10-Amaliy ish. Web xizmatlarni amalga oshirish tamoyillarini o‘rganish

10-Amaliy ish. Web xizmatlarni amalga oshirish tamoyillarini o‘rganish. 
Veb xizmat bu – ma’lum bir veb manzildan yo‘naltirilgan standartlashtirilgan 
interfeysga ega dasturiy tizim xisoblanadi.
Veb xizmatlar (SOAP, XML-RPC, 
REST va boshqa) protokollari yordamida 
o‘zaro xabar almashinishi mumkin. Veb 
xizmatlar servisga yo‘naltirilgan arxitektura 
ilovasi qo‘llanilganda modul birligi bo‘lib 
xisoblanadi. Veb xizmatlar doirasiga ma’lum 
bir yo‘nalishga tegishli ma’lumotlardan 
foydalanish, ularni taqdim etish va ko‘llash 
asos bo‘lib xizmat qiladi. Veb xizmatlardan 
foydalanishda to‘g‘ridan to‘g‘ri kompyuter yo 
brauzer bo‘lishi shart emas, buning uchun 
boshqa dasturiy ta’minot yoki qurilmalar 
bo‘lishi xam mumkin. Misol uchun: turli smartfon va undagi dasturiy gadjetlar. 
Yuqorida veb xizmat arxitekturasi va undagi 3 xolatning o‘zaro faoliyati 
jarayoni keltirilgan.
- Buyurtmachi (service requester); 
- Bajaruvchi (service provider); 
- Katalog, dallol (service broker). 
Xizmat ishlab chiqilgach “bajaruvchi (service provider)” uni potensial 
“buyurtmachilar (service provider)” topishi va murojat qilishi uchun “katalogga 
(service broker)” joylashtiradi. Buyurtmachi katalogdan o‘ziga kerakli xizmatni 
topganidan keyin WSDL-spetsifikatsiyani import qilib oladi va mos ravishda 
o‘zining dasturiy ta’minotini ishlab chiqadi. WSDL buyurtmachi va bajaruvchi 
o‘rtasida ish jarayonida almashinadigan so‘rov va javoblar formatini yozadi. O‘zaro 
aloqani ta’minlash uchun quyidagi standartlardan foydalanadi.
- XML kengayuvchi belgilar(markerlar) tili, strukturalashgan ma’lumotlarni 
saqlash va uzatishga mo‘ljallangan. 
- SOAP bu XML bazasida xabar almashinish protokoli. 
- WSDL bu XML bazasidagi veb xizmatlarni tashqi interfeyini yozish tili.
- UDDI (Universal Discovery, Description and Integration)
Afzalligi 
Veb xizmatlar platformaning turliligiga qaramasdan dasturiy tizimlar 
o‘rtasida o‘zaro aloqani xosil qila oladi. Masalan: Windows operatsion tizimidagi 
C# klient Linux operatsion tizimida ishlaydigan serverning Java ilovasiga murojat 
qila oladi.
Amalda qo‘llash 
Vebning ob-xavo va valyuta kursi xizmatlaridan foydalanamiz. Buning uchun 
ushbu xizmatni bizga taqdim etadigan serverni topishimiz kerak bo‘ladi, keyin esa 
server bergan katalogdagi (service broker) ma’lumotlardan foydalanib o‘zimizning 
maxsus ilovamizni yaratamiz, bizning misolda bu oldindan loyixalangan PHP saxifa 
bo‘lib u bizning virtual serverimizda joylashgan(4-5 Amaliy ish mashg‘ulotlari 
Veb xizmat arxitekturas 

davomida ko‘rib chiqilgan).
Bunda biz www.nochi.com veb serveri taqdim etadigan (service provider) 
ma’lumotlaridan foydalanib veb ob-xavo xizmatini yaratamiz, buning uchun Adobe 
Dreamweaver dasturidan foydalanamiz, ya’ni oldindan yaratib olgan kichik 
loyixamizning tarkibiga ob-xavo xizmatini xam qo‘shib qo‘yamiz.
Yuqoridagi 
sxemadan 
ko‘rinib 
turibdiki 
biz 
www.nochi.com
 
serverining 
ma’lumotlaridan 
foydalangan 
xolda 
odatiy 
foydalanuvchi 
mijozlar uchun ob-xavo xizmatini 
shakllantirib beramiz.
Dastur 
ketma 
ketligi: 
buning uchun oldindan tayyorlangan PHP saxifa Adobe Dreamweaver dasturi 
yordamida ochib olamiz va saxifaning ob-xavo ma’lumotlari ko‘rinishi kerak 
bo‘lgan qismiga quyidagi kodlarni kiritib olamiz: 
"http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> 
 
 
 
 
 
 
cellspacing="0">