Azərbaycan Dövlət

2-ci sual. Mülki müdafiənin mühafizə qurğuları. Fərdi və tibbi mühafizə vasitələri.   
Mülkü  müdafiənin  əsas  üsullarından  biri  mühafizə  qurğularından  istifadə  edilməsidir. 
Sülh  və  müharibə  dövrlərində  baş  vermiş  fövqəladə  hadisələr  zamanı  əhalinin 
sığınacaqlarda  yerləşdirilməsi  xüsusən  böyük  şəhərlərdə  əhalinin  evakuasiya  edilməsi 
mümkün olmadıqda çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Təkcə müharibə dövründə deyil, sülh 
şə
raitində  də  baş  verən  fövqəladə  hadisələrdə  əhalinin  sağlamlığı  və  həyatının 
qorunmasında mülki müdafiənin sığınacaq və qurğularından istifadə olunur. 
Sığınacaqlar sığınan insanları nüvə silahının zədələyici amillərinin təsirindən, müasir adi 
qırğın  vasitələrinin,  həmçinin,  bakterial,  zəhərləyici  maddələrin  təsirindən,  güclü  təsirli 
zəhərləyici  maddələrin,  nüvə  enerjisi  qurğularında  qəzalar  zamanı  parçalanan  radioaktiv 

maddələrin  təsirindən  və  yanğınlar  zamanı  yanma  məhsullarının  və  alovun  təsirindən 
mühafizə edir. 
Mühafizə 
qurğularının 
təsnifatı 
aşağıdakı 
xüsusiyyətlər 
üzrə 
aparılır: 
- Təyinatına görə - texnika və mülkiyyətin qorunması, əhalinin mühafizəsi (sığınacaqlar, 
radiasiya əleyhinə sığınacaqlar və sadə sığınacaqlar) 
- Konstruksiyasına görə - açıq tipli (xəndək, boşluq), qapalı tipli (sığınacaqlar və radiasiya 
ə
leyhinə sığınacaqlar- RƏD). 
Ə
halinin  müharibə  və  sülh  dövründə  fövqəladə  hallar  zamanı  baş  verən  təhlükələrdən 
qorumaq üçün kollektiv mühafizə üsullarından istifadə olunur (mülki müdafiənin mühəndis 
qurğuları).  Əhalinin  müharibə  və  sülh  dövründə  ən  etibarlı  mühafizə  vasitəsi  sığınacaqlar 
hesab olunur. 
Sığınacaqlar insanların qəzalardan, sülh şəraitində baş verən təbii fəlakətlərdən, həmçinin 
müharibə dövrü üçün xarakter fövqəladə hadisələrin—kütləvi qırğın silahlarının və müasir 
adi  qırğın  vasitələrinin  zədələyici  amillərinin  təsirindən  qorunmaq  üçün  nəzərdə  tutulub. 
Sığınacaqlar  zəhərləyici  maddələrdən  və  bakterial  vasitələrdən,  yanğın  zamanı  alovun, 
yüksək hərarətin və  zərərli  qazların  təsirindən,  partlayışlar  zamanı  dağıntılardan  mühafizə 
edir. Bir sözlə mühafizə qurğuları insanları FH bütün zədələyici amillərindən qoruyur. 
Sığınacaqlarda həyai fəaliyyətini təmin edən qəza-xilasetmə dəstələri və əhalini mühafizə 
edən məntəqələr yaradılır: ərzaq, ilkin tibbi yardım, zədələnmiş insanları toplayan, isidici. 
 
 
Sığınacaqlar  sülh  dövründə  yaradılır  və  lazım  olan  vasitələrlə  təchiz  olunur. 
Şə
raitə  uyğun  olaraq  sığınacaqlar  binaların  daxilində  və  kənarda  quraşdırıla  bilər.  Daxili 
sığınacaqlara  binaların  tərkibində  olan  zirzəmilər,  xaricdə  quraşdırılanlara  isə  binadan 
kənarda quraşdırılmış sığınacaqlar aiddir. 
 

