3
Cəlil Məmmədquluzadə adına
Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram
Teatrında Əli Əmirlinin “Onun iki
qabırğası” adlı komediyasının məşq-
lərinə başlanılıb.
Tamaşanın quruluşçu rejissoru
Xalq artisti Kamran Quliyev, quru-
luşçu rəssamı Naxçıvan Muxtar Res-
publikasının Əməkdar rəssamı Əbül-
fəz Axundov, musiqi tərtibatçısı
Azərbaycan Respublikasının Əmək-
dar mədəniyyət işçisi İmamqulu Əh-
mədovdur.
Yeni tamaşada rolları Azərbaycan
Respublikasının Əməkdar artistləri
Əbülfəz İmanov və Behruz Hax-
verdiyev, aktyor və aktrisalar Zəminə
Baxşəliyeva, Nurbəniz Niftəliyeva,
Zakir Fətəliyev və Nazlı Hüseyn-
quluyeva ifa edirlər. Komediyanın
premyerası mart ayının sonlarında
nəzərdə tutulub.
Qeyd edək ki, bu tamaşa ilə bə-
rabər, Naxçıvan Dövlət Musiqili
Dram Teatrında Tofiq Seyidovun
rejissorluğu ilə Moris Meterlinqin
“Göy quş” əsərinin də məşqləri da-
vam edir. Hər iki tamaşa teatrın
builki repertuarına salınıb. Bundan
başqa, teatrsevərlər bu il Məmməd
Səid Ordubadinin “Qılınc və qələm”
əsəri və Hüseyn Cavidin “İblis” dra-
mı əsasında səhnələşdirilən tama-
şalara da baxa biləcəklər.
“Atasının, anasının əlini öpdü,
halallaşdı, “salamat qalın!” –
dedi. Təpəgözün olduğu Salaxana
qayasına gəldi”.
Sivilizasiyasının ilkinliyini bu
gün də qoruyub saxlayan çoxlu
sayda tarixi abidələr var ki, onlardan
biri də mağaralardır. Azərbaycanda
belə mağaraların sayı kifayət qə-
dərdir. Böyük və Kiçik Qafqaz sıra
dağlarının ətəklərində, Naxçıvan
Muxtar Respublikasında, Kəlbəcər,
Zəngilan, Gədəbəy, Göygöl, Şamaxı
və Füzulidə aşkar edilmiş mağaraların
yaşı minilliklərə gedib çıxır.
Naxçıvan Muxtar Respublika-
sında yerləşən, qədim tarixi abidəmiz
olan, “Kitabi-Dədə Qorqud”un “Ba-
satın Təpəgözü öldürdüyü boyu”nda
adıçəkilən Salaxana mağarası da
bunlardan biridir.
AMEA-nın müxbir üzvü, mər-
hum Səfərəli Babayevin müəyyən
etdiyi indiki Babək və Şərur rayon-
larının qovuşduğu ərazidə yerləşən
Salaxana mağarası Naxçıvanın qədim
tarixinə nəzər salmaq üçün güzgüdür.
Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, “Ki-
tabi-Dədə Qorqud” dastanında Tə-
pəgözün iki mağaradan – böyük və
kiçik mağaralardan istifadə etdiyi
göstərilir. Akademik İsa Həbibbəyli
bu barədə yazır: “Kitabi-Dədə Qor-
qud”un həmin boyundakı Basatın
oturduğu, yəni yaşadığı yurd kimi
təsvir edilən Günortac yer adının da
Salaxana – Qazma mağaraları əra-
zisinə yaxın olması bu ehtimalı daha
da dərinləşdirir. Çox ehtimal ki, Sa-
laxana qayası, bütövlükdə, Təpə -
gözün oğuzların arasından qovularkən
gəlib yerləşdiyi “uca dağ məskəni”
olan ərazinin ümumi adıdır”.
Səfərəli Babayev də Babək ra-
yonunun dağlıq sahəsində Salaxan
qayası, Salaxan yurdu və Salaxan
mağarasının olduğunu yazırdı: “Sa-
laxana mağarası Salaxana qayası
ərazisində yerləşən bir mağaradır.
Təpəgözün Basatla vuruşduğu Sa-
laxana mağarası quruluşuna görə
Qazma mağarasına bənzəyir. O biri
mağara isə Təpəgözün silah-sursat,
ərzaq anbarı təəssüratı yaradır”.
Salaxana Babək rayonu ərazisində
təbiət abidəsidir. Xalq arasında da
bu adla tanınır. “Naxçıvan Abidələri
Ensiklopediyası”nda Salaxan yurdu
və Salaxana mağarası barəsində oxu-
yuruq: “Salaxana dərəsi və ətrafı
mürəkkəb tektonik quruluşa və relyefə
malikdir. 4 kilometrə qədər uzanan
konvoyları, çətin keçilən struktur ter-
raslı Salaxana dərəsi və onu əhatə
edən bölgə, əsasən, sahəvi, pelitomorf,
nazik təbəqəli və gilli-qumlu əhəng-
daşlarından, gildən və kon qlo me -
ratlardan ibarətdir. Vahimə doğuran
dərənin sonunda, sağ tərəfdə, qaya-
ların arasında iki mağara var”.
“Kitabi-Dədə Qorqud” da həmin
məkanın adı belə çəkilir: “Basat de-
yir: “Mütləq gedəcəyəm!” Qazan
deyir: “Özün bilərsən”. Atası ağlayıb
deyir: “Oğul, ocağımı sahibsiz qoy-
ma, rəhm elə, getmə!” Qolundan
bir tutam ox çıxardı, qurşağına ke-
çirdi. Qılıncını da qurşandı. Yayını
qoluna saldı. Ətəklərini yığışdırdı.
Atasının, anasının əlini öpdü, halal -
laşdı, “salamat qalın!” – dedi. Tə-
pəgözün olduğu Salaxana qayasına
gəldi. Gördü ki, Təpəgöz arxasını
günə verib yatır”.
Alman şərqşünası Fridrix fon Dit-
sin qənaətinə görə, Homer Asiya sə-
yahətində Təpəgöz əfsanəsini eşidib
və Polifemin əsas həyatını oradan
alıb. Kim bilir, o, bəlkə, əfsanəni hər
hansı bir oğuz qəbiləsindən eşidib.
Bu müqəddəs torpağın hər qarışını
gəzmək, dolaşmaq, hər daşı, qayası
tarix olan yerləri görmək, tarixin
səsinə qulaq asmaq, dövrün nəfəsini
duymaq dünənimizi öyrənmək ba-
xımından hər birimizin vətəndaşlıq
borcuna çevrilməlidir. Elə məkanlar
axtarmaq, tapmaq, qorumaq, gələcək
nəslə ötürmək də eləcə. Salaxana
mağarası da Naxçıvan torpağının
böyük əhəmiyyət daşıyan tarixi mə-
kanlarından biridir. Bununla fəxr
etməklə qalmayıb, sirli həqiqətləri
öyrənməyə çalışmalıyıq. Çünki bu
həqiqətlər bizim şərəfli tariximizin
daş səhifələridir.
Görkəmli Xalq rəssamları Tahir Salahovun, Toğrul
Nərimanbəyovun, Naxçıvan Muxtar Respublikasının
Əməkdar incəsənət xadimi Şamil Qazıyevin, rəssam-
lardan Eyyub Hüseynovun, Davud Kazımovun, Yuran
Məmmədovun və digərlərinin əsərləri muzeyə gələn
tamaşaçıların marağına səbəb olur.
Bu yazıda yuxarıda adları qeyd olunan rəssam-
lardan biri, Azərbaycanın Xalq rəssamı Toğrul
Nəriman bə y ov un qədim diyarımıza həsr olunmuş
və 30 ildən artıq bir müddətdə Naxçıvan Dövlət
Tarix Muzeyində qorunub saxlanılan və nümayiş
etdirilən “İbtidai insanların məişəti”, “İbtidai insanların
ov səhnəsi”, “Əlincəqalanın müdafiəsi”, “Naxçıvan
orta əsrlərdə” və “Naxçıvan bazarı” adlı rəsm əsərləri
haqqında oxucularımıza məlumat verəcəyik. Əvvəlcə
bu möhtəşəm əsərlərin müəllifi Toğrul Nərimanbəyovun
kimliyi haqqında oxuculara qısa məlumat vermək istə-
yirik. İstedadlı rəssam Toğrul Nərimanbəyov 1930-cu
ildə anadan olub. 1950-ci ildə Ə.Əzimzadə adına rəs-
samlıq məktəbini, 1955-ci ildə isə Litva Dövlət Rəs-
samlıq İnstitutunu bitirib. 1950-ci ildən etibarən bir
çox yerli və beynəlxalq sərgilərdə iştirak edib. 1955-ci
ildə SSRİ Rəssamlar İttifaqına üzv qəbul edilib.
