AğASƏF İmran

III. İnsani münasibətlər və ya davranış məktəbi (1930-1950). 
Menecmentdə insani münasibətlər məktəbinin yaranmasında və 
inkişafında  ən  böyük  xidməti  olan  iki  alimi  -  Meri  Parker  Follett  və 
Elton Meyonu göstərmək olar. İlk dəfə xanım Meri Follett 
menecmenti “digər adamların köməyi ilə işin yerinə yetirilməsinin 
təmin edilməsi” kimi təyin etmişdir.  Elton Meyonun məşhur 
eksperimetləri, xüsusən Hotorndakı  “Uestern Elektrik“ zavodunda 
aparılan tədqiqatları, menecment nəzəriyyəsində yeni istiqamət açdı. 
E.Meyo aşkar etdi ki, dəqiq müəyyənləşdirilmiş iş  əməliyyatları və 
yaxşı  əmək haqqı heç də elmi idarəetmə məktəbi nümayəndələrinin 
hesab etdikləri kimi,  həmişə  əmək  məhsuldarlığının artmasına 
gətirmir. Adamlar arasında olan qarşılıqlı  əlaqələr zamanı yaranan 
münasibətlər çox vaxt rəhbərlərin səylərini üstələyir. Bəzən işçilər, 
rəhbərlərin istək və maddi stimullarına rəğmən öz qruplarındakı iş 
yoldaşlarının istəklərinə daha üstün reaksiya verirlər. 

---

23
 
 
 
Abraham Maslou və başqa psixoloqların da tədqiqatları bu 
hadisənin səbəblərini başa düşməyə imkan verdi. A.Maslouya görə 
adamların işə münasibətləri və davranışları, heç də pulun köməyi ilə 
qismən yerinə yetirilə bilən  iqtisadi maraqlarla yox, həm də müxtəlif 
tələbatlarla bağlıdır. 
Bu nəticələrə  əsaslanaraq davranış məktəbinin tədqiqatçıları 
hesab edirdilər ki, əgər rəhbərlik öz işçilərinə çox qayğı göstərirsə, 
onda onların razılığının səviyyəsi artar, bu isə məhsuldarlığın 
artmasına gətirib çıxarar. Onlar insanlar arasındakı münasibətlərinin 
idarə edilməsi üsullarından istifadə etməyi məsləhət görürdülər. Bu 
üsullardan:  rəhbərlərin özlərinin bilavasitə daha təsirli rəftar etmələri; 
işçilərlə məsləhətləşmələr aparmaları; işçilərə bir-biri ilə ünsiyyət 
yaratmaq üçün daha geniş imkanlar yaratmağı göstərmək olar. 
Davranış məktəbinin baniləri, əsas etibarı ilə  şəxslər (fərdlər) 
arasında münasibətlərin yaradılması metodlarına diqqət yetirməklə, 
insani münasibətlər məktəbini daha çox zənginləşdirdilər. Yeni 
yanaşmanın mahiyyəti, əsasən təşkilatların qurulması və idarə 
edilməsində davranış konsepsiyalarının tətbiqi ilə hər bir şəxsin 
özünün fərdi imkanlarının dərk edilməsində ona kömək göstərmək 
idi. Ümumiyyətlə demək olar ki, bu məktəbin əsas məqsədi insanların 
qabiliyyətləri və səyləri hesabına təşkilatların fəaliyyətlərini səmərəli 
etmək idi. 
Davranış yanaşması o qədər geniş yayılmışdı ki, keçən əsrin 60-
cı illərində demək olar ki, bütün idarəetmə sahələrini tamamilə əhatə 
etmişdi. Əvvəlki məktəblər kimi, bu məktəbin nümayəndələri də, 
idarəetmə problerinin həllində davranış yanaşmasının “ən yaxşı”, 
“yeganə” üsul olduğunu iddia edirdilər. Onların əsas postulatı bu idi 
ki, davranış haqqında elmləri düzgün tətbiq etməklə, həm ayrı-ayrı 
işçilərin, həm də ümumilikdə təşkilatın səmərəli fəaliyyətini təmin 
etmək olar. 

---

24
 
 
 
Cəmiyyətdə mövcud olan hər bir fərdin özünün müəyyən 
qabiliyyəti vardır. Müxtəlif insanlar eyni bir işi, eyni bir alətlə, eyni 
səviyyədə yerinə yetirə bilmirlər. Ona görə də hər bir fərdin 
tələbatını, qabiliyyətini, səriştəsini və psixologiyasını nəzərə almaq 
lazımdır. Deməli, insani münasibətlər məktəbində adamların fərdi 
xüsusiyyətləri - hər bir  fərdin qabiliyyəti,  təlabatı,  səriştəsi 
psixologiyası və göstərdiyi cəhdlər nəzərə alınır. 
İnsani münasibətlər məktəbi 
əmək  məhsuldarlığının 
yüksəldilməsi və son nəticə  əldə edilməsi üçün fərdi (şəxsi) 
münasibətlərin  idarə olunmasını,  onların  sosial  və psixoloji 
vəziyyətlərinin nəzərə alınmasını, rəhbərlərin işçilərə qayğı ilə 
yanaşması faktorlarını aşkar etdi. Bu məktəb: 
-   psixologiya; 
-   ictimai münasibətlər; 
-   insan amili; 
-   hakimiyyət və nüfuz; 
-   motivləşdirmə (həvəsləndirmə); 
-   işin məzmunu və iş şəraiti; 
- rəftar (qarşılıqlı münasibət) və səriştə amillərini  menecmentə 
gətirdi və onların nəzərə alınmasını zəruri  etdi.