 
 
Sığınacaqların təsnifatı. 
Sığınacaqlar aşağıda sadalanan xüsusiyyətlərə görə təsnif olunur: 
- mühazə xüsusiyyətlərinə görə; 
- yerləşdiyi əraziyə görə; 
- həcminə görə; 
- tikilmə tarixinə görə; 
- konstruksiya materiallarına görə; 
- elektrik enerjisi ilə təminatına görə; 
- filtr-ventilyasiyaların quraşdırılmasına görə; 
- sülh şəraitində istifadə məqsədinə görə. 
Həcminə görə sığınacaqlar: 
- kiçik                     - 150- 600 insan yerləşən; 
- orta ölçülü            - 600 - 2000 insan yerləşən; 
- böyük həcmli       - 2000-dən çox insan yerləşə bilən növlərə. 
150 nəfərdən az tutumu olan sığınacaqlar o halda inşa edilir ki, həm yerli şərait, həm də 
iqtisadi  nöqteyi-nəzərdən  sərfəli  olsun.  1000-2000  nəfərlik  tutumu  olan  sığınacaqlar  inşa 
edilərkən 
tikintinin 
adambaşına 
maya 
dəyəri 
aşağı 
düşür. 
Yerləşdiyi əraziyə görə: 
- Tikililərdə (binanın zirzəmi və baza hissələrində); 
- Metropolitendə və dağ oyuqlarında; 
- Kənarda yaradılanlar (bina tərkibində olmayanlar); 
Tikildiyi yerinə görə: 
- binanın tərkibində tikilənlər və binanın xaricində tikilənlər. 
Binanın tərkibində tikilənlərə zirzəmiləri, dağ şaxtalarını aid etmək olar. 
Tikilmə vaxtına görə: 
-  sülh  dövründə  əvvəlcədən  tikilənlər  və  boş  meydançalarda  yaradılan  tez  tikilən 
sığınacaqlar. 
Tikilmə materiallarına görə: 
- meşə materiallarından tikilənlər; 
- daş divarlılar; 
-  dəmir-betonlu  (dəmir  –  betonlular  tikiliş  növünə  görə  bir  neçə  növə  bölünür:  dəmir-
monolit, monolit və dəmir. Geniş yayılan dəmir – monolitlilərdir) və parçadan tikilənlər. 
Enerji təminatına görə: 

- şəhərin elektrik xəttlərilə t
qoruyucu mənbə ilə təmin olunan
Filtr-ventilyasiyaların quruluş
-  sənaye  istehsallı  ventilyasiya  qur
sadələşdirilmiş ventilyasiya qurğ
Sığınacaqların hava təminatı ad
- təmiz ventilyasiya rejimind
- süzücü ventilyasiya rejimind
- içəridəki hava bərpa (regenerasiya) edilm
Yerin altında quraşdırılmış (zirz
qatına davamlı materiallarla tikilir, giri
 
 
Çirklənmiş  havanın  içəri  daxil  olmaması  üçün  sı
ventilyasiya  qurğuları  quraşdırılır  v
müddət  qalırlar,  hətta  dağılmış
Yanğınlardan, kimyəvi maddəl
bölgədən,  sanitar-gigiyenik  qaydalara 
yaşamasını təmin edəcək şəraitd
Ə
n  geniş  yayılmış  sığınacaqlar  istehsal,  ictimai  v
yarımzirzəmində  quraşdırılmış
sığınacaqlar  quraşdırılır.  Belə 
yeraltı keçidlər və qalereyalar, metropoliten v
Sığınacaqlar  əhalinin  çox  yerl
və çöl qapının yanında işarəylə
və  təminati  müvafiq  Mülki  müdafi
sənədlərini  hazırlayır,  sığınacaq  v
yerləşdiriləcək  insanlara  bu  bar
qurğuların yerləşdirilməsi və müdafi
isə  digər  zirzəmi  və  yeraltı 
sığınacaqların  yerini  dəqiqləşd
insanların  fəlakət  və  ya  hər  hansı  bir  silahdan  qorunması  üçün  tez  yerl
planlaşdırılır. 
təmin olunanlar və şəhərin elektrik xəttl
min olunan. 
ventilyasiyaların quruluşuna görə: 
naye  istehsallı  ventilyasiya  qurğuları  və  sənaye  istehsalına  uy
 ventilyasiya qurğuları. 
minatı adətən 3 rejimdə işləyə bilər: 
miz ventilyasiya rejimində (I rejim); 
süzücü ventilyasiya rejimində (II rejim); 
rpa (regenerasiya) edilməklə tam təcridolunma rejimi (III rejim).
dırılmış (zirzəmi) sığınacaqlar ona görə etibarlıdır ki, onlar yerin alt 
arla tikilir, giriş və qəza çıxışı olur.  
                   
