A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev

5.3. Reaktiv quvvatni kompensatsiya qilish yo‘li bilan elektr 
energiya isrofini kamaytirish. 
Reaktiv quvvatni sanoat korxonalarining qabul qilgichlari iste‘mol qiladi.
Reaktiv quvvatning asosiy iste‘molchilariga: korxonaning umumiy reaktiv
quvvatidan 45 – 60 % asinxron dvigatellar (AD), 15-25 % hamma turdagi

---

---

268
transformatorlar, 8–12 % elektr texnologik o‗rnatmalari, 5–8 %

lyuminetsentli lampalar kiradi.
Iste‘molchi transformatorining reaktiv quvvati quyidagi formula orqali
aniqlanadi:
2
T
x
H
K
Q
Q
K
Q
 


, Var (5.15)
Bu yerda,
T
Q
- transformator yuklamasiga bog‗liq hisoblanadi.
Transformatorning yuklamasini kamayishi bilan Δ
T
Q
- nominal
qiymatidan, ya‘ni
.
Т ном
x
k
Q
Q
Q

   
, ΔQ
x
miqdorigacha kamayadi.
Nominal yuklamadagi AD ni iste‘molchining reaktiv quvvati AD ning
nominal ma‘lumotlari orqali aniqlanadi:
ADном
ном
ном
АДном
P
tg
Q



(5.16)
Bu yerda,
ADном
P
- asinxron dvigatelining nominal quvvati, Vt;
ном
ном
ном
Q
tg
P


- nominal yuklamadagi reaktiv quvvat koeffitsienti;
АДном

-
asinxron dvigatelining nominal F.I.K.
Har qanday yuklamada iste‘molining reaktiv quvvatini aniqlash uchun
agregat bilan ulangan AD ning salt yurish tokini I
x
bilish zarur. Tokni I
x
eksperimental (tajriba) yoki hisoblash yo‗li bilan aniqlash mumkin bo‗ladi.
Nominal rejimda salt yurishning reaktiv quvvati quyidagi tenglama orqali
aniqlanadi:
3
xном
x
ном
Q
I U


, Var (5.17)
Nominal rejimdagi qisqa tutashuvning reaktiv quvvati quyidagiga
teng:
kном
ном
xxном
Q
Q
Q


 
, (5.18)
K
n
koeffitsientli AD ishlayotganda reaktiv quvvat iste‘moli
quyidagicha bo‗ladi:
2
AD
хном
н
кном
Q
Q
K
Q
 
 
(5.19)
Elektr ta‘minoti tizimida elektr energiyani manbadan qabul qilgichga
uzatishda aktiv quvvat isrofiga ega bo‗ladi:
2
3
P
I R
 
, (5.20)

---

---

269
Bu yerda, I – liniya fazasidagi tok kuchi; R – liniya fazalarining

qarshiligi. Tarmoq orqali uzatilayotgan to‗liq quvvat quyidagi formula
bilan topiladi:
S
UI

, (5.21)
yoki
2
2
S
P
Q


, (4.22)
(4.21) dan (4.20) ga tok kuchini qo‗yib, (4.22) dan foydalanib,
quyidagi formulani keltirib chiqarish mumkin:
2
2
2
2
2
2
2
2
2
A
p
S
P
Q
P
Q
P
R
R
R