Additiv va multiplikativ ekonometrik modellarni tuzish

Additiv va multiplikativ ekonometrik modellarni tuzish

Bajardi: Jumamurodov Javohir

Qabul qildi:Fayziyeva Nargiza

Reja:

• Vaqtli qatorlarda additiv va Multiplikativ modellarini qo'llanishi;
• Dinamik qatorlarda ekonometrik modellashtirish.

Vaqtli qatorlarda additiv va multiplikativ modellarini qo'llanishi

Adabiyotlarda dinamik qator va vaqtli qator tushunchalaridan foydalaniladi.

Dinamik qator - ketma-ket (xronologik tartibda) joylashgan statistik

Ko’rsatkichlar qatori, ularning o’zgarishi o’rganilayotgan hodisani ma’lum bir

Rivojlanish tendentsiyaga egaligini ko’rsatadi.

Vaqtli qator - vaqt bo’yicha ketma – ket tartibda joylashgan sonli ko’rsatkichlar

qatori bo’lib, ular hodisa yoki jarayonni holati darajasi va o’zgarishini xarakterlaydi

Vaqtli qatorning umumiy tashkil etuvchi komponentalari mavjud va aynan ushbu komponentlar addutiv va Multiplikativ turga bo'linadi:

Vaqtli qatorning umumiy tashkil etuvchi komponentalari mavjud va aynan ushbu komponentlar addutiv va Multiplikativ turga bo'linadi:

Vaqtli qatorning additiv va multiplikativ modeli

Ko’p holatlarda vaqtli qatorlarning haqiqiy darajasini trend, tsiklik va tasodifiy komponentalarning yig’indisi yoki ko’paytmasi shaklida tasavvur qilish mumkin.

Uchchala komponentalarning yig’indisidan tuzilgan model vaqtli qatorning additiv model deyiladi.

Chala Komponentalarning ko'paytmasidan tuzilgan model esa multiplikativ model deyiladi.

Vaqtli qatorlarni yuzaga keltiruvchi 3 ta asosiy omillar mavjud:

Vaqtli qatorlarni yuzaga keltiruvchi 3 ta asosiy omillar mavjud:

1) qatorning tendentsiyasini shakllntiruvchi omillar;

2) qatorning tsiklik tebranishini shakllantiruvchi omillar;

3) tasodifiy omillar.

Va aynan ushbu 2 ta ekonometrik modellar: additiv va multiplikativ modellar Mavsumiy va tsiklik Tebranishlarni modellashtirishda Qo'llaniladigan modellar Hisoblanadi

Mavsumiy va tsiklik tebranishga ega bo’lgan vaqtli qatorlar strukturasini tahlil qilishga bir qancha yondoshuvlar mavjud.
Eng sodda yondoshuv – bu mavsumiy komponentalar qiymatini sirg’anchiq
o’rtacha usuli bilan hisoblash va vaqtli qatorning additiv yoki multiplikativ modelini tuzishdan iborat.
Bu modelda davriy qatorning har bir darajasi trend(T), mavsumiy(S) va
tasodifiy(E) komponentalar yig’indisidan tashkil topadi deb qaraladi
Bu model vaqtli qatorning har bir darajasi trend(T), masumiy(S) va tasodifiy(E)
komponentalar ko’paytmasidan iborat deb qaraladi

Ikkala modeldan birini tanlash masumiy tebranishning strukturasini tahlil qilish asosida amalga oshiriladi. Agar tebranish amplitudasi taxminan o’zgarmas bo’lsa,turli tsikllar uchun masumiy komponentalar qiymatlari o’zgarmas bo’lgan vaqtli qatorning additiv modeli tuziladi.

Ikkala modeldan birini tanlash masumiy tebranishning strukturasini tahlil qilish asosida amalga oshiriladi. Agar tebranish amplitudasi taxminan o’zgarmas bo’lsa,turli tsikllar uchun masumiy komponentalar qiymatlari o’zgarmas bo’lgan vaqtli qatorning additiv modeli tuziladi.

Agar masumiy tebranish amplitudasi o’sib yoki kamayib borsa, davriy qatorning darajasi masumiy komponentani qiymatiga bog’liq bo’lgan vaqtli qatorning multiplikativ modeli tuziladi.

2.Dinamik Qatorlarda ekonometrik modellashtirish

Bir ob’ektni ketma-ket momentlar(davrlar)dagi holatini tavsiflovchi qator ma’lumotlari bo’yicha tuzilgan modellar dinamik qatorlar modellari deyiladI.

Dinamik qatorlarning har birdarajasi trendli(T), tsiklik yoki masumiylik(S) va tasodifiy(E) omillarning ta’siri natijasida yuzaga keladi.

Uchchala komponentalarning ( T , S, E) yig’indisidan tuzilgan model dinamik qatorningadditiv modeli deyiladi. Uchchala komponentalarning ko’paytmasidan tuzilgan model esa dinamik qatorning multiplikativ modeli deyiladi.

Uchchala komponentalarning ( T , S, E) yig’indisidan tuzilgan model dinamik qatorningadditiv modeli deyiladi. Uchchala komponentalarning ko’paytmasidan tuzilgan model esa dinamik qatorning multiplikativ modeli deyiladi.

Additiv va multiplikativ modellarni tuzish dinamik qatorning har bir darajasi uchun T, S va E komponentalarning qiymatlarini hisoblashga olib keladi.

Ushbu Modelni tuzish jarayoni bir nechta bosqichdan iborat:

Ushbu Modelni tuzish jarayoni bir nechta bosqichdan iborat:

• berilgan qatorni sirg’anchiq o’rtacha usul bilan tekslash;

2)S – mavsumiy komponentaning qiymatini hisoblash;

3) qator tenglamasidan mavsumiy komponentalarni chiqarib tashlash va additiv modelda (T+E) yoki multiplikativ modelda (T·E) tekislangan qiymatlarni topish;

4) (T+E) yoki (T·E) darajalarni analitik tekislash va hosil bo’lgan trend

tenglamasini qo’llab T ning qiymatlarini hisoblash;

5) hosil bo’lgan modelda (T+E) yoki (T·E)ning qiymatlarini hisoblash;

6) mutloq va nisbiy hatoliklarni hisoblash

E'TIBORINGIZ UCHUN rahmat!