qeyri-mümkündür.  ġərhçi 
daima əsərin bu və ya digər yerində subyektiv Ģərh təhlükəsi qarĢı-
sında durur. Subyektiv qərar nə qədər qaçılmaz olsa belə, verilmiĢ 
Ģərh materialın subyektivliyi və mövcud ifadələrin akademik dol-
ğunluğu ilə seçilməlidir. 
 
                                                           
182
  Антонова  С.  и  др.  Редакторская  подготовка  изданий:  Учебник.  - 
Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с. 
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
209 
 
ġərhçi mətndə olan bu və ya digər ad və faktları Ģərh edər-
kən mütləq bu analoji ad və fakt materiallarının dəqiq izahının ve-
rilməli olduğunu unutmamalıdır. ġərhlərdə (izahatlarda) natamam-
lıq və anlaĢılmazlıq olmamalıdır. Həm də unutmaq lazım deyil ki, 
bir naməlum faktı digəri ilə əvəzləmək olmaz. Əgər Ģərhçinin izah 
etdiyi sözlər və ifadələr məna etibarilə oxucuya tam aydın deyilsə, 
bu, normal hal deyil.  
Mətnin  açıqlanmamıĢ,  dolğun  Ģərh  olunmamıĢ  bu  ya  digər 
faktları  və  incəlikləri  adətən  redaktorun  etinasız,  qeyri-ciddi  mü-
nasibətindən  yaranır. Əgər Ģərhlərin izahının bu natamamlığı  mə-
lumatın  kifayət  qədər  olmaması  baxımındandırsa,  bu  halda,  Ģərh 
zamanı uyğun düzəliĢ və ya qeydlər göstərilməlidir. 
ġərhlərin çox ciddi və tipik çatıĢmamazlıqlarından biri onun 
struktur elementlərinin əlaqəsizliyidir. Ġstənilən Ģərhdə elmi möv-
qe olmalıdır, ifadə üslubu ciddi obyektivliyi ilə seçilməlidir və po-
lemikadan tamamilə qaçmaq lazımdır. ġərh zamanı predmeti müx-
təlif prizmadan xaraterizə edən faktlar seçilməlidir. 
Retrospektiv təkrar nəĢrlər istisna olmaqla, qeydlər səhifənin 
sonunda,  izah  və  Ģərhlər  hissəsində  yerləĢdirilir.  Bəzən  kombinə 
olunmuĢ  üsuldan  istifadə  olunur.  Məsələn,  müəllif  qeydləri  ha-
Ģiyədə  göstərilir  (HaĢiyə  -  mətndəki  hər  hansı  istinadı  göstərmək 
məqsədilə  səhifənin  sonunda  verilən  qeyddir.  O,  xırda  Ģriftlə  yı-
ğılır, özündən əvvəl müxtəlif simvollar – rəqəm, ulduz və s. qoyu-
lur.); redaksiya və nəĢriyyat qeydləri isə mətndən kənara çıxarılır. 
Bu  cür  üsul  seçilmiĢ  əsərlər  toplusunda  və  istənilən  alimin  hər 
hansısa bir əsərinin təkrar nəĢri zamanı mümkündür. 
 
Təkrar nəĢr redaktorunun vəzifəsi qeyd və izahları unifikasi-
ya  etmək,  onları  əvvəlki  nəĢrlərə  uyğunlaĢdırmaqdır  (əgər  mətn 
gələcək təkrar nəĢrin əsasını təĢkil edirsə). 
Bundan  baĢqa,  bütün  dəyiĢikliklər  barədə  məlumat  Ģərhlərə 
verilmiĢ preambulada öz əksini tapmalıdır.   
Təkrar  nəĢrdə  ön  söz  və  giriş  məqaləsi  xüsusi  diqqət  tələb 
edir. Redaktor təkrar nəĢr sifariĢi alarsa, ön sözə xüsusi bir diqqət-

