Az ərbaycan Respublikası Sə hiyy ə Nazirliyi Kollegiyasının
Beyin-damar patologiyası olan xəstələr
Yüklə 1,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Beyin-damar patologiyası olan xəstələr ►
Anamnezində insult, yaxud keçici qan dövranı pozuntuları olan xəstələrdə antihipertenziv müalicə insultun təkrar baş verməsini və yanaşı ÜD xəstəliklərinin baş vermə riskini nəzərəçarpan dərəcədə azaldır (A). ►
normal səviyyədə olduqda aparılmalıdır. Məqsəd – AT-ni 130/80 mm c.s. səviyyəsində saxlamaqdır (A). ►
onların səmərəli kombinasiyasından istifadə etmək olar. Tədqiqatlar vasitəsilə sübut olunmuşdur ki, əsas fayda müstəsna olaraq AT enməsi ilə bağlıdır. ►
Bir çox tədqiqatlar sübut edir ki, AÇFİ və ARB diuretiklərlə, həmçinin onlara əlavə olaraq ənənəvi müalicə ilə birlikdə işlədildikdə beyin- damar fəsadlarını azaldır. Lakin yuxarıda adları çəkilən antihipertenziv dərmanların serebrovaskulyar sistemə qoruyucu təsiri olması tam məlum deyil və onların öyrənilməsinə və sübuta ehtiyac vardır. ►
Hal-hazırda insultun kəskin dövründə AT endirilməsinin faydası haqda sübutlar yoxdur. Bu məsələ aydınlaşmadığından məsləhət görülür ki, antihipertenziv müalicəyə vəziyyət sabitləşdikdən, yəni insultdan bir neçə gün sonra başlanılsın (A). ►
sonra 15% xəstələrdə koqnitiv disfunksiya, 5% xəstələrdə (65 və yuxarı yaşı olan xəstələrdə) demensiyaya rast gəlmək olar. Bəzi dəlillərə görə hər iki halın inkişafı antihipertenziv müalicə aparmaqla ləngidilə bilər (D).
►
Mİ keçirmiş xəstələrə BB, AÇFİ və ya ARB erkən təyin ediləndə, onlarda təkrar Mİ və ölüm hallarının tezliyi azalır. Bu cür faydalı effekt həm dərmanların qoruyucu təsiri ilə, həm də AT-nin enməsi ilə əlaqədardır. ►
olan xəstələrdə də faydalıdır. Yaxşı effekt müxtəlif dərmanlar və dərmanların kombinasiyası vasitəsilə əldə edilə bilər. Güman etmək olar ki, daha çox faydanın alınması AT-nin azalması ilə bağlıdır. Müəyyən edilmişdir ki, AT 140/90 mm c.s. olan xəstələrdə təzyiqin 130/80 mm c.s.-dək salınması effekt verir. ►
Durğunluq ürək çatışmazlığı olan xəstələrdə yüksək AT-yə az rast gəlinir, lakin anamnezə əsasən, belə xəstələrin çoxunda əvvəllər AH olması aşkar olunur.
34
►
Bu cür xəstələrə tiazid və ilgək diuretikləri, BB, AÇFİ (A), ARB və aldosteron antaqonisti (B) təyin etmək olar. Durğunluq ürək çatışmazlığı olan xəstələrdə yüksək AT və stenokardiya tutmaları yoxdursa, onlara KA təyin etməkdən çəkinmək lazımdır. ►
Diastolik ürək çatışmazlığı (diastolik disfunksiya) olan xəstələrin anamnezində də əvvəllər AH olması çox təsadüf olunur. Bu cür xəstələ-rin proqnozu pisdir. Belə xəstələrin müalicəsində hansı antihipertenziv dərmana daha çox üstünlük verilməsi barədə sübutlar yoxdur. Səyrici aritmiyası olan xəstələr ►
AH səyrici aritmiyanın ən mühüm risk amilidir. Səyrici aritmiya embolik insultla da nəticələnə bilər və o, ölüm riskini nəzərəçarpacaq dərəcədə artırır (A). ►
Səyrici aritmiyanın baş verməsində SM kütləsinin artması və sol qulaq- cığın genişlənməsi həlledici rol oynayır. AH və eyni zamanda səyrici aritmiyası olan xəstələrdə antihipertenziv müalicənin aparılması vacibdir. ►
AH və səyrici aritmiyası olan xəstələrə antikoaqulyantların təyini intraserebral və ekstraserebral qansızmalara səbəb ola bilər. Belə xəstələrdə AT-yə ciddi nəzarət olunmalıdır. ►
Mövcud məlumatlara əsasən ARB ilə müalicə olunan AH-li xəstələrdə səyrici aritmiyanın baş verməsi və təkrarlanması az təsadüf olunur. ►
dihidropiridin qrupundan olmayan KA (verapamil, diltiazem) mədəcik yığılmalarının sayını nəzarətdə saxlamağa imkan verir (A).
AT-nin aşağı salınmasının faydalı effekti və antihipertenziv müalicəyə cavab kişilərdə və qadınlarda eynidir (A). Lakin hamiləliyi planlaşdıran və hamilə qadınlarda teratogen effekt verə biləcək preparatlar, yəni AÇFİ və ARB təyin edilməməlidir.
Tərkibində hətta az miqdarda estrogen olan oral kontraseptivlər AH, insult və Mİ-nin baş vermə riskini artırır (B). Tərkibində yalnız progesteron olan kontraseptivləri AT yüksək olan qadınlar istifadə edə bilərlər. Qeyd etmək lazımdır ki, belə həblərin ÜD sisteminə təsiri kifayət qədər öyrənilməmişdir.
Bu müalicə sümük sınıqlarının və yoğun bağırsaq xərçənginin rast gəlməsi tezliyini azaldır. Lakin, bir çox xəstəliklərin baş verməsi riskini
35
artırır: koronar patologiya, insult, tromboemboliya, süd vəzlərinin xərçəngi, öddaşı xəstəliyi və demensiya. Postmenopauza dövründə ÜD xəstəliklərinin profilaktikası məqsədilə hormonəvəzedici müalicənin aparılması məsləhət görülmür (A). Hamiləlik zamanı arterial hipertenziya ►
Hamiləlik dövründə AH ilə əlaqədar pozuntular pre-eklampsiyaya səbəb ola bilər, həm də yeni doğulmuş uşaqların və zahı qadınların sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. ►
SAT 140-149 mm c.s., DAT 90-95 mm c.s. olan hamilə qadınlar intensiv müşahidə olunmalıdırlar. Belə qadınlara fiziki aktivliyi məhdud- laşdırma ilə yanaşı qeyri-farmakoloji tədbirlər tövsiyə edilməlidir. ►
Gestasion AH müşahidə olduqda (proteinuriya ilə keçən və yaxud proteinuriyasız) və AT 140/90 mm c.s.-dən yuxarı olduqda dərman müalicəsi aparılmalıdır. SAT 170 mm c.s. və DAT 110 mm c.s.-dən yuxarı olduqda hamilə qadın hospitalizasiya edilməlidir (D). ►
KA və az hallarda BB per os təyin edilə bilər (seçim terapiyası) (D). ►
Ağ ciyər ödemi ilə müşayiət olunan pre-eklamsiya hallarında nitroqliserin seçim dərmanıdır. Belə qadınlarda plazmanın həcmi az olduğuna görə diuretiklərlə müalicə məsləhət deyil (C). ►
Təcili tədbirə ehtiyac olduqda labetalolu venadaxilinə yeritmək olar. Hidralazinin (apressin) venadaxilinə yeridilməsi mənfi perinatal effektlər verdiyi üçün məsləhət görülmür (o, artıq seçim dərmanı deyil). Natrium-nitroprussidin venadaxilinə yeridilməsi hipertenziv krizlərdə faydalıdır, lakin onun təsiri uzunmüddətli deyil və onu tez-tez işlətməkdən çəkinmək məsləhətdir. ►
aspirinin təyin edilməsi məsləhət görülmür. Lakin bəzi hallarda, anamnezində erkən başlayan pre-eklampsiya olan qadınlarda, profilaktika məqsədi ilə aşağı dozada aspirin istifadə oluna bilər.