ri  daxil  olmaması  üçün  sığınacaqlar  hermetikl
ş
dırılır  və  hava  orada  təmizlənir.  Insanlar  sı
ğ
ılmış  sığınacaqlarda  belə  insanlar  bir  neç
lərdən sığınacaqda etibarlı mühafizə sığ
gigiyenik  qaydalara  əməl  etməkdən  və  insanların  sı
raitdən asılıdır. 
ınacaqlar  istehsal,  ictimai  və  yaşayış  binalarının  zirz
dırılmış  sığınacaqlardır.  Həmçinin  binalardan  k
  sığınacaqlar  üstdən  və  yanlardan  torpaqla  örtülür.  Onlara 
qalereyalar, metropoliten və dağ oyuqları daxildir. 
halinin  çox  yerləşdiyi  yerlərdə  quraşdırılmalıdır.  Bütün  sı
ə
 bildirilir. İnsanların daldalanmasının t
minati  müvafiq  Mülki  müdafiə  xidmətlərinə  həvalə  edilir.  Onlar 
ınacaq  və  daladalanacaqlara  gedən  yolları  mü
k  insanlara  bu  barədə  məlumat  veririlər.  Sənədləri  t
müdafiə sistemləri dəqiqləşdirilir. Qurğ
yeraltı  əraziləri  sığınacaq  kimi  istifadə 
ş
dirirlər,  əhalinin  sayına  uyğun  sığınacaqlar  hazırlanır  v
r  hansı  bir  silahdan  qorunması  üçün  tez  yerl
ttləri ilə yanaşı həm də 
naye  istehsalına  uyğunlaşdırılmış 
cridolunma rejimi (III rejim). 
etibarlıdır ki, onlar yerin alt 
   
ınacaqlar  hermetikləşdirilir  və  filtr-
nir.  Insanlar  sığınacaqda  bir  neçə 
insanlar  bir  neçə  sutka  qala  bilərlər. 
sığınacaqları əhatə edən 
insanların  sığınacaqda  rahat 
ş
  binalarının  zirzəmi  və 
mçinin  binalardan  kənarda  da 
yanlardan  torpaqla  örtülür.  Onlara 
 
dırılmalıdır.  Bütün  sığınacaqlar  giriş 
daldalanmasının təşkili, planlaşdırılması 
edilir.  Onlar  əsas  planlaşdırma 
n  yolları  müəyyənləşdirir  və 
ri  tərtib  etməzdən  əvvəl 
dirilir. Qurğuların çatışmazlığında 
  edirlər.  Tez  salınan 
ğ
ınacaqlar  hazırlanır  və 
r  hansı  bir  silahdan  qorunması  üçün  tez  yerləşdirilməsi 

Sığınacaqlarda  əsas  və  köməkçi  otaqlar  olur.  Əsas  otaqlarda  insanlar  yerləşdirilir. 
Köməkçi  otaqlara  süzücü-vertilyasiya  qurğuları  yerləşən  otaq,  sanitar  qovşağı,  dəhlizlər, 
ehtiyat elektrik sistemi-dizel qurğusu otağı aiddir, 
Böyük ölçülü sığınacaqlarda ərzaq məhsulları və tibbi məntəqələri üçün otaqlar da olur. 
Sığınacağın daxili avadanlıqları. 
 
Sığınacaq əsas və köməkçi otaqlardan ibarətdir. 
 
