4- modul. Scada sistemasi va uning tuzilishi 10-mavzu. Scada sistemasi. Scada sistemalari to„g„risida umumiy ma‟lumot

PLC (Programmable Logic Controllers) – dasturlanuvchi mantiqiy kontrollerlar (DMK); 

---

Korxonada integrallashgan boshqaruv tizimlari 
SCADA atamasi odatda, butun tizim yoki komplekslarni boshqarish va boshqarish tizimlarini inson 
ishtirokida amalga oshiriladigan markazlashtirilgan tizim hisoblanadi. SCADA tizimlari barcha asosiy 
oʻlchangan va boshqariladigan maʻlumotlar, maʻlumotlarni uzatish va buyruqlarni nazorat qilish va boshqarish 
tizimilarini 
vizualizatsiya 
funktsiyalarini 
amalga 
oshiradi. 
Ushbu 
tizimlar 
bugungi 
kunda 
kompyuterlashtirishning eng istiqbolli usuli boʻlib, bunda turli xil texnologik jarayonlarni nazorat qilish asosiy 
hisoblanadi. Hozirda avtomatlashtirilgan sanoatda boshqarish tizimlari, energiya, transport va sanoat 
tarmoqlarida dispetcherlik nazorati tamoyillari asosida boshqarib kelinmoqda. 
SCADA-tizimlari mijozlarga xizmat koʻrsatish avtomatlashtirilgan tizimini ishlab chiqish imkonini 
beradi, uning asosiy funktsiyalari quyidagilar: 

---

• PLC yoki boshqa qurilmalardan mavjud maʻlumotlarni aloqa qurilmalarini orqali toʻgʻridan-toʻgʻri 
yoki bogʻlangan operator paneliga ega boʻlgan tarmoq orqali toʻplash;
• oʻlchov maʻlumotlariga asosiy ishlov berish; 
• ishchi axborotni arxivlash, saqlash va qayta ishlash; 
• ekranda joriy va arxiv maʻlumotlar (tasvirlar, jadvallar, grafikalar, tendentsiyalar, favqulodda 
vaziyatlarni taqsimlash) ni diagrammalar, gistogramlar, animatsiya formatida taqdim etish; 
• favqulodda holatlar va favqulodda holatlar holatini koʻrsatish va roʻyxatga olish; 
• turli xil shakllardagi hisobot va protokollarni chop etish; 
• Operator buyruqlarini boshqarish va tizim qurilmalariga uzatish; 
• barcha operator harakatlarini roʻyxatga olish; 
• Ruxsatsiz foydalanishdan va himoyalanishdan himoya qilish tizimda ishlashga foydalanuvchilarga 
turli xil huquqlar berish;
• roʻyxatdagi barcha xatolar va voqealarni boshqarish; 
• Foydalanuvchilarning mavjud oʻlchangan maʻlumot va boshqaruv qarorlari bilan dasturlarini va 
ularning birgalikda ishlashini taʻminlash tadbirlari; 
• ish stantsiyalari va serverlar bilan turli tarmoq tuzilmalari orqali axborot aloqalarini taʻminlash; 
• tashqi ilovalar bilan muloqot qilish (DKB,taxtli jadvallar, soʻz protsessorlari va hk). 
SCADA tizimlariga quyidagi asosiy talablar qoʻyiladi: 

tizimning ishonchliligi (texnologik va funktsional); 

xavfsizlikni boshqarish; 

maʻlumotlarni qayta ishlash va taqdim etishning aniqligi; 

tizimni kengaytirishning soddaligi. 

---

SCADA-tizimlaridan foydalanish tufayli ishlab chiqarish jarayonining samaradorligi sezilarli darajada 
koʻpayishiga imkon beradi:
 texnologik jarayonni yanada aniq nazorat qilish, barqarorlashtirish, mahsulot sifati va brak foizini 
kamaytirish; 
 Operatorning harakatini kamaytirish, uni jamlash yanada samarali boshqaruv yechimlarini ishlab 
chiqishga qaratilgan jarayon; 
 Operatorlar tomonidan sodir etilishi mumkin boʻlgan xatolar sonini kamaytirish; 
 Favqulodda holatlarda favqulodda vaziyatlarni avtomatik aniqlash va ogohlantirish; 
 Xodimlarga zarur maʻlumotlarni turli xil hisobot shaklida taqdim etish; 
 Tayyor mahsulot sifatiga taʻsir etuvchi omillarni tahlil qilish. 
Barcha zamonaviy SCADA tizimlari uch asosiy tarkibiy qismlarni oʻz ichiga oladi: