1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

19
Regional hadisələrin Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri
Qorbaçovun “qlasnost” və “perestroyka” siyasətini elan etməsi ilə ermənilər 
Dağlıq  Qarabağın  Ermənistana  birləşdirilməsini  gündəmə  gətirərək  yerli 
azərbaycanlı  əhaliyə  hücum  ediblər.  Nəticədə,  Dağlıq  Qarabağ  Muxtar 
Vilayəti və ətrafındakı yeddi rayon Ermənistan tərəfindən işğal olunub. 
O zaman bu məsələni Türkiyə dövləti ilk olaraq Sovet İttifaqının daxili 
problemi kimi qiymətləndirsə də, Türkiyə ictimaiyyəti daha sərt reaksiyalar 
verib. Türkiyədəki hakimiyyətlər Qarabağ məsələsindəki ehtiyatlılığı hətta 
Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonrakı illərdə də göstərib. 
Sovet  İttifaqının  süqutundan  sonra  Türkiyə  qısa  bir  müddət  tərəfsiz 
mövqe tutaraq, tərəflər arasında vasitəçi olmağa çalışıb. Lakin Türkiyədə 
ictimai  təşkilatlar  Azərbaycana  hərbi  sahədə  dəstək  verməkdən 
çəkinməyiblər. Ermənilərin Qarabağda işğalı davam etdirmələri nəticəsində 
ictimaiyyətin və mətbuatın təzyiqləri ilə Türkiyə hakim dairələri vaxtaşırı 
Azərbaycanı  dəstəkləyən  mövqe  sərgiləməyə  məcbur  olub.  Qarabağ 
döyüşlərində  iştirak  edən  Türkiyədən  gələn  qruplar  bəzən Azərbaycanın 
daxili siyasi mübarizələrinə aktiv müdaxilə etsə də, Azərbaycanda sistemli 
ordu quruculuğu işlərinin başlaması ilə onlar Azərbaycanı tərk ediblər.
Ermənistanın  strateji  müttəfiqi  olan  Rusiya  istər  sovetlər  dönəmində, 
istərsə  də  Sovet  İttifaqı  dağıldıqdan  sonra  Qarabağ  müharibəsinin  kritik 
vaxtlarında erməniləri hərbi cəhətdən dəstəkləsə də, Türkiyə Azərbaycana 
dövlət səviyyəsində bu dəstəyi verməyib. Yalnız 1992-ci ilin mart ayından 
etibarən Türkiyə  silah  embarqosu  həyata  keçirmək  məqsədi  ilə  ərazisinə 
enən  Ermənistan  təyyarələrinin  yoxlanılacağını  bildirib.  Bundan  başqa, 
Türkiyə Ermənistana gedən yardımların Türkiyə üzərindən getməsinə qarşı 
çıxaraq,  Azərbaycanın  Ermənistana  qarşı  iqtisadi  embarqosuna  dəstək 
verib.  1992-ci  ilin  mart  ayında  “Washington  Post”  qəzetinə  müsahibə 
verən Süleyman Dəmirəl türk hökumətinin ciddi təzyiq altında olduğunu 
və daha ciddi addımlar atmaq və ya hərbi müdaxilə etmək məcburiyyətində 
olacağını bildirib.
7
Digər  tərəfdən,  1992-cı  ilin  noyabrında  Türkiyənin  Ermənistana  300 
milyon kv elektrik enerjisi satmaq üçün müqavilə imzalaması Azərbaycanda 
ciddi  narazılıq  yaratmışdı.  Azərbaycanın  ciddi  etirazları  nəticəsində 
müqavilə tətbiq olunmayıb. 
8
Qarabağ  problemindən  fərqli  olaraq,  Naxçıvan  məsələsində  Türkiyə 
aktiv  və  nəticəyə  təsir  edən  bir  mövqedən  çıxış  edib.  Qars  və  Moskva 
7   Svante E. Cornell, Turkey and The Conflict in Nagorno Karabakh, Middle Eastern Studies, Vol.34, 
No.l, January 1998, pp.51-72,  p. 61.
8   Svante E. Cornell, göstərilən əsəri, s. 62, 67. 

---