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
210 
 
lə  yanaĢmalı,  ya  yeni  bir  ön  söz  yazmalı,  ya  da  ön  sözü  öncəki 
nəĢrdə olduğu kimi verməlidir. Təkrar nəĢr zamanı giriĢ məqaləsi 
isə əksər hallarda yenidən yazılır
183
.  
Ön sözdə adətən əvvəlki nəĢrin çatıĢmamazlıqları, nöqsanla-
rı,  gələcək  nəĢrin  öncəkindən  fərqli  cəhətləri  qeyd  edilir,  yeni 
nəĢrdəki dəyiĢikliklər və tamamlanmalar xarakterizə edilir, həmçi-
nin təkrar nəĢrin vacibliyi izah edilir. Bundan əlavə, ön sözdə yeni 
tədqiqatların,  yeni  texnologiyanın,  elmi  iĢin  nəticələri,  bəzi  mə-
lumatların yenilikləri və s. göstərilir. Əgər öncəki nəĢrdəki ön söz-
də prinsipial məsələlərə toxunulmuĢsa, onda gələcək nəĢrdə bu ön 
söz saxlanıla bilər.  
Redaktor əvvəlki nəĢrin nöqsanlarını, qüsurlu cəhətlərini nə-
zərə almalı, onları düzəltməyə çalıĢmalıdır, bu məqsədlə də mətni 
dəfələrlə oxumalıdır. Təkrar nəĢrdə hansı göstəriciyə ehtiyac oldu-
ğunu müəyyən etmək lazımdır: ad, predmet, xronoloji. 
 
Əgər  təkrar  nəĢrə  yeni  material  əlavə  olunmuĢsa,  nəĢrin 
struktur və kompozisiyası dəyiĢdirilir və ən əsası, köməkçi göstə-
ricilər yenidən tərtib olunur. 
Təkrar nəĢrdə göstərici bir sıra tələblərə cavab verməlidir ki, 
bu  tələblər  onun  funksiyalarının  tez  və  keyfiyyətlə  yerinə  yetiril-
məsinə imkan verir:  
Birincisi, göstərici kitabın məzmununu kifayət qədər dolğun 
əks etdirməlidir. Bu meyar elmi iĢçilər, mütəxəssislər üçün olduq-
ca əsasdır. Göstəricinin tamlığı anlayıĢların elmi, praktiki əhəmiy-
yətinə görə müəyyən edilir. 
Ġkincisi, göstərici oxucuya lazımi informasiyanı tez və dəqiq 
tapmağa kömək etməlidir. 
Üçüncüsü, göstəricidə semantik cəhətdən yaxın, lakin leksik 
cəhətdən müxtəlif anlayıĢlar bir-birinə bağlı olmalıdır. 
                                                           
183
  Антонова  С.  и  др.  Редакторская  подготовка  изданий:  Учебник.  - 
Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с. 
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
211 
 
Dördüncüsü,  göstəricinin  tərtibatı  texniki  nöqteyi-nəzərdən 
yüksək səviyyədə olmalıdır, həmçinin çap keyfiyyətinə, materialın 
yerləĢdirilməsinə, Ģriftə, mətndə istifadə olunmuĢ sitatların dəqiq-
liyinə xüsusi diqqət göstərilməlidir. Əgər təkrar nəĢrdə mətnə də-
yiĢikliklər  edilmiĢsə  və  əvvəlki  göstəricini  olduğu  kimi  saxlamaq 
qərarı  alınmıĢsa,  redaktor  səhifələrdə  sitatların  yerləĢmə  də-
qiqliyini yoxlamalıdır. 
 
Təkrar nəĢr üçün mütləq yeni bir buraxılıĢ məlumatları tərtib 
olunmalıdır: titul vərəqi, annotasiya, buraxılıĢ, çap məlumatları və 
s. Titul vərəqində təkrar nəĢrin növü və nömrəsi göstərilir. Kitabın 
titul  elementlərini  hazırlayarkən  annotasiya  xüsusi  diqqət  tələb 
edir.  
Annotasiyalarda oxucuya lazım və gərəkli olan kifayət qədər 
məlumat vardır ki, onların köməyilə oxucu qarĢısında duran kitab 
barədə,  onun  ifadə  etdiyi  əsas  məna,  məzmun  haqqında  ilkin  in-
formasiyaya yiyələnmiĢ olur.  
 