►
Metabolik sindrom visseral piylənmə, qlükoza və lipid metabolizminin pozulması, AT pozulmaları və yuxarıda qeyd olunan əlamətlərin müxtəlif kombinasiyaları ilə səciyyələnir. Metabolik sindrom orta yaşlı şəxslər və yaşlı əhali arasında geniş yayılmışdır. ►
mikroalbuminuriya, metabolik sindromu olmayan şəxslərə nisbətən 36
daha çox rast gəlir. Onlarda ÜD xəstəliklərinin baş vermə riski, həmçinin ŞD əmələ gəlməsi riski nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksək olur. ►
orqanların subklinik zədələnmələri daha dəqiqliyi ilə aşkar edilməlidir. Belə xəstələrdə AT həm ambulator, həm də ev şəraitində ölçülməlidir. ►
dəyişdirilməlidir. ►
AH olan xəstələrə ŞD baş verməsinə şərait yaratmayan dərman verməklə müalicəyə başlanılmalıdır. Belə xəstələrə RAS blokatorları uzun müddət təyin edilməlidir. Lazım olduqda, bu preparata KA və aşağı dozada TD əlavə olunmalıdır. Yaxşı olar ki, belə xəstələrdə AT səviyyəsi normal həddə çatdırılsın. ►
Yüksək normal AT-si olan metabolik sindromlu xəstələrdə anti- hipertenziv preparatların işlədilməsinə dair spesifik tədqiqatlar yoxdur. Bununla belə, bəzi məlumatlar var ki, belə xəstələrə RAS blokada edən dərmanlar təyin edilərsə, onlarda AH əmələ gəlməsini ləngidər. ►
statinlər və antidiabetik dərmanlar təyin edilməlidir. Müəyyən olunmuşdur ki, insulinə həssaslığı artıran dərmanların təyin edilməsi əlavə ŞD hallarının əmələ gəlməsini xeyli azaldır. Metabolik sindromun bir komponenti acqarına qlükozanın artması və qlükozaya qarşı tolerantlığın pozulmasıdır. Belə hallarda insulinə həssaslığı artıran dərmanların təyin edilməsinin üstünlükləri və çatışmazlıqları hələ öyrənilməmişdir.
Rezistent arterial hipertenziya üçün xarakterdir: diuretiklər də daxil olmaqla ən azı 3 antihipertenziv dərman təyin etdikdə belə AT 140/90 mm c.s.-dən yüksək olur və bu səviyyədən aşağı enmir. Qeyd etmək lazımdır ki, rezistent AH olmasını təyin edərkən, diametri böyük olan qol üçün böyük manjetdən istifadə edilməməsi səbəbindən alınan yüksək AT müəyyənləşdirilməsi (saxta AH halı) istisna edilməlidir. Rezistent AH səbəbləri aşağıdakılar ola bilər:
Terapevtik strategiyaya zəif riayət olunması
Həyat tərzinin dəyişməsinin mümkün olmaması:
çəkinin artması spirtli içkilərin həddindən çox qəbulu
AT
yüksəldən vasitələrin uzunmüddətli qəbulu
(kokain, qlükokortikoidlər, qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar və s.)
Əvvəlcədən aşkar olunmamış ikincili səbəblər 37
Orqanların dönməyən və qismən dönən zədələnmə halları
Natriumun yüksək səviyyədə istifadəsi, hiperaldosteronizm, proqressivləşən böyrək çatışmazlığı, qeyri-adekvat diuretik terapiya nəticəsində həcmlə yüklənmə.
►
Bütün səbəbləri araşdırmaq və aşkar etmək ►
Zəruri olduqda, aldosteron antaqonisti də daxil olmaqla üç və daha çox antihipertenziv dərman təyin etmək Arterial hipertenziya ilə əlaqəli risk amillərinin müalicəsi 1.
Lipidlərin qanda səviyyəsini azaldan dərmanlar
ÜD xəstəliyi olan və 2-ci tip ŞD diaqnozu təsdiqlənmiş bütün AH- li xəstələrdə qan zərdabında ÜX və ASLP təyin edilməlidir.
2,5 mmol/l (100mq/dl) səviyyəsinə və daha aşağı salmaq üçün statinlərlə müalicə aparılmalıdır (A)
yüksək olan AH-li xəstələrdə (son 10 il ərzində belə risk 20% və daha çox olduqda) ÜX və ASLP səviyyəsi plazmada yüksəlməsə də, həmin xəstələrə statinlərin təyin edilməsi haqqında düşünülməlidir (A) 2.
Antitrombositar müalicə
Anamnezində ÜD patologiyası olan AH-li xəstələrə qanaxma riskini nəzərə almaq şərti ilə antitrombositar müalicə təyin edilməlidir. Bu məqsədlə aşağı dozada aspirin təyin edilməlidir (A)
Anamnezində ÜD xəstəliyi olmayan AH-li xəstələrə, yaşı 50-dən çoxdursa və zərdabda kreatininin mülayim artması və ya yüksək ÜD riski mövcuddursa, aşağı dozada aspirin təyin edilir. Bütün belə hallarda bu müdaxilənin effekt-risk nisbətinin (Mİ-nin azalması qanaxma riskindən daha çoxdur) əlverişli olması sübuta yetirilmişdir.
Hemorragik insultun riskini minimum dərəcəyə çatdırmaq üçün antitrombositar müalicə AT nəzarətə alındıqdan sonra başlanmalıdır. 3.
AH və ŞD olan bütün xəstələrdə qlikemiyaya effektli nəzarətin edilməsi olduqca vacibdir (A)
ŞD olan xəstələrə pəhriz və dərman müalicəsi təyin edilməlidir. Onlarda plazmada acqarına təyin edilmiş qlükozanın miqdarını 6 mmol/l (108 mq/dl) səviyyəsinə salmaq və qlikolizə olunmuş hemoqlobinin səviyyəsini 6,5%-ə qədər azaltmaq lazımdır. 38
Hazırda hipertonik krizlərin iki növü ayırd edilir: ağırlaşmış kriz (hypertensive emergency) və ağırlaşmamış kriz (hypertensive urgency). Krizlərin bu cür qruplaşdırılması AT-nin yüksəlmə dərəcəsinə deyil, hədəf orqanların zədələnib-zədələnməməsinə əsaslanır.
