1 mavzu. Jaxon iqtisodiy tarixini o’rganishy o’nalishlari

3.5. 
Jahon bozorining vujudga kelishi 
Buyuk geografik kashfiyotlar Yevropaning keyingi iqtisodiy rivojlanishiga 
juda kuchli inqilobiy ta'sir ko'rsatdi. "Amerikan- ing kashf qilinishi va Afrikani 

---

aylanib o'tadigan dengiz yo'lining ochilishi o'sayotgan burjuaziya uchun yangi 
faoliyat maydonlarini yaratib berdi. Sharqiy Hindiston va Xitoy bozorlari, 
Amerikaning mustamlakalashtirilishi, mustamlakalar bilan ayirboshlash, ayir- 
boshlash vositalari va umuman tovarlar miqdorining ko'payishi savdo-sotiq, 
dengizda suzish, va sanoatga shu vaqatgacha misli ko'rilmagan turtki berdi va 
parchalanayotgan feodal jamiyatda revolyutsion elementlarning tez rivojlanishiga 
olib keldi".
Yangi yerlar kashf etilishi natijasida XVI asr oxiriga kelib yer sharining 
yevropaliklarga ma'lum bo'lgan hududlari XIV asrga nisbatan 6 marta ko'paydi. 
Dunyo quruqligining 60 %i o'rganib bo'lindi. Dengizda suzish san'ati dunyoning 
juda uzoq qismlari va xalqlari orasida barqaror iqtisodiy aloqalarning o'rnatilishiga 
imkon berdi.
Mustamlaka hududlar Yevropa kapitalining chekka xo'jaligi si- fatida ishlatila 
boshlandi, aslini olganda dunyo savdosiga aylanib qolgan tashqi savdoni 
kengaytirishning asosi bo'lib xizmat qildi. Buyuk geografik kashfiyotlar xalqaro 
mehnat taqsimoti, dunyo xo'jaligi va bozorining vujudga kelishiga asos bo'lib xizmat 
qildi. Savdo-sotiq hajmi oshdi, mustamlakalardan keladigan mahsulot- lar hisobiga 
ularning turlari mislsiz kengaydi. Savdo aylanmasiga avvallari Yevropaga 
noma'lum bo'lgan yangi tovarlar - tamaki, kakao, kofe va boshqa mahsulotlar 
kiritildi. Shu vaqtdan boshlab bunday mahsulotlar juda keng tarqalib ketdi. 
Ziravorlar, guruch, qand iste'moli keskin oshdi.
Dunyo bozorining vujudga kelishi xalqaro savdo-sotiqning nafaqat tuzilishi 
va xususiyatlariga, balki uni amalga oshirish us- ullariga ham radikal o'zgarishlar 
kiritdi. Yangi bozorlarni egal- lash uchun kurashda bir qator davlatlarda 
yakkahukmron savdo kompaniyalari tashkil etila boshladi. Ularning dastlabkilari 
ushbu mamlakat savdogarlarining yer sharining ma'lum hududi bilan savdo-sotig'ini 
boshqarib turardi xolos.