1964-cü ildə Azərbaycan SSR-in Əməkdar, 1967-ci
ildə isə Xalq rəssamı fəxri adlarına layiq görülüb.
1989-cu ildə SSRİ Xalq rəssamı adını alıb. Ölkə
Prezidenti cənab İlham Əliyevin “Toğrul Nəriman bəyovun
80 illik yubileyi haqqında” imzaladığı Sərəncam (22
iyun 2010-cu il) rəssamın yaradıcılığına verilən yüksək
qiymətin, ona göstərilən diqqət və qayğının bariz nü-
munəsidir. Toğrul Nərimanbəyov həmçinin müstəqil
Azərbaycanın “İstiqlal” (2000) və “Şərəf” (2010)
ordenləri ilə təltif edilib.
Toğrul Nərimanbəyovun yuxarıda adları çəkilən
beş rəsm əsəri 1983-cü ildə Naxçıvan Dövlət Tarix
Muzeyinin əsas fondunda qeydiyyata alınıb. Həmin
əsərlərin hamısı kətan üzərində yağlı boya ilə işlənib.
Görkəmli rəssamın muzeydəki tematik tablolardan
ibarət əsərlərinə tamaşa etdikcə kompozisiya dolğun-
luğunun, obraz bolluğunun, zəngin koloritin şahidi
oluruq.
“İbtidai insanların məişəti” əsərində hələ ibtidai
icma dövründə insanların yaşam tərzi təsvir edilib.
Həmin kompozisiyada odun əldə olunması, oda sitayiş,
ibtidai insanların yaşadıqları mağaraların işıqlandırıl-
masında, ovladıqları heyvanların ətinin bişirilməsində
oddan istifadə olunduğu ön planda göstərilib. Kom-
pozisiyada ibtidai insanların od qalayıb onun əhatəsində
dövrə vurması, iki nəfərin ovladığı heyvanı mağaraya
gətirməsi nisbətən arxa planda təsvir edilib. Həmçinin
ön planda qaya parçası üzərində yandırma yolu ilə
hər hansı bir hiptoqrafik işarəni həkk etməsi səhnəsi
verilib.
Toğrul Nərimanbəyov ibtidai insanların məişəti ilə
yanaşı, onların əsas məşğuliyyətlərindən olan ovçuluğu
da kətan üzərində təsvir edib. “İbtidai insanların ov
səhnəsi” adlı əsəri bu qəbildəndir.
İbtidai dövrdə odu əldə edən insanların qidalan-
masının əsas mənbələrindən biri məhz ov zamanı qa-
zandıqları qənimətlər olub. Əsərdə insanların gecənin
qaranlığında vəhşi heyvan sürülərini odla qorxutması,
onları qovub dağların başından dərəyə yuvarladıb
tələyə salması, sonra sümüklərdən hazırlanmış kəsici
və deşici alətlərdən istifadə etmələri kompozisiyanın
mərkəzində təsvir olunub.
Toğrul Nərimanbəyovun muzeyin ekspozisiyasında
nümayiş etdirilən digər bir əsəri isə “Əlincəqalanın
müdafiəsi” adlanır. Rəssamın bu tablosunda Əlincə-
qalanın ətəyində geniş bir ərazidə döyüş səhnəsini
görürük. Əsərdə 14 il Əmir Teymurun qoşunlarının
hücumlarına qarşı mərdliklə mübarizə aparan əlincə-
lilərin simasında xalqımıza məxsus məğrurluq, mü-
barizlik və vətənpərvərlik əzmi ifadə olunub. Uzun
illər yadellilərə qarşı müqavimət göstərən Əlincəqalanın
özünəməxsus əzəməti də kompozisiyada öz uğurlu
həllini tapıb.