Sistolik və diastolik AT-nin qəflətən yüksəlməsi və hədəf orqanların kəskin zədələnməsi ilə müşayiət olunur:
Hipertonik ensefalopatiya (baş ağrıları, huşun itməsi və\və ya ocaqlı nevroloji simptomlar, görmə siniri diskinin ödemi).
Təxirəsalınmaz müalicə tələb edən hipertonik krizlərə həmçinin aşağıdakı vəziyyətlər də aiddir:
Feoxromositoma olan xəstələrdə hipertonik krizlər
Narkotik vasitələr (amfetamin, LSD, kokain, ekstazi) qəbul edən şəxslərdə AH
Pre-eklampsiya, eklampsiya (baş beynin ödemi, huşun itməsi, qıcolmalar)
Miokard infarktı, qeyri-sabit stenokardiya (ürək nahiyəsində “sıxıcı” və “təzyiqedici” xarakterli ağrı tutmaları və EKQ-də xarakterik dəyişikliklər)
Sol mədəcik çatışmazlığı və ağ ciyər ödemi (taxikardiya, sakitlikdə təngnəfəslik, ağ ciyərlərdə yaş xırıltılar)
epiqastral nahiyələrdə kəskin meydana çıxan, boyuna, kürəyə, ətraflara irradiasiya edən intensiv ağrılar)
qanda kreatinin səviyyəsinin artması)
Retinopatiya (görmə sinirinin hemorragiyası, ekssudasiyası və görmə siniri məməciyinin ödemi)
müşayiət olunan AH (güclü baş ağrısı, qusma, ürəkbulanma, huşun itməsi boyun əzələlərinin riqidliyi, ocaqlı nevroloji əlamətlər) 39
Bütün bu hallarda AT-nin təxirəsalınmaz (1 saat ərzində) endirilməsi gərəkdir. Bu zaman hədəf orqanların zədələnməsinin proqressivləşməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə preparatların parenteral yeridilməsi tələb edilir. Lakin nəzərə alınmalıdır ki, AT normal rəqəmlərə (140/90 mm c.s.) qədər və sürətlə endirilməməlidir, belə ki, bu, daxili orqanların kəskin işemiyası və infarktına səbəb olan qan dövranı pozulmasına gətirib çıxara bilər.
Ağırlaşmış krizlərdə AT-nin endirilməsi mərhələləri aşağıdakı kimi olmalıdır:
30-120 dəq ərzində AT 15-25% endirilir;
2-6 saat ərzində AT səviyyəsi 160/100 mm c. s.-dək endirilir;
Daha sonra peroral preparatlar qəbul edilir
Beyin qan dövranının kəskin pozulmasında AT yavaş endirilməli, aortanın anevrizmində AT 5-10 dəq müddətində 25% endirilməlidir. Aortanın anevrizmində AT-nin hədəf səviyyəsi 110-100 mm c.s. olmalıdır. Ağırlaşmış krizi olan xəstələrin AT səviyyəsi ciddi nəzarətdə saxlanılmalıdır. Bu məqsədlə onlar intensiv terapiya şöbəsinə yerləşdirilməlidirlər.
Bu hallarda xəstələrə təyin olunan dərman preparatlarının siyahısı Əlavə 3-də göstərilmişdir.
Ağırlaşmamış hipertonik kriz
Sistolik və diastolik AT-nin qəflətən yüksəlməsi olub, hədəf orqanların kəskin zədələnməsi ilə müşayiət olunmur. Bu zaman xəstədə güclü baş ağrıları, çətinləşmiş tənəffüs, burun qanaxması meydana çıxa bilər. Əksər xəstələrdə hipertonik krizin məhz ağırlaşmamış forması müşahidə olunur. AT tədricən 24-48 saat ərzində daxilə qəbul olunan preparatlarla endirilməlidir. Belə xəstələri ambulator şəraitdə müalicə etmək tövsiyə olunur.
AT-nin endirilməsi üçün qısa müddətli preparatlardan istifadə olunur. Oral və ya sublinqval nifedipin potensial olaraq risklidir (qan təzyiqində ani və nəzarətsiz azalma, serebral işemiya, ödemin dərinləşməsi) və məsləhət görülmür. Yüngül formalı nəzarət olunmayan hipertoniya və ya hipertonik krizlərdə qısa müddətli AÇF-inhibitorlarından (kaptopril) istifadə edilə bilər.
Klonidin, Karvedilol, Furosemid (Əlavə 3). 40
Vəziyyətlər Üstünlük verilən dərman vasitələri Ağ ciyər ödemi Nitroprussid və ya fenoldopam nitroqliserinlə (200 mq/dəq qədər ) və ya ilgək diuretikləri ilə kombinasiyada Kəskin miokard işemiyası Labetalol, esmolol nitroqliserinlə (200 mq/dəq qədər) kombinasiyada; AT-yə labetalol və esmololla pis nəzarət olunursa, nikardipin və fenoldopam əlavə olunur Hipertenziv ensefalopatiya Labetalol, nikardipin, fenoldopam Aortanın laylanan anevrizmi Labetalol və ya nitroprussid və esmololun kombinasiyası Eklampsiya Hidralazin (ənənəvi), intensiv terapiya şöbəsində labetalol və ya nikardipinə üstünlük verilir Kəskin böyrək çatışmazlığı Fenoldopam və ya nikardipin Simpatik kriz Nikardipin, verapamil, fenoldopam
►
AH olan xəstələr tez-tez həkim qəbulunda olmalıdırlar. Bu, AT-ni tədricən və effektiv aşağı salmaq, müalicə rejimini vaxtında dəyişmək və dərmanların yanaşı təsirlərini vaxtında aşkar etmək üçün lazımdır. ►
ATi hədəf səviyyəsinə salındıqdan sonra həkim qəbulunda olma tezliyini xeyli azaltmaq olar, lakin vizitlərarası interval hədsiz böyük olmamalıdır, ona görə ki, həkim-xəstə arasındakı yaxşı münasibət pozula bilər və xəstənin müalicəyə riayət etmə borcu zəifləyər. ►
olunmalıdırlar. Əgər AT mütəmadi olaraq ev şəraitində ölçülərsə, bu intervalı uzatmaq olar. Yüksək və çox yüksək risk amilləri olan xəstələr həkim qəbulunda daha tez-tez olmalıdırlar. Antihipertenziv müalicəyə müxtəlif reaksiya verən, müalicə rejiminə lazımı qədər riayət etməyən 41
və təkcə qeyri-farmakoloji müalicə alan xəstələr də həkim qəbulunda tez-tez olmalıdırlar. ►
bütün geri qayıda bilən risk amillərini nəzarətdə saxlamaq və hədəf orqanların zədələnmə vəziyyətini aşkar edib ona nəzarət etməkdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, müalicə zamanı SM-in əzələ kütləsi və yuxu arteriyası divarının qalınlığı çox ləng dəyişir. Bu göstəriciləri ildə bir dəfə yoxlamaq kifayətdir. ►
AH-nin müalicəsi ömür boyu davam etdirilməlidir, çünki müalicənin dayandırılması AT-nin yenidən yüksəlməsinə səbəb olur. AT-ni uzun müddət nəzarətdə saxlamaq mümkün olubsa, qeyri-medikamentoz müalicə uğurla nəticələnirsə, aşağı riski olan xəstələrdə dərmanların dozası ehtiyatla azaldılmalıdır.