Sığınacaqda insanların daldalanması üçün nəzərdə tutulan otaqların ayrı-ayrılıqda sahəsi 
25 m
2
-dən, ümumi sahəsi 75 m
2
-dən az olmamalıdır. 
Ə
sas təyinatlı otaqlar: 
İ
nsanların  daldalanması  üçün  otaqların
  sahəsi  ikimərtəbəli  taxtlar  qoyularkən  hər 
adam üçün 0,5 m
2
, üç-mərtəbəli taxtlar qoyularkən isə 0,4 m
2
 hesablanmalıdır.  
Otaqlarda daxili havanın həcmi hər adam üçün ən azı 1,5 m
3
 olmalıdır. 
Otaqların hündürlüyü onlardan sülh dövründə nə məqsədlə istifadə ediləcəyindən asılıdır, 
lakin  döşəmədən  üst  örtük  konstruksiyaların  ən  aşağı  hissəsinədək  məsafə  3,5  m-dən  çox 
olmamalıdır.  
Otağın hündürlüyü 2,15 m-dən 2,9 m-dək olan hallarda ikimərtəbəli taxtlar, bundan artıq 
olanda  isə  üçmərtəbəli  taxtlar  qoyulmalıdır.  Sülh  dövründə  istismar  şəraitinə  görə 
hündürlüyü ən azı 1,85 m olan binalardan da sığınacaq kimi istifadə etməyə icazə verilir. 
Belə hallarda burada ancaq birmərtəbəli taxtlar qoyulmalıdır. 
Daldalanan  insanların  oturması  üçün  oturacaqlar  hər  adam  üçün  0,45  x  0,45  m,  yuxarı 
mərtəbələrdə uzanma yerləri isə 0,55m x 1,8 m hesabı ilə müəyyən edilir.  
Taxtların döşəmədən hündürlüyü birinci mərtəbədə 0,45 m, ikinci mərtəbədə - 1,4 m və 
üçüncü  mərtəbədə  2,15  m  olmalıdır.  Ən  yuxarıdakı  mərtəbədən  otağın  üst  örtüyünə 
(tavanına) və ya tavan konstruksiyasının aşağı hissəsinədək məsafə ən azı 0,75 m götürülür. 
Daldalanan  insanların  oturması  və  uzanması  üçün  yerlər  stasionar  ola  bilər  (sığınacaq 
tikilərkən düzəldilir). Əgər belə taxtlar sığınacaqlardan sülh dövründə təsərrüfat ehtiyacları 
üçün  istifadə  etməyə  maneçilik  törədirsə,  onları  sığınacağı  mühafizəyə  hazırlıq  rejiminə 
keçirərkən  düzəldirlər.  Sığınacağın  geniş  sahəli  otaqlarını  50-75  nəfərlik  otaqlara  bölmək 
lazımdır. 
İ
darəetmə  məntəqəsi  (İM)
  -  obyektin  rəhbər  heyətinin  MM  qərargahının  yerləşməsi 
üçündür.  
Belə  məntəqə  ən  böyük  növbəsində  600  və  bundan  artıq  insan  yerləşməsi  üçün  otaq 
işləyən müəssisələrdə sığınacaqların tikilməsi layihələrində nəzərdə tutulur.  
İ
darəetmə  məntəqəsi,  adətən,  mühafizəli  elektrik  təchizatı  mənbəyinə  malik  olan 
sığınacaqlardan birində yerləşdirilir. O iş və rabitə otağından ibarət olur. 
Adətən,  idarəetmə  məntəqəsi  sığınacağın  giriş  yollarından  birinin  yaxınlığındakı 
otaqlarda  yerləşdirilir  və  odadavamlılıq  həddi  bir  saatadək  olan  arakəsmələrlə  sığınacağın 
insanların yerləşməsi üçün otaq yerləşən digər otaqlarından ayırırlar. 
İ
darəetmə  məntəqəsində  işləyən  şəxslərin  ümumi  sayı  ən  çoxu  10 nəfər olur,  hər adam 
üçün 2 m
2
 sahə hesablanır. 
Bəzi  iri  müəssisələrdə  nazirliyin  və  baş  idarələrin  icazəsi  ilə  idarəetmə  məntəqələrində 
işləyənlərin sayı 25 nəfərədək artırıla bilər. 
Tibb  məntəqəsi  (TM)  –
  sığınacaqda  daldalanan  insanlara  ilk  tibbi  yardım  göstərmək 
üçündür. Daldalanan insanların sayı 900-1200 nəfər olanda tibb məntəqəsinin sahəsi 9 m
2
 
müəyyən  edilir.  1200  nəfərdən  artıq  hər  100  nəfər  üçün  tibb  məntəqəsinin  sahəsi  1  m
2
 
artrılır. 
Sığınacaqlarda həmçinin hər 500 nəfər adam üçün sahəsi 2 m
2 
olan bir sanitariya qovşağı 
nəzərdə tutulur, lakin hər qurğuda ən azı bir belə məntəqə olmalıdır. 