Təkrar  nəĢrlərdə  verilmiĢ  annotasiyaların  əsas  və  ən  geniĢ 
yaylmıĢ qüsuru odur ki, annotasiyalar kitabın əsas məzmununu aç-
mır, müəllifin  əsərə hansı  yeniliklər  gətirdiyini  özündə  əks etdir-
mir, mövcud nəĢrlə əvvəlki nəĢr arasındakı fərqləri göstərmir. An-
notasiya  tərtibi  təcrübəsində  çox  vaxt  kitabın  üstünlükləri  ĢiĢirdi-
lir.  NəĢrin  müsbət  tərəfləri  və  bu  müsbətliyə  verilən  dəyər  qeyd 
oluna bilər, lakin bu məlumat öz obyektivliyini qoruyub saxlama-
lı, zorla oxuculara  hər hansısa  fikri aĢılamamalıdır. Redaktor bü-
tün  buraxılıĢ,  çap  məlumatlarını,  həmçinin  biblioqrafik  təsvirləri 
hal-hazırda qüvvədə olan standarta uyğun tərtib etməlidir. 
Təkrar  nəĢrlər  qüvvədə  olan  nəĢriyyat  iĢi  haqqında  qanunu-
nun  xüsusi  maddələri  ilə  nizamlanır.  Əgər  nəĢriyyat  hər  hansısa 
bir  kitabın  təkrar  nəĢrini  qərara  alıbsa,  bunu  müəllifə  bildirməyə 
borcludur. Əsərin dəyiĢiklik edilərək təkrar nəĢri (səhvlərin düzəl-
dilməsi  istisna  olmaqla)  yalnız  müqaviləyə  əsasən  gerçəkləĢə 
bilər.    
 
 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
212 
 
Təkrar    nəĢr    məqsədilə  seçilən  əsərlərin  hazırlanmasının 
müəyyən  prinsip  və  qaydaları  mövcuddur.  Köhnə  texnologiyaya 
əsasən müəyyən standartda  olan çap vərəqi nəĢriyyata təqdim olu-
nurdu. (Çap vərəqi - nəĢrin çapı üçün istifadə olunan müxtəlif öl-
çülü  standart kağız vərəqlərdir. Adətən 1/16 formatında olan  çap 
vərəqlərindən istifadə olunur). Qaydalar çox ciddi idi, belə ki, təq-
dim  olunan  çap  vərəqi  qeydlərlə  birlikdə  mətbəəyə  gedirdi.  Ha-
zırda, bir qayda olaraq, əlyazmaların yığılması birbaĢa nəĢriyyatda 
kompüterdə reallaĢdırılır. Çap üçün göndəriləcək orijinal maket də 
mətbəədə  hazırlanırdı.  Bu  gün  isə  tam  əksinə,  hər  bir  nəĢriyyat 
əsərin  müəllifinə  öz  tələblərini  irəli  sürür.  Əsərin  təkrar  nəĢrinin 
qayda və  prinsipləri müqavilə  ilə  müəyyən olunur. Müəllif əsərin 
mətnini  kompüterdə  çap  olunmuĢ  və  ya  diskə  yığılmıĢ  halda 
nəĢriyyata  təqdim  edə  bilər.  Üzərində  müəyyən  iĢ  görülməklə 
baĢqa  bir  variant  da  mövcuddur:  müəllif  kitabı  və  çap  olunmuĢ 
vərəqləri mətnin yenidən iĢlənmiĢ yerlərini göstərməklə və ya dü-
zəldilmiĢ yanlıĢ yerləri bildirməklə nəĢriyyata təqdim edir. Mətnin 
təqdim  edilməsinin  digər  variantları  da  mövcuddur  (nəĢriyyatın 
rəhbərliyi  ilə  razılığa  əsasən).  Sonunda  mətn  lazımi  dərəcədə  iĢ-
lənib  hazırlandıqdan  sonra  əlyazma  yığılmaq  üçün  verilir.  Bu 
yığılma yeni nəĢrin keçdiyi aĢağıdakı hazırlıq mərhələlərini keçir: 
tutuĢdurma  və  ya  tutuĢdurulub  yoxlama  mərhələsi,  əlyazmanın 
qrammatik  və  redaksiya  proseslərinə  hazırlıq  mərhələsi,  səhi-
fələnmə mərhələsi və s. 
Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpası müstəqil ölkə-
mizdə həyata keçirilən ən təqdirəlayiq islahatlardan biridir. Bu is-
lahatın həyata keçirilməsi istiqamətində bir sıra əsaslı iĢlər görül-
müĢdür. 
Respublikamızda  təkrar  nəĢrlərin  kütləvi  çapı  Azərbaycan 
Respublikası Prezidentinin 12 yanvar 2004-cü il «Azərbaycan di-
lində latın qrafikası ilə kütləvi nəĢrlərin həyata keçirilməsi haqqın-
da»  sərəncamından  sonra  geniĢ  vüsət  almıĢdır.  Sərəncamda  de-
yilir: 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
213 
 