yolları ►
Xəstələri AH-nin fəsadları və mütəmadi müalicənin üstünlükləri barədə məlumatlandırmaq ►
►
Müalicə rejimini xəstənin həyat tərzinə və ehtiyaclarına uyğun qurmaq ►
Mümkün qədər dərmanların sayını azaltmaqla müalicəni sadələşdirmək və xəstənin müalicəyə riayət etməsini artırmaq (A) ►
Xəstənin ailə
üzvlərini və
yaxınlarını xəstəlik barədə məlumatlandırmaq və müalicə planının həyata keçirilməsində köməyə cəlb etmək ►
AT-nin ev şəraitində ölçülməsi və dərman qəbulunu xəstənin yadına salmağı yaxınlarına tapşırmaq ►
gəldikdə onların dozasını və növünü vaxtında dəyişdirmək ►
Müalicənin yerinə yetirilməsinin vacibliyi haqqında xəstə ilə danışmaq, həmçinin xəstənin problemlərini soruşub öyrənmək ►
42
Ədəbiyyat: 1.
2007 Guidelines for the management of arterial hypertension, European Society of Cardiology, www.escardio.org 2.
Pathogenesis and Treatment. University of Texas Health Science Center at San Antonio, 2007 www.medscape.com 3.
and treatment”, 2007 4.
Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure, 2004 5.
руководство по
диагностике, лечению
и профилактике первичной артериальной гипертонии у взрослых в первичном звене здравоохранения, Ташкент 2005 6.
С.Н. Терещенко Гипертонические кризы, современные принципы терапии Consilium Medicum, том 6, № 11, 2004 www.consilium- medicum.com 7.
Joseph Varon and Paul E. Marik The Diagnosis and Management of Hypertensive Crises. Chest 2000 8.
hypertension. In: Hurst’s The Heart. 9th Edition. International Edition, 1998
9.
Heart Disease. A Textbook of Cardiovascular Medicine. Ed. By E. Braunwald. 5th edition. W.D. Saunders Company, 1997 10.
assessment, investigation, immediate management and secondary prevention. Singapore: Singapore Ministry of Health; 2003 Mar. 44 p. [49 references]http://www.hpp.moh.gov.sg/HPP/MungoBlobs/942/761/ peb_on_stroke_and_transient_ischaemic_attacks.pdf
43
ARTERİAL TƏZYİQİN ÖLÇÜLMƏSİ QAYDALARI (D) Arterial təzyiqi ölçərkən aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır: ►
Xəstələrə bir neçə dəqiqə rahat oturmaq imkanı vermək ►
1-2 dəqiqəlik fasilə ilə arterial təzyiqi an azı iki dəfə ölçmək ►
Normal köklüyü olan xəstələrdə standart manjetlərdən istifadə etmək (uzunluğu 12-13, eni - 35 sm); qolları kök olan şəxslərdə daha böyük ölçülü, qolları arıq olan şəxslərdə və uşaqlarda kiçik ölçülü manjetlərdən istifadə etmək ►
ürək səviyyəsində saxlamaq ►
Manjeti saniyədə 2 mm sürəti ilə boşaltmaq; SAT və DAT müəyyənləşdirərkən Korotkov tonlarının 1-ci və 5-ci fazalarından istifadə etmək (yəni tonun eşidilməsi və tonun itməsi) ►
Periferik damar xəstəliyi səbəbindən hər iki qolda AT-nin müxtəlif ola bilməsi ehtimalını nəzərə alaraq xəstənin ilkin gəlişi zamanı AT-ni hər iki qolda ölçmək; əgər müxtəlif rəqəmlər alınarsa, daha yüksək rəqəmi ilkin göstərici kimi götürmək ►
(ortostatik hipotenziya) ola biləcəyi və ya gözlənildiyi xəstələrdə AT-ni həm də xəstə ayaq üstə durduqdan 1 və 5 dəqiqə sonra ölçmək ►
vasitəsilə ən azı 30 saniyə müddətində saymaq
Ambulator AT
Həkimin qəbulunda ölçülmüş AT ilkin göstərici kimi istifadə olunmalıdır
ÜD riskinin qabaqcadan müəyyən edilməsinə kömək edə bilər.
Aşağıdakı hallarda AT-nin 24-saatlıq ambulator monitorinqi keçirilməlidir: - həkimin qəbulunda AT əhəmiyyətli dərəcədə dəyişkən olduqda; - aşağı dərəcəli ümumi ÜD riski olan şəxslərdə həkimin qəbulu zamanı yüksək AT ölçüldükdə; -
həkimin qəbulunda və evdə ölçülmüş AT göstəriciləri arasında ciddi uyğunsuzluq olduqda; - dərman müalicəsinə rezistentlik gözlənildikdə; - yaşlı və şəkərli diabeti olan xəstələrdə hipotenziv epizodlar gözlənildikdə;
44
- yuxu zamanı apnoye (tənəffüsün dayanması) gözlənildikdə; - həkim qəbulunda olduğu zaman hamilə qadınlarda yüksək AT qeydə alındıqda və pre-eklampsiya gözlənilən hallarda.
Adətən 24-saatlıq monitorinq zamanı orta AT səviyyəsi üçün normal göstəricilər aşağıdakı kimi olur: SAT 125-130 mm c.s. və DAT 85 mm c.s.-dən aşağı. Gündüz vaxtı AT-nin normal səviyyəsi SAT üçün 130-135, DAT üçün 85 mm c.s.-dən aşağı olur. Bu göstəricilər həkimin qəbulunda ölçülən AT səviyyəsindən aşağı olur. Ev şəraitində AT-nin ölçülməsi 1. Ev şəraitində AT-nin ölçülməsi klinik cəhətdən dəyərlidir və təqdirə layiqdir.