Tibb məntəqəsi “Müharibə dövründə MM mühafizə qurğularının istismarı” üzrə təlimata 
uyğun surətdə avadanlıqlaşdırılır. 
Yardımçı təyinatlı otaqlar: 
Süzgəcli  ventilyasiya  otağı  (SVO)
  -  sənaye  tipli  (stasionar)  süzücü  ventilyasiya 
avadanlığının yerləşdirilməsi üçündür. 
Süzgəcli  ventilyasiya  otağı,  adətən,  sığınacağın  xarici  divarlarının  yanında,  giriş 
yollarının  və  ya  qəza  çıxış  yollarının  yaxınlığında  yerləşdirilir.  Bu  otağın  ölçüləri 
avadanlığın  ölçülərindən  və  avadnlığa  xidmət  etmək  üçün  lazım  olan sahədən  asılı  olaraq 
müəyyən edilir. 
Ə
n  vacib  və  məsuliyyətli  məsələ  bayırdakı  ehtimal  olunan  zəhərlənmələr,  yanğınlar 
şə
raitində, eləcə də hermetik qurğuda insanlaran xeyli müddət qalması nəticəsində içəridəki 
havanın tərkibi pisləşərkən insanlaran tənəffüsü üçün yararlı hava ilə lazımi miqdarda təmin 
edilməsidir. 
Yaranmış  vəziyyət  daldalanan  insanlara  uzun  müddət  (bir  neçə  sutka)  sığınacaqda 
qalmağa  vadar  edə  bilər.  Bu  isə  ancaq  sığınacaqda  normal  sanitar  gigiyena  şəraiti  olan 
hallar da, yəni havanın tərkibindəki karbon qazının miqdarı ən çoxu 2%, oksigenin ən azı 
15-16%,  habelə  temperatur  ən  çoxu  30°  S  və  rütubət  ən  çoxu  85%  olmaqla  yolverilən 
hədlərdə saxlanılarkən mümkündür.  
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, adam nəfəs alarkən saatda 20-25 litr oksigen udur, 20 
litrədək  karbon  qazı,  təxminən  90  qram  rütubət  və  100  kkal  istilik  yaradır.  Bunun  da 
nəticəsində  hermetik  sığınacaqlarda  havanın  qaz  tərkibi,  temperatur  və  rütubət  sürətlə 
dəyişir. 
Havanın  tərkibində  oksigen  və  karbon  qazının  lazımi  miqdarını  habelə  normal 
temperaturu və rütubəti saxlamaq üçün sığınacağa təmiz havanın verilməsi havaverici və ya 
hava verici - sorucu ventilyasiya sistemi vasitəsilə təmin olunur.  
Ventilyasiya sistemi iki və ya üç rejimdə işləyə bilər: 
- təmiz ventilyasiya rejimində (I rejim); 
- süzücü ventilyasiya rejimində (II rejim); 
- içəridəki hava bərpa (regenerasiya) edilməklə tam təcridolunma rejimi (III rejim). 
Ventilyatorlar-kənardan sığınacağa hava vermək üçündür.  
Dizel  elektrik  stansiyası  (DES)  olmayan  sığınacaqlarda  əl  elektrik  ventilyatorları,  DES 
olan  sığınacaqlarda  isə  elektrik  ötürücülü  sənaye  ventilyatorları  tətbiq  edilir. 
Sığınacaqların təmiz ventilyasiya rejimində FVK-1, FVK-2 süzücü ventilyasiya dəstlərinin 
tərkibindəki GRV 600/300 əl elektrik ventilyatorları və onlara əlavə olaraq - GRV-72-2 və 
GRV-72-3 əl elektrik ventilyatorları işlədilir. 
Hər  bir  əl  elektrik  ventilyatorunun  əks-klapanı  və  hava  sərfı  göstəricisi  var.  Süzücü 
ventilyasiya rejimində FVK-1 və FVK-2 dəstləri GRV-600/300 əl elektrik ventilyatorları ilə 
birlikdə işə qoşulur. 
Sanitariya  qovşaqları
  -  kişilər  və  qadınlar  üçün  ayrılıqda  layihələndirilir.  Ayaq  yolu 
kabinələrinin iki cərgəsi arasıdakı keçid yolunun eni və ya kabinələr ilə onların qarşısındakı 
pisesuarlar  arasındakı  məsafə  1,5  m,  ayaqyolunun  kənar  cərgəsi  ilə  divar  və  ya  arakəsmə 
arasındakı məsafə 1,1 m olmalıdır. 
Ayaqyoluna giriş özüörtülən qapalı tamburlardan (yuyunma otaqlarından) olmalıdır. 
 