«Müstəqil Azərbaycan Respublikasında həyatın müxtəlif sa-
hələrində  aparılan  islahatlar  içərisində  latın  qrafikalı  Azərbaycan 
əlifbasının  bərpa  edilməsi  böyük  tarixi  əhəmiyyət  kəsb  edir. 
H.Əliyevin  “Dövlət  dilinin  tətbiqi  iĢinin  təkmilləĢdirilməsi  haq-
qında” 18 iyun 2001-ci il tarixli və “Azərbaycan əlifbası və Azər-
baycan dili gününün qeyd edilməsi haqqında” 9 avqust 2001-ci il 
tarixli  fərmanları  ölkənin  ictimai-siyasi  həyatında  mühüm  hadisə 
olmuĢ  və  latın  qrafikalı  Azərbaycan  əlifbasına  keçidi  bütövlükdə 
təmin etmiĢdir. Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası artıq həyatımı-
zın bütün sahələrində tam yerini tutmuĢdur. Bununla yanaĢı, Azər-
baycan  ədəbiyyatı,  mədəniyyəti  və  elminin  vaxtilə  kiril  qrafikası 
ilə çap olunmuĢ qiymətli nümunələrinin latın qrafikasında yenidən 
kütləvi Ģəkildə nəĢr olunması günün ən vacib məsələlərindən biri 
olaraq qalır. 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  Ġ.Əliyevin  imzaladı-
ğı  sərəncamda  deyilir:  “Dövlət  müstəqilliyinin  baĢlıca  rəmzlərin-
dən biri  sayılan ana dilinə dövlət  qayğısının daha da artırılmasını 
təmin  etmək,  Azərbaycan  ədəbiyyatı,  mədəniyyəti  və  elminin  ən 
gözəl nümunələrini müasir dövrdə təbliğ etmək və gələcək nəsillə-
rə çatdırmaq məqsədilə  Azərbaycan dilində əvvəllər kiril qrafika-
sında  çap  olunmuĢ  əsərlərin  latın  qrafikası  ilə  yenidən  nəĢrinin 
kütləvi  Ģəkildə  həyata  keçirilməsi  zərurətini  nəzərə  alaraq  qərara 
alıram:  
1. 2004-cü ildə latın qrafikası ilə ilk mərhələdə çapı nəzərdə tutulan əsər-
lərin siyahısı təsdiq olunsun (siyahı əlavə olunur). 
2.  Azərbaycan  Respublikasının  Nazirlər  Kabineti  2004-cü  ildə  AR-ın 
bütün kütləvi kitabxanalarına latın qrafikası ilə yenidən çap olunmuĢ kitabların 
alınması üçün zəruri vəsaitin ayrılmasını təmin etsin. 
3.Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  Ġcra  Aparatına  tapĢırılsın  ki,  - 
Azərbaycan  Respublikasının  Təhsil  Nazirliyi,  AR-ın  Mədəniyyət  Nazirliyi, 
Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası ilə bir-
likdə 2005–2008-ci illərdə latın qrafikası ilə yenidən çapı nəzərdə tutulan əsər-
lərin siyahısını bir ay müddətində hazırlayıb təsdiq olunmaq üçün AR-ın prezi-
dentinə təqdim etsin; 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
214 
 