AT-nin evdə ölçülməsi imkan verir: - aparılan antihipertenziv müalicənin effektivliyini müəyyən etmək - təyin olunan dərmanın növbəti dozaya qədər olan müddət ərzində effekti haqda məlumat toplamaq - xəstələrin müalicə rejiminə riayət etməsini yaxşılaşdırmaq 2. Ev şəraitində xəstə tərəfindən AT-nin ölçülməsi aşağıdakı hallarda aparılmamalıdır: - əgər AT-nin ölçülməsi xəstədə narahatlığa səbəb olursa - əgər xəstənin müalicə rejimini özbaşına dəyişməsinə səbəb olursa 3. Ev şəraitində ölçülən AT-nin normal səviyyəsi həkim qəbulunda ölçülən AT səviyyəsindən daha aşağı olur: SAT<130-135 mm c.s. və DAT<85 mm c.s. Xüsusi hallar «Təcrid olunmuş həkim qəbulunda arterial hipertenziya (“ağ xalat” hipertenziyası)»
Həkim qəbulunda stabil olaraq AT 140/90 mm c.s. və ya çox olur
Gündüz vaxtı ambulator və ya ev şəraitində AT normativi 130- 135/85 mm c.s.-dən aşağı hesab olunur
olanlara nisbətən yüksək olur
hipertenziya)»
Bir qrup xəstələrdə həkim qəbulunda AT 140/90 mm c.s.-dən aşağı olur, lakin ambulator şəraitdə və ev şəraitində ölçülən təzyiq ona nisbətən yüksək olur
Bu şəxslərdə ÜD riski həkim qəbulunda və ambulator şəraitdə yüksək təzyiqi olan şəxslərdəki ÜD riskinə yaxın olur 45
Arterial hipertenziyanın müalicəsində istifadə olunan dərman vasitələri. Cədvəl 1. Diuretiklər (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub) Təsir maddəsi Dozaları Əlavə təsirləri Qeydlər Hidroxlortiazid Hipotiazid (25; 100 mq)
25-100 mq/sut Qanda qlükoza, xolesterin, sidik turşusunun artması, hipokaliemiya. Nadir hallarda: aqranulositoz, pankreatit, hiperkalsiemiya, hiponatriemiya Yaşama müddətini uzadır və yaşlı pasiyentlərdə ÜD sistemi tərəfindən ağır və ölümlə nəticələnən fəsadlar riskini azaldır. Kombinə olunmuş formaları: Adelfan Esidreks (Hidroxlortiazid 10 mq + Rezerpin 10 mq + Dihidrolazin sulfat 0,1 mq); Akkuzid (Hidroxlorotiazid 12,5 mq + Kvinapril 20 mq); Enap H
(Hidroxlortiazid 25 mq + Enalapril 10 mq); Enap HL (Hidroxlortiazid 12,5 mq + Enalapril 10 mq); Enap HL 20 (Hidroxlortiazid 12,5 mq + Enalapril 20 mq); Kaptopril+HXT Denk, Kaptospes+H (Hidroxlortiazid 25 mq + Kaptopril 50 mq); Kardomin Plus-Sanovel (Hidroxlortiazid 12,5 mq + Lozartan 50 mq);
46
Karlon Plus (Hidroxlortiazid 12,5 mq + Enalapril 20 mq); Korbis-H (Hidroxlortiazid 6,25 mq+ Bisoprolol 5 mq); Ko-Diovan (Hidroxlorotiazid 12,5(25) mq + Valsartan 80(160) mq); Lopril H (Hidroxlortiazid 12,5 mq + Lizinopil 10 (20) mq); Nolaksen (Hidroxlortiazid 25 mq + Spironolakton 25 mq); Piramil Plus (Hidroxlortiazid 12,5(5,25) mq + Ramipril 2,5(5) mq); Rileys Plus-Sanovel (Hidroxlortiazid 12,5 mq + Lizinopril 20 mq); Repeys H (Hidroxlorotiazid 12,5 mq + Lozartan 50 mq); Teveten Plus (Hidroxlortiazid 12,5 mq + Eprosartan 600 mq); Triampur (Hidroxlortiazid 12,5 mq + Triamteren 25 mq); Xartil-D (Hidroxlorotiazid 12,5 (5,25) mq + Ramipril 2,5 (5) mq); Şarkon (Hidroxlorotiazid 12,5 mq + Enalapril 20 mq) 47
Xlortalidon*
25 mq 1 dəfə/gündə, 50 mq 3 dəfə/həftədə Qanda qlükoza, xolesterin, sidik turşusunun artması, hipokaliemiya. Dərinin işığa həssaslığının artması Nadir əlavə təsirlər: aqranulositoz, hiperkalsiemiya, pankreatit, hiponatriemiya; kreatinini mötədil yüksəlmiş pasiyentlərdə xlortalidonun hidroxlortiaziddən daha effektiv olması. Kombinə olunmuş forması: Tenoz (Xlortalidon 25 mq + Atenolol 100 mq)
Arifon retard (1,5 mq); Flupamid SR-Sanovel (1,5 mq); İndap (2,5 mq); İndapamid (2,5 mq); Vazomid (2,5 mq)
1,5-2,5 mq 1 dəfə/sut (səhərlər)
Xolesterinin yüksəlməsinin digər antihipertenziv dərmanlarla müqayisədə daha az ifadə olunması. Kombinə olunmuş formaları: Noliprel (İndapamid 0,625mq + Perindopril 2mq); Noliprel forte (İndapamid 1,25 mq + Perindopril 4 mq); Pestarium Kombi (İndapamid 1,25 mq + Perindopril 4mq); Enziks, Enziks Duo (Enalapril 10 mq + İndapamid 2,5 mq); Enziks Duo Forte (Enalapril 20 mq + İndapamid 2,5 mq) 48
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi.