Su  təchizatı.
  Sığınacağın  və  DES-in  su  ilə  təchizatı  xarici  su  kəməri  və  ya  əlavə  su 
şə
bəkəsi  hesabına  nəzərdə  tutulur,  hər  iki  halda  su  borularının  sığınacağa  girişlərin  də 
içəridən bağlayıcı armatur və əks-klapan qoyulur. 
Qəza  və  zədələnmə  halları  üçün  sığınacaqdakı  qablarda  hər  insan  üçün  sutkada 
3  litr 
hesabı ilə içməli su
 ehtiyatının saxlanılması nəzərdə tutulur.  

Su  kəməri  sistemi  işləyərkən  suya  tələbat  məhdudlaşdırılmır.  Su  ehtiyatı  qablarının 
tutumu hesablama yolu ilə təyin edilir. Bu qablar adətən, axarlı olmalı və iki sutka ərzində 
suyun  tamamilə  təzələnməsini  təmin  etməlidir.  Sığınacaqlarda  vaqon  tipli  unitazlar  tətbiq 
edilərkən su ehtiyatını hər adam üçün 
sutkada 5 litr
 hesablamaq lazımdır. 
Sığınacaqlardakı 
tibb  məntəqəsi otaqları
 su kəməri şəbəkəsindən işləyən əlüzyuyanlarla 
avadanlıqlaşdırmalıdır.  
Şə
bəkədə  su  kəsilən  hallar  üçün  səyyar 
ə
lüzyuyan  cihazlar  qoyulmalı  və  onlar  üçün 
sutkada 10 litr
 hesabı ilə su ehtiyatı nəzərdə tutulmalıdır. 
Hər bir sığınacaqda tullantı sularını xarici şəbəkəyə axıtmağa imkan verən kanalizasiya 
sistemi  olur.  Mühafizə  qurğusu  çox  dərində  yerləşdirilərkən  maye  vurucu  stansiya 
düzəldilir. 
Giriş  yolları  daldalanan  insanlaran  əsas  hərəkət  istiqamətləri  nəzərə  alınmaqla 
sığınacağın  əks  tərəflərində  yerləşdirilməlidir.  Tutumu  600  nəfərədək  olan  sığınacaqlarda 
qəza çıxış yolu qoruyucu başlıqları şaquli quyu (şaxta) şəklində düzəldilir və lağım vasitəsi 
ilə sığınacağa birləşdirilir. 
 
Müxtəlif bina və tikililər nüfuzedici radiasiyanın təsirni müxtəlif səviyyədə azaldır: 
 
Tikililərin növü 
Radiasiyanın təsirnin azalması 
səviyyəsi 
Taxta evlərin birinci mərtəbələri  
2-3 dəfə 
Daş evlərin birinci mərtəbələri  
10 dəfə 
Çoxmərtəbəli evlərin yuxarı mərtəbələri (ən 
üst mərtəbə istisna olmaşla)  
50 dəfə 
Çoxmərtəbəli evlərin zirzəmilərinin orta 
hissəsi 
500-1000 dəfə 
 
Ə
n əlverişli yer daş binaların əsas divarları ilə əhatə olunmuş dəhlizlərdir. 
 
Sadə sığınacaqlar. 
Müasir  silahlardan  ən  etibarlı  mühafizə  vasitəsi  sadə  sığınacaqlardır.  Onlar  zərbə 
dalğasının  və  radioaktiv  şüalanmanın  təsirini  zəiflədir,  işıq  şüalanmasından  və  dağılan 
binaların qırıntılarından mühafizə edir, bilavasitə paltara və dəriyə radioaktiv, zəhərləyici və 
yandırıcı maddələrin düşməsinin qarşısını alır. Sadə sığınacaqların iki növü olur: üstü açıq 
və üstü örtülü. 
Sadə açıq sığınacaqlar – üstü açıq yarğanlardır, dərinliyi 180-200 sm, eni yuxarı hissədə 
100-120 sm, dibində 80 sm-dir, giriş sığınacağın şaquli oxuna 90
0
 meylli olur. 
Sığınacağın uzunluğu hər adama 0,5 m hesabı ilə müəyyən edilir. 
Üstü  örtülü  sadə  sığınacağın  dərinliyi  2  m-ə  qədər,  eni  yuxarı  hissədə  1-1,2  m,  aşağı 
hissədə  -0,8  m  olur,  tutumu  isə  10-50  nəfər  olur.  Belə  sığınacaqlar  bir-birinə  düz  bucaq 
altında nisbəti ilə yerləşir. 
Zərbə dalğasının zədələyici təsirini zəiflətmək üçün sadə sığınacaqlar kəsik-kəsik və ya 
ziqzaq xət üzrə qazılır. Nəzərə almaq lazımdır ki, örtülü sadə sığınacaqlar belə zəhərləyici 
və bakterioloji vasitələrdən mühafizəni təmin etmir. 
Onlardan  istifadə  etdikdə  fərdi  mühafizə  vasitələrini  geyinmək  lazımdır:  açıq  növlərdə 
həm  tənəffüs  üzvlərini,  həm  də  dərini  mühafizə  vasitələrini,  qapalı  növlərdə  isə  yalnız 
tənəffüs üzvlərini mühafizə vasitələrini geyinmək lazımdır. 
 