“Naxçıvan bazarı” adlı əsərində Toğrul Nəriman -
bəyov kətan üzərində bazar kompozisiyasını can-
landırmaqla bərabər, burada xalqımızın məişətini
və etnoqrafiyasını da məharətlə göstərə bilib. Bərəkətli
Naxçıvan torpağında yetişdirilən meyvə və tərəvəz-
lərin, naxçıvanlı xalçaçılar tərəfindən toxunan xal-
çaların, kilimlərin və palazların, ustaların hazırladıqları
dulusçuluq və misgərlik məmulatlarının təsviri bu
bölgədə sənətkarlığın inkişafından xəbər verir. Kom-
pozisiyada yüklü dəvələrin təsviri isə İpək Yolu
üzərində yerləşən Naxçıvanda ticarətin inkişafının
göstəricisidir.
Rəssamın “Naxçıvan orta əsrlərdə” adlı əsəri
doğma diyarımızın qədim tarixi və mənzərəsi haqda
çox şey deyir və tamaşaçıda bu əfsanəvi yurd yeri
haqqında gözəl duyğular yaradır. Kompozisiyanın
mərkəzində dəvə karvanı ilə hərəkət edən sarvan
təsviri əsrarəngiz Şərq dünyasının nağılını xatırladır.
Əsərin fonunda isə qədim Şərq memarlığı üslubunda
inşa edilmiş köhnə binalarla yanaşı, Naxçıvanqala və
“İmamzadə” kompleksi də təsvir olunub. Səmaya
ucalan dağların zirvələri buludlarla əhatələnib. Rəssam
Naxçıvan təbiətinə məxsus xüsusiyyətləri dəqiqliklə
göstərməyə çalışıb.
Göründüyü kimi, Toğrul Nərimanbəyovun çox-
şaxəli yaradıcılığında Naxçıvan mövzusu xüsusi yer
tutur. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, onun Nax-
çıvanla bağlı yaratdığı rəsm əsərlərində Naxçıvanqala
və Əlincəqala da təsvir olunub. Vaxtilə müdafiə
məqsədilə istifadə edilən bu qalalarda son illərdə
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin
müvafiq sərəncamları ilə elmi-tədqiqat və bərpa
işləri aparılıb, onların yerləşdikləri ərazilərdə abadlıq
tədbirləri həyata keçirilib. Bu gün istər Naxçıvanqala,
istərsə də Əlincəqala ərazisində yaradılan muzeyləri
ziyarət edən hər kəs Naxçıvan tarixində öz yeri
olan bu qalalar haqqında ətraflı məlumatlar əldə
edə bilir.
Toğrul Nərimanbəyovun yaradıcılığını dərindən
öyrənməyə səy göstərən bələdçilərimiz muzeyə
gələn tamaşaçılara Naxçıvan tarixinin müxtəlif
dövrləri barədə verdikləri məlumatları rəsm əsərləri
ilə əlaqələndirməklə həmin məlumatları daha da
zənginləşdirməyə çalışırlar.
1924-cü ildə yaradılan Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyi ötən illər ərzində formalaşaraq xeyli zənginləşdirilib.
Hazırda muzeyin fondunda 49 minə yaxın eksponat var. Onların 34 mindən çoxu əsas fondlarda
mühafizə olunur. Muzeyin zəngin və çoxçeşidli kolleksiyaları içərisində rəsm əsərləri xüsusi yer tutur.
Muzeyin fondunda 150-yə yaxın rəsm əsəri qorunub saxlanılır və onların da bir qismi ekspozisiyada
nümayiş etdirilir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası
Səhiyyə Nazirliyinin mətbuat xid-
mətindən aldığımız məlumata görə,
2016-cı ildə Naxçıvan Muxtar Res-
publikasında əhalinin sayı 449 min
143 nəfər olub. Bu, 2015-ci illə mü-
qayisədə 1,4 faiz artım deməkdir.
Ötən il muxtar respublikada 6 min
510 yeni uşaq doğulub. Uşaq ölümü
kəskin şəkildə azalıb. Belə ki, 2016-
cı ildə dünyasını dəyişənlər arasında
0-17 yaşadək uşaqlar 0,3, körpə ölü-
mü isə 1,5 promilli təşkil edib. Təbii
artım 4 min 660 nəfərə çatıb. Yeni
doğulanlar arasında 52 faizlə oğlanlar
üstünlük təşkil edir. 48 faiz isə qız-
ların payına düşür. Doğum göstəri-
cisinin artması, ölüm hallarının isə
aşağı düşməsi nəticəsində təbii ar-
tımın yüksəlməsində muxtar res-
publikada tibbi qulluq və səhiyyə
xidmətlərinin müasir səviyyədə təş-
kili də əhəmiyyətli rol oynayır. Nax-
çıvan şəhərində və muxtar respub-
likanın rayonlarında hamiləliyin er-
kən qeydiyyata alınması, bu istiqa-
mətdə göstərilən tibbi xidmətin
daha da yaxşılaşdırılması, bütün do-
ğuşların xəstəxanada idarə olunması
işi yüksək səviyyədə təşkil edilib.