- Azərbaycan Respublikasının Nazilər Kabineti və respublikanın maliyyə 
qurumları  birlikdə  müvafiq  plan-qrafik  tərtib  edib  latın  qrafikası  ilə  yenidən 
nəĢr olunması nəzərdə tutulan kitablarn çapını təmin etsin; 
-  Azərbaycan  Respublikasının  aidiyyatı  qurumları  ilə  birlikdə  yenidən 
çapı nəzərdə tutulan kitabların mətnlərinin elektron daĢıyıcıları və internet vasi-
tələri ilə yayılmasını, latın qrafikasında Azərbaycan ədəbiyyatının virtual kitab-
xanasının yaradılmasını təmin etsin”. 
Sərəncamda  Azərbaycan  dilində  latın  qrafikası  ilə  yenidən 
nəĢri nəzərdə tutulan kitabların siyahısı içərisində ilk növbədə lü-
ğət və ensiklopediyaların, Azərbaycan xalq ədəbiyyatı, klassik və 
müasir  Azərbaycan  ədəbiyyatı,  dünya  ədəbiyyatından  seçilən  nü-
munələrin nəĢri planlaĢdırılmıĢdır. 
Təkrar  nəĢrlərin  çapı  sahəsində  önəmli  islahatlardan  biri  də 
AR Prezidentinin «Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri-
nin  Azərbaycan  dilində  nəĢri  nəzərdə  tutulan  əsərlərinin  siyahısı-
nın təsdiq edilməsi haqqında» 30 dekabr 2007-ci il tarixli sərənca-
mıdır. Sərəncamda deyilir: 
“Dünya  ədəbiyyatının  görkəmli  nümayəndələrinin  əsərləri-
nin Azərbaycan dilində nəĢr edilməsi haqqında” AR Prezidentinin 
24 avqust 2007-ci il tarixli 2354 nömrəli Sərəncamına uyğun ola-
raq qərara alıram: 
1.  Dünya  ədəbiyyatının  görkəmli  nümayəndələrinin  əsərlərindən  ibarət 
150 cildlik “Dünya  ədəbiyyatı kitabxanası”na  daxil olunmuĢ  əsərlərin siyahısı 
təsdiq edilsin (siyahı əlavə olunur).  
2. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası bu Sərəncamın I bəndi ilə təs-
diq olunmuĢ Siyahıya daxil edilmiĢ əsərlərin tərcüməsi, tərtibatı, çapa hazırlan-
ması barədə təkliflərini bir ay müddətində AR Prezidentinin Ġcra Aparatına təq-
dim etsin. 
 
3. AR-ın Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll et-
sin. 
 
4.  Bu  Sərəncam  imzalandığı  gündən  qüvvəyə  minir.  “Dünya  ədəbiyyatı 
kitabxanası”na  daxil  olunmuĢ  əsərlərin  siyahısı  içərisində  isə  klassik  dünya 
ədəbiyyatı,  müasir  dünya  ədəbiyyatı  nümunələri,  Nobel  mükafatına  layiq 
görülmüĢ müəlliflərin əsərlərindən seçmələr və dünya ədəbiyyatı üzrə antologi-
yalar yer almıĢdır. 
 

Vüsalə Musalı.  Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
 
 
215 
 
Hal-hazırda bu kitabların böyük əksəriyyətinin latın qrafika-
sında təkrar nəĢri həyata keçirilmiĢdir
184
.