Laziks (40 mq; 10 mq/1 ml); Furosemid (40 mq) 40-240 mq səhər, gündə 1-2 dəfə qəbul etmək, 20-40 mq v/d, ə/d ___ //___
İnyeksion formalardan hipertonik krizlərdə istifadə olunur
Etakrin turşusu Uregit (50 mq) 50 mq (1-2 dəfə sut), maksimal doza 200 mq/sut Anoreksiya, diarreya, elektrolit disbalansı, dehidratasiya, metabolik alkaloz, ortostatik hipotenziya, ürək ritminin pozulmaları Kombinə olunmuş müalicədə istifadə olunur
25-100 mq/sut Hiperkaliemiya; nadir hallarda - böyrəklərdə daşların əmələ gəlməsi
Kombinə olunmuş forması: Triampur kompozitum (Triamteren 25 mq + Hidroxlorotiazid 12,5 mq )
Veroşpiron (25 mq) 50-100 mq/sut (1-2 dəfəyə), 200 mq/sut qədər artırmaq olar (hər 2 həftədə doza 25 mq artırılır) Hiperkaliemiya, ürəkbulanma, ginekomastiya Kombinə olunmuş müalicədə istifadə olunur. Kombinə olunmuş forması: Nolaksen (Hidroxlortiazid 25 mq + Spironolakton 25 mq)
49
Təsir maddəsi Dozaları Əlavə təsirləri Qeydlər Propranolol Anaprilin (10; 40 mq) 40 mq 2-3 dəfə/sut, maksimal gündəlik doza-320 mq
Bronxospazm, bradikardiya, ürək çatışmazlığı; insulinin təsiri nəticəsində əmələ gəlmiş
hipoqlikemiyanı gizlədir, periferik qan dövranını pisləşdirir; yuxusuzluq, yüksək yorğunluq, fiziki yükə olan tolerantlığı azaldır; hiper- triqliseridemiya Qeyri-selektiv beta-adrenoblokator
Atenolol (50; 100 mq); Atenolol-Akos (50; 100 mq)
Başlanğıc birdəfəlik doza 25-50 mq/sut, lazım gəlirsə, 1 həftədən sonra dozanı 50 mq artırmaq ___ //___ Kombinə olunmuş forması: Tenoz (Cədvəl 1 bax) 50
Metoprolol Egilok (25; 50; 100 mq); Korvitol (50; 100 mq); Metoprolol (50 mq) 50-150 mq/sut 1-2 dəfəyə
___ //___ Kardioselektiv beta-adrenoblokator Bisoprolol Bisoqamma (5; 10 mq); Bisokard (5; 10mq); Dokbisopro (5; 10 mq); Konkor (5; 10 mq); Konkor Kor (2,5 mq); Korbis (5; 10 mq); Koronal (5; 10 mq); Neokard (10 mq) 5-10 mq/sut ___ //___ Lipid spektrinə qarşı neytraldır, erektil disfunksiya vermir, miqrenoz ağrılarda istifadə olunur. Kombinə olunmuş forması: Korbis H (Cədvəl 1 bax )
Nebilet ( 5 mq) 5 (10 mq maksimal doza)/ sut 1 dəfə ___ //___ Hamilələrdə istifadə olunur Karvedilol Dilatrend (6,25; 12,5; 25 mq); Karvediqamma (6,25; 12,5 mq); Karvedil (12,5 mq); Karvidil (6,25-25 mq); Karvileks (6,25-25 mq); Talliton (6,25-25 mq) 12,5 mq/gündə 1 dəfə ilk 2 gün ərzində, sonra 25 mq/gündə 1 dəfə, dozanı 50 mq qədər artırmaq olar Postural hipotenziya, bronxospazm Xüsusilə yanaşı gedən xroniki ürək çatışmazlığında məsləhət görülür
51
Təsir maddəsi Dozaları Əlavə təsirləri Qeydlər Kaptopril Kapoten (25 mq); Kaptopril-Denk (25 mq); Kaptopril (12,5-50 mq) 25-150 mq/sut, gündə 2-3 dəfə qəbul
Öskürək; nadir hallarda – Kvinke ödemi, hiperkaliemiya, səpgi, dad hissiyatının pozulması, leykopeniya Kombinə olunmuş formaları: Kaptopril+HXT Denk, Kaptospes+H (Cədvəl 1 bax)
Berlipril (5-20 mq); Enalapril (5-20 mq); Enap (2,5-20 mq); Ednit (2,5-20 mq); Enarenal (5-20 mq); Hiperepril (5-20 mq); Jakapril (5-20 mq); Karlon (5-10 mq); Renite-XL (10 mq); Vazopren (5-20 mq) 5-40 mq/sut, gündə 1-2 dəfə qəbul
___ //___ Kombinə olunmuş formaları: Enap H;
Enap HL; Enap HL 20; Enziks; Enziks Duo; Enziks Duo forte; Karlon Plus, Şarkon (Cədvəl 1 bax ) Ramipril Amprilan (1,25; 2,5; 5; 10 mq); Polpril (1,25-10 mq); Tritase (5 mq); Xartil (1,25-10 mq) 1,25-20 mq/sut, gündə 1-2 dəfə qəbul
___ //___ Kombinə olunmuş formaları: Xartil D (Cədvəl 1 bax); Ramlodip (Ramipril 2,5 mq + Amlodipin 5 mq); Piramil plus (Cədvəl 1 bax)
Monopril (10 mq) 10-40 mq/sut (maksimal doza 80 mq) ___ //___ Gündə 1-2 dəfə qəbul 52
Lizinopril Lizinopril-Qrindeks (10; 20 mq); Lizinospes (10; 20 mq); Lizinoton (10 mq); Liziqamma ( 2,5; 5; 10; 20 mq); Lopril (5; 10; 20 mq); Diroton (2,5-20 mq); Rileys-Sanovel (5-20 mq); Tenzikey (5; 20 mq) 5-40 mq/sut ___ //___ Kombinə olunmuş formaları: Ekvator (Lizinopril 5 mq + Amlodipin 10 mq); Lopril H; Rileys Plus-Sanovel; Tenzikey kompleks (Cədvəl 1 bax); Zelis-AM (Lizinopril 5 mq + Amlodipin 5 mq); Amlipin (Lizinopril 5 mq+ Amlodipin 5 mq); Biffekt (Lizinopril 5 mq + Amlodipin 5 mq )
Prestarium (4; 8 mq); Prestarium (5; 10 mq) 4-16 mq/sut ___ //___ Kombinə olunmuş formaları: Noliprel; Noliprel forte; Prestarium kombi (Cədvəl 1 bax)
Akkupro (10; 20 mq) 10-20 mq/sut (maks doza 80 mq), gündə 1-2 dəfə qəbul ___ //___ Kombinə olunmuş forması: Akkuzid (Cədvəl 1 bax) Spirapril Kvadropril (6 mq) 6 mq/sut ___ //___ Gündə 1-2 dəfə qəbul
53
Təsir maddəsi Dozaları Əlavə təsirləri Qeydlər Lozartan Kardomin-Sanovel (50 mq); Lasin (50 mq); Lozap (12,5; 50 mq); Repeys (25; 50 mq)
25-100 mq/sut, gündə 1-2 dəfə qəbul Başgicəllənmə Bu sinifdə sidik turşusunun səviyyəsini zərdabda endirən yeganə preparatdır. Kombinə olunmuş formaları: Kardomin plus-Sanovel; Repeys H (Cədvəl 1 bax)
Ayra-Sanovel (8; 16 mq) 16-32 mq/sut, sutkalıq doza 1 dəfəyə təyin edilir. ___ //___ Lazımi effekt alınmadıqda, tiazid diuretikləri ilə kombinasiya edilir Eprosartan Teveten (600 mq) 300-600 mq/sut ___ //___ Kombinə olunmuş forması: Teveten plus (Cədvəl 1 bax) İrbesartan* 150-300 mq/sut ___ //___