Fərdi mühafizə vasitələri (FMV) 
 

Müasir    qırğın    silahlarından    mühafız
daldalandırılması,  təhlükəli  sah
mühafızə  vasitələrindən  vaxtında  v
malikdir.  
Bu mühafizə vasittələrindən istifad
və ya bakterioloji silah işlədilərk
müəyyən  müddət  radiaktiv  madd
vasitələriə  (BV)  zəhərlənmiş  sah
işiəri aparmalı olacaqlar.  
 
Fərdi mühafızə vasitələri bunlardan ibar
- tənəffüs orqanların mühafiz
- dəri səthinin miihafizə vasit
- tibbi mühafızə vasitələri. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tənəffüs  orqanlarını  mühafiz
- əleyhqazlar; 
- respiratorlar; 
- toz əleyhinə parça maska PTM
- pambıq-tənzif sarğı (VMP);
- “Lepestok” tipli ən sadə vasit
 
Ə
leyhqaz  nəfəs  orqanlarını,  gözl
bioloji maddələrdən, işıq şualanmasının t
Ə
leyhqazların aşağıdakı növl
 
- Mülki əleyhqazlar-  QP-5, QP
- Uşaq əleyhqazları-  DP-6, DP
- Sənaye əlneyhqazları. 
ın    silahlarından    mühafızə    məqsədilə    əhalının    mühafız
li  sahələrdən  köçürülməsi  ilə  yanaşı, f
n  vaxtında  və  düzgün  istifadə  etməsi  də  çox  vacib 
n istifadə ediməsi lüzumu onunla izah edilir ki, nüv
rkən əhali, qoşunlarn, mülki müdafiə d
t  radiaktiv  maddələr  (RM),  zəhərləyici  maddələr  (ZM),  yaxud  bakterial 
ş
  sahələrdə  və  ya  atmosferdə  qalmalı,  ya  da  burada  xilasetm
ri bunlardan ibarətdir:  
ffüs orqanların mühafizə vasitələri;  
vasitələri;   
ffüs  orqanlarını  mühafizə  vasitələrinə aiddir: 
parça maska PTM-1; 
ı (VMP); 
vasitələr. 
Ə
leyhqazlar 
s  orqanlarını,  gözləri  və  insanın  üz  hissəsini  radioaktiv,  z
ualanmasının təsirindən və yandırıcı maddə
ıdakı növləri mövcuddur: 
5, QP-5M,QP-7, QP-7V. 
6, DP-6M, PDF-7, PDF-7D, PDF-7Ş.  
halının    mühafızə  qurğularında  
ş
ı, fərdi mühafizə və tibbi 
çox  vacib  əhəmiyyətə 
si lüzumu onunla izah edilir ki, nüvə, kimyəvi 
dəstələrinin şəxsi heyəti 
r  (ZM),  yaxud  bakterial 
qalmalı,  ya  da  burada  xilasetmə 
sini  radioaktiv,  zəhərləyici  və 
ə
lərdən qoruyur. 

- Təcridedici əleyhqazlar  - (İ
7, KİP-8). 
Süzücü əleyhqazların ümumi qurulu
- Süzücü-uducu qutu; 
- əleyhqazın üz hissəsi (şlem
- çanta; 
- əleyhqazın üzlük hissəsind
yaxud xüsusi qələm də daxildir
 
Onların  iş  prinsipi-  insanın  n
filtrləşdirmək.  
        Qutu ibarətdir: 
Dəmir qutunun içinə yerləşdirilmi
 
Üz hissəsi ibarətdir: 
Rezin şlem-maskadan  eynək
Klapan qovşağından.  
QP-5 əleyhqazları (5 ölçüdə-