1-amaliy mashg‘ulot

1-amaliy mashg‘ulot.
Mavzu: O‘rin almashtirish shifrlari.
Almashtirish (podstanovka) usullarining moxiyati bir alfavitda yozilgan axborot simvollarini boshqa alfavit simvollari bilan ma’lum qoida bo‘yicha almashtirishdan iboratdir. Eng sodda usul sifatida to‘gridan-to‘g‘ri o‘rin almashtirishni ko‘rsatish mumkin. Dastlabki axborot yoziluvchi A₀ alfavitning s_oi simvollariga shifrlovchi Aj alfavitning simvollari mos qo‘yiladi. Oddiy xolda ikkala alfavit xam bir xil simvollar to‘plamiga ega bo‘lishi mumkin.
Ikkala alfavitdagi simvollar o‘rtasidagi moslik ma’lum algoritm bo‘yicha K simvollar uzunligiga ega bo‘lgan dastlabki matn T₀ simvollarining raqamli ekvivalentlarini o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi.
Monoalfavitli almashtirish algoritmi quyidagi qadamlar ketma-ketligi ko‘rinishda ifodalanishi mumkin
1-qadam. [lxR] o‘lchamli dastlabki A₀ alfavitdagi xar bir simvol s₀ € T i=1k) ni A₀ alfavitdagi s_0l simvol tartib raqamiga mos keluvchi h₀ (s₀j) songa almashtirish yoli bilan raqamlar ketma-ketligi L_0h ni shakllantirish.
2-qadam. L_0h ketma-ketligining xar bir sonini h_1h= (k₁xh₀i(s₀i)+k₂)(modR) formula orqali xisoblanuvchi L_1h ketma-ketlikning mos soni h_ji ga almashtirish yo‘li bilan L_lh son ketma-ketligini shakllantirish, bu erda k₁- o‘nlik koeffitsent; k₂-siljitish koeffitsenti. Tanlangan k₁k₂ koeffitsentlar h_oi, h_ij sonlarning bir ma’noli mosligini ta’minlashi lozim, h_ij=0 olinganida esa h_ij=R almashinuvi bajarilishi kerak.
1-qadam. L_ih ketma-ketlikning xar bir soni h_ih(s_li) ni [lxR] o‘lchamli shifrlash alfavitning mos S_ji, € Ti(i^=1k) simvoli bilan almashtirish yo‘li bilan Ti shifrmatnni xosil qilish.
2-qadam. Olingan shifrmatn o‘zgarmas B uzunlikdagi bloklarga ajratiladi. Agar oxirgi blok to‘liq bo‘lmasa blok orqasiga maxsus simvol-to‘ldiruvchilar joylashtiriladi (masalan:*).
Shifrlovchi jadval usulida kalit sifatida quyidagilar qo‘llaniladi:
-jadval o‘lchovlari;
-so‘z yoki so‘zlar ketma-ketligi;
-jadval tarkibi xususiyatlari.
Masalan:
T₀=KADRLAR TAYYORLASH MILLIY DASTURI
K=4x7; B=4;
Ushbu axborot ustun bo‘yicha ketma-ket jadvalga kiritiladi:

K	L	А	L	I	Y	T
А	А	YO	А	L	D	Y
D	R	Е	SH	L	А	R
R	Т	R	M	I	S	I

Natijada, 4x7 o‘lchovli jadval tashkil qilinadi. Endi shifrlangan matn qatorlar bo‘yicha aniqlanadi, ya’ni o‘zimiz uchun 4 tadan belgilarni ajratib yozamiz.

KLAL_IYTA_AYAL_DUDR_YoShLA_RRTR_MISI Bu erda kalit sifatida jadval o‘lchovlari xizmat qiladi. Oddiy o‘rin almashtirish usulidan tashqari kalit yordamida o‘rin almashtirish usuli xam mavjud. Shifrlash jadvalidan kalit orqali foydalaniladi.