Diovan (80, 160 mq) 80 mq, sutkalıq doza 2 dəfəyə təyin edilir, maksimal doza 320 mq/sut ___ //___ Kombinə olunmuş formaları: Eksforj (Valsartan 80 (160) mq + Amlodipin 5 (10) mq); Ko-Diovan (Cədvəl 1 bax)
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi. 54
Təsir maddəsi Dozaları Əlavə təsirləri Qeydlər Nifedipin Kordafen (10 mq); Korinfar (10 mq); Korinfar retard (20 mq); Korinfar Uno (40 mq); Nifedi-denk 10 retard; Nifedi-denk 20 retard; Nifedipin (10 mq); Nifedikard XL (30; 60 mq) 30-120 mq/sut Ödemlər, baş ağrısı, ürək keçiriciliyinin pozulması, qəbzlik, diş ətinin hiperplaziyası və s. Sutkada 1 dəfədən (uzadılmış təsirli formalar) 3 dəfəyə qədər qəbul olunur Diltiazem Taldizem SR (60; 120 mq) 120-360 mq/sut ___ //___ Sutka ərzində 2-3 dəfə qəbul olunur
İzoptin (40; 80 mq); İzoptin SR (240 mq) 120-480 mq/sut, orta terapevtik doza 120 mq/sut, inyeksiya forması krizlərdə istifadə olunur (5-10 mq v/d) ___ //___ Sutkada 1 dəfədən (uzadılmış təsirli formalar) 3 dəfəyədək qəbul olunur Felodipin Felodip (2,5; 5; 10 mq) 2,5-10 mq/sut (maks 20 mq)
___ //___ Sutkada 1 dəfə səhər İsradipin* 5-20 mq/sut ___ //___ Sutkada 2 dəfə qəbul 55
Nitrendipin* 10-40 mq/sut ___ //___ Sutkada 1 (2) dəfə qəbul Amlodipin Amlodiqamma Top (5; 10 mq); Amlodil (5 mq); Amlokard-Sanovel (5; 10 mq); Amlosand (5; 10 mq); Amlovas (5; 10 mq); Amtas (5; 10 mq); Duaktin (5 mq); Emlip (10 mq); Kardiolopin (2,5; 5; 10 mq); Lovrak (5 mq); Modipin (5; 10 mq); Normodipin (5; 10 mq); Norvask (5; 10 mq); Vazonorm (5 mq) 2,5-10 mq/sut ___ //___ Kombinə olunmuş formaları: Amlipin; Ekvator; Biffekt; Ramlodip; Zelis- AM (Cədvəl 3 bax); Eksforj (Cədvəl 4 bax)
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi. 56
Təsir maddəsi Dozaları Əlavə təsirləri Qeydlər Rezerpin* 0,2-0,5 mq/sut 2 dəfə Burun tutulması, depressiya, mədə xorası xəstəliyinin kəskinləşməsi Əsasən kombinə olunmuş preparatların tərkibində istifadə olunur: Adelfan-Esidreks (Cədvəl 1 bax); Kristepin (Rezerpin 0,1 mq + Dihidroerqokristin mezilat 0,58 mq + Klopamid 5 mq)
Dopegit (250 mq) İlk 2 gün 500 mq/sut 2 dəfə. Hər 2 gündə doza 250 mq tədricən artırılır, saxlayıcı doza 500- 1000 mq/sut Yuxululuq, ağızda quruluq, bradikardiya, dərman qəbulu dayandırıldıqda “rikoşet sindromu” Sutkada 2-4 dəfə qəbul olunur
Klofelin-M (0,1 mq/ml) 0,1 mq 1 dəfə v/d, ə/d ___ //___ Krizlərdə istifadə olunur
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi. 57
Təsir maddəsi Dozaları Əlavə təsirləri Qeydlər Prazozin*
2-30 mq/sut 2-3 dəfə Postural hipotenziya, baş ağrıları, hipotenziya, ürəkdöyünmə hissi, bayılmalar, ürəkbulanma və s. Kombinə olunmuş müalicənin daxilində istifadə olunur
1-16 mq/sut, başlanğıc doza 1 mq/sut ___ //___ Prostat vəzinin xoşxassəli hiperplaziyası zamanı istifadə olunur
Setegis (1; 2; 5; 10 mq); Zayasel (5 mq) Başlanğıc doza 1 mq/ sut, maksimal 20 mq/sut ___ //___ ___ //___ Tamsulozin Omnik (0,4 mq); Omnik Okas (0,4 mq); Proksimik (0,4 mq); Tamsol (0,4 mq); Tulozin (0,4 mq) 0,4 mq/sut (səhər) ___ //___ Prostat vəzinin xoşxassəli hiperplaziyası zamanı istifadə olunur
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi. 58
Təsir maddəsi Dozaları Əlavə təsirləri Qeydlər Moksonidin Fiziotenz (0,2; 0,4 mq); Moksogamma (0,3; 0,4 mq) Başlanğıc doza-orta 200 mkq/sut 1 dəfə, səhər.
Lazım olduqda dozanı 400 mkq/sut (1-2 dəfə) (nadir hallarda 600 mkq/sut) qədər artırmaq Baş ağrısı, yuxululuq, halsızlıq, başgicəllənmə, yuxunun pozulması, ağızda quruluq Reyno xəstəliyi, epilepsiya, parkinsonizm, depressiya, qlaukoma, uşaqlarda və 16 yaşına qədər yeniyetmələrdə istifadə edilmir
Təsir maddəsi Dozaları Əlavə təsirləri Qeydlər Hidralazin*
50-300 mq gündə 2 dəfə Ödemlər, baş ağrısı, qurdeşənəyinəbənzər sindrom
SMH-ni azaltmır, tədricən kəsilməlidir. Kombinə olunmuş forması: Adelfan Esidreks (Cədvəl 1 bax)
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi. 59
HİPERTONİK KRİZLƏRİN MÜALİCƏSİNDƏ İSTİFADƏ OLUNAN PREPARATLAR Ağırlaşmış kriz (xüsusi göstərişləri nəzərə almaq şərtilə, sadalanan preparatlardan biri seçilməlidir (qalın şriftlə dərmanların generik adları qeyd olunub)) Preparat Qrup Doza Əlavə təsirləri Xüsusi göstərişlər Natrium nitroprussid*
Periferik vazodilatator 50 mq preparat 250-1000 ml 5%-li qlükoza məh-da v/d damcı ilə 0,5-1,5 mkq/kq/dəq sürətlə, sonra hər 5 dəq 0,5 mkq/kq/dəq artırmaqla, 8 mkq/kq/dəq maks dozaya çatdırılır (məhlul işıqdan qorunmalıdır). Taxikardiya, tərləmə, təngnəfəslik, aritmiya (antidot yeridilməlidir - natrium tiosulfat 50% + inyeksiya üçün su; v/d)
Kəskin və xronik ürək çatışmazlığı Nitroqliserin (1% - 2 ml (məhlulun hazırlanması üçün)) Periferik vazodilatator
5-100 mkq/dəq sürətlə yeridilir, təsiri dərhal başlayır, 5-10 dəq davam edir Baş ağrıları, ürəkbulanma, taxikardiya. Miokardın kəskin işemiyası, o cümlədən ürək çatışmazlığı ilə Droperidol (2,5 mq/ml – 2 ml, 5 ml ampulda) Neyroleptik v/d 2-4 ml (2 ml preparat 10 ml izotonik məhlulda həll edilir, şırnaqla yeridilir), sedativ effekti 30 dəq davam edir Allergik reaksiyalar, taxikardiya, baş ağrısı, qusma
Ağ ciyər ödemi, psixomotor oyanma 60
Diazoksid*
Arterial vazodilatator v/d şırnaqla 30 san ərzində durulaşdırılmamış halda 1-3 mq/kq dozada yeridilir. Maksimal birdəfəlik doza 150 mq, effekt olmaqıqda 5-15 dəq sonra həmin dozanın təkrari yeridilməsi. Taxikardiya, hiperqlikemiya, ödemlər Böyrək mənşəli hipertoniya, hipoqlikemiya Fentolamin*
Periferik vazodilatator Vena daxilinə şırnaqla 5-15 mq dozada yeridilir (təkrari yeridilməsi mümkündür) Taxikardiya, baş ağrıları, sifətin qızarması Feoxromositoma, periferik qan dövranının pozulması (Reyno xəstəliyi, obliterasiyaedici endarteriit). Maqnezium sulfat Kormaqnezin (inyeksiya üçün məhlul 10-20% - 10 ml)
4-5 ml preparat 250 ml 5%-li qlükozada həll edilir v/d damcı ilə 30 dəq ərzində yeridilir, eyni zamanda ə/d 10 ml preparat yeridilir. Bradikardiya, sifətin hiperemiyası, ürəkbulanma, qusma, görmənin pozulması Qıcolma sindromu, hamiləlik zamanı pre-eklampsiya, eklampsiya. Furosemid Laziks (2 ml/ 20 mq) İlgək diuretiki v/d, ə/d 20-40 mq dozada yeridilir Hipokaliemiya, hipoxloremik alkaloz Ürək çatışmazlığı, ağ ciyər ödemi
61
Nikardipin*
Kalsium kanallarının blokatoru, dihidropiridin törəməsi 5-15 mq/saat v/d, hər saatda 2,5 mq artırmaqla maksimal doza 15 mq/saat, təsiri 5-15 dəq başlayır, 15-30 dəq davam edir. Baş ağrıları, sifətin hiperemiyası
Kəskin böyrək çatışmazlığı, pre- eklampsiya, eklampsiya, hipertonik ensefalopatiya, kəskin aortal laylanma
ACF-inhibitoru 1,25 mq hər 6 saatdan bir təkrari yeridilə bilər (v/d), 15-30 dəq-yə təsir edir, 6 saat davam edir, maks doza 5 mq AT çox enə bılər (hiperreninemiyada), diuretiklərin yüksək dozası ilə müalicə olunan xəstələrə təyini məsləhət görülmür Kəskin SM çatışmazlığı (kəskin Mİ-dən başqa) Metoprolol*
Kardioselektiv beta- adrenoblokator 2-5 mq v/d yeridilir, 5 dəq sonra təkrari yeridilməsi mümkündür (maksimal doza 15-20 mq) Bradikardiya, AV keçiriciliyin pozulması, bronxospazm, ürək çatışmazlığı simptom- larının əmələ gəlməsi Kəskin miokard işemiyası, aortanın laylanması
Alfa-, beta- blokator 20-80 mq v/d 1-2 dəq-yə yeridilir, təsiri 5-10 dəq-yə başlayır, 3-6 saat davam edir
Hipertonik ensefalopatiya, pre-eklampsiya, eklampsiya, aortanın laylanması 62
Fenoldopam*
Dopamin 1 reseptorlarının aqonisti 0,1 mq/kq/dəq sürətlə yeridilir, 0,05-0,1 mq/kq/dəq artırılaraq, maksimal 1,6 mq/kq/dəq qədər artırılır. 5 dəq sonra təsir edir, maksimal effekt 15 dəq-yə alınır, 30-60 dəq davam edir Başağrısı, stenokardiya, hipotenziya, taxikardiya, gözdaxili təzyiqin artması Ağ ciyər ödemi, hipertonik ensefalopatiya, kəskin böyrək çatışmazlığı, simpatik kriz Klofelin hidroxlorid Klofelin M (0,01% 0,1 mq)
Mərkəzi təsirli hipotenziv preparat v/d yavaş, 3-6 dəq-yə təsir edir, təsir müddəti 2-8 saat davam edir (inyeksiyadan sonra 1,5-2 saat ərzində xəstə uzanmış vəziyyətdə olmalıdır) Ortostatik hipotenziya, bradikardiya, yuxululuq, ağızda quruluq Klonidinin sindromu Dibazol Dibazol 1%-1 ml; Dibazol-Darnitsa (10 mq/ml) Miotrop
spazmolitik 3-4 ml 1%-li və ya 6-8 ml 0,5%-li məhlul v/d Adətən yaxşı qəbul olunur Stenokardiya Papaverin Hidroxlorid Papaverin hidroxlorid 2%; Papaverin-Darnitsa (20 mq/ml); Papaverin-Zdorovye 2% ___ //___ 2 ml 2%-li məhlul 10-20 ml NaCl izotonik məhlulunda həll edilib v/d yeridilir Yüksək dozada v/d sürətlə yeritdikdə AV blokada, ürək ritminin pozulmaları yarana bilər Beyin qan dövranının pozulması ilə gedən krizlərdə təyin edil- məsi tövsiyə olunmur. Ehtiyatla yeridilmə- lidir: XBÇ, hipotireoz, prostat vəzinin hiper- plaziyası, mədəcik- üstü taxikardiyalar.
*Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi. 63
Preparatlar Qrup Doza Əlavə təsirləri Xüsusi göstərişlər Kaptopril Kapoten (25 mq); Kaptopril-Denk (25 mq); Kaptopril (12,5-50 mq) AÇF inhibitoru Dil altına 12,5-25 mq/sut, 15-30 dəqiqəyə AT-ni endirir Baş ağrıları, angionevroik ödem, dad hissiyyatının pozulması
Egilok (25; 50; 100 mq); Korvitol (50; 100 mq); Metoprolol (50 mq) Beta-blokator 50-100 mq/sut (2 dəfəyə) Bradikardiya, hipotoniya, AV blokada, bronxospazm
___ //___ 200-400 mq per os, təkrari olaraq 2-3 saat sonra ___ //___ Krizlərin əksəriyyətində effektlidir Karvedilol Dilatrend (6,25; 12,5; 25 mq); Karvediqamma (6,25; 12,5 mq); Karvedil (12,5 mq); Karvidil (6,25-25 mq); Karvileks (6,25-25 mq); Talliton (6,25-25 mq) Alfa- və beta- adrenoblokator 12,5-25 mq /sut (1-2 dəfəyə) Başgicəllənmə, baş ağrıları, bradikardiya, ortostatik hipotoniya
64
Furosemid Laziks ( 40 mq); Furosemid (40 mq) İlgək diuretiki 40 /80 mq 1 dəfə sublinqval Ürəkbulanma, başgicəllənmə, hipotenziya, əzələ zəifliyi
Klofelin (0,1; 0,2 mq) Mərkəzi təsirli hipotenziv preparat Dil altına 0,1 mq (lazımi effekt olmadıqda təkrari qəbul etmək), 30 dəq-yə təsir edir, 6-8 saat təsiri davam edir (maks doza 0,6 mq) Zəiflik, ağızda quruluq
Bu preparat kəsilmə sindromu zamanı istifadə olunur, sonradan tədricən başqa preparatla əvəz olunur *Klinik protokolun tərtib edildiyi dövrdə Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi. Document Outline
Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|