4
S
on zamanlar gənclər arasında bədənə
döymə, yəni tatuaj etdirmək “popul-
yarlıq” qazanıb. Qeyd etmək lazımdır ki,
tatuaj nəinki gənclər, hətta ortayaşlı nəslin
nümayəndələri arasında da dəb halına çev-
rilib. Təəssüf ki, keçmişdə nənələrimizin
xınalı əlləri bu gün öz yerini tatuajlı əllərə
verir. Hərdən düşünürəm ki, bizə kəlağayı
kimi incə miras qoyub getmiş nənələrimiz
məsləhətli olsa idi, tatuajı da miras qoyar,
ona sahib çıxmağımızı vəsiyyət edərdi.
Başına hələ də kəlağayı örtən nənələri, gə-
linləri olan bir ölkədə tatuaj daşıyıcılarının
olması heç də arzuolunan deyil. Bəs gəlin
görək nədir bu bizim milliliyimizlə heç də
yovuşmayan tatuaj?
Tatuaj müxtəlif simvollar və ya şəkillərin
bədəndə əks etdirilməsidir. Bəzilərinə tatuajın
psixoloji və dini baxımdan izahı məlum ol-
masa da, insanların çoxu tibbi baxımdan
onun fəsadlarından xəbərdardır. Bəli, tibbi
biliyinin olub-olmamasından asılı olmayaraq,
çoxları bilir ki, tatuaj zamanı bəzi təhlükəli
xəstəliklərlə üzləşmək mümkündür. Belə hal-
larda yarana biləcək xəstəliklər barədə daha
dolğun cavab almaq üçün Naxçıvan Muxtar
Respublikası Yoluxucu Xəstəliklər Mərkəzinin
Dəri-zöhrəvi şöbəsinin həkimi Fatma Məm-
mədliyə müraciət etdik:
– Aparılan tədqiqatlar nəticəsində döymənin
insan sağlamlığına, xüsusən də dəriyə vurduğu
ziyanlar aşkar edilib. ABŞ-da və Avropanın
bir çox ölkələrində qalıcı, yəni daimi döy-
mələrdə istifadə olunan maddələrin 40 faizdən
çoxunun tibbi cəhətdən qadağan olunduğu
ortaya çıxıb. Qeyri-peşəkar şəxslər tərəfindən
edilən döymələrdə, əsasən, avtomobil boyaları,
printer mürəkkəbləri kimi kimyəvi maddə-
lərdən istifadə edilir ki, bu da dəridə ağır də-
rəcəli yanıqların əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Fatma Məmmədlinin sözlərinə görə, şü-
ursuz şəkildə edilən bu əməliyyat gen muta-
siyalarına, hamilə qadınların və onların bət-
nindəki körpələrin anomaliyalarına, xərçəng
xəstəliyinə və bir çox biokimyəvi reaksiyalara
səbəb olur. Döymə QİÇS (AİDS), herpes vi-
rusu, hepatit B, hepatit C, sifilis kimi ciddi
yoluxucu xəstəliklərin yayılmasına gətirib
çıxarır. Bununla yanaşı, dəridə allergik re-
aksiyalar, limfa vəzlərinin iltihablaşması baş
verir. Metal tərkibli döymələr MRT müayinəsi
zamanı şiddətli ağrılar törədir.
Genetik cəhətdən allergik reaksiyalara
meyilli və eyni zamanda dəri ilə bağlı xroniki
xəstəlikləri olan şəxslərin döymə etdirməsi
çox risklidir. Bu cür problemləri olan xəstə-
lərdə döymədən sonra ekzema, psoriaz (pullu
dəmrov), övrə və dərialtı ödemlərin əmələ-
gəlmə ehtimalı böyükdür.
Psixoloq Şahnaz Məmmədova isə tatuajlı
insanların bir çoxunda psixoloji problemlərin
aşkarlandığını vurğulayır:
– Bəzi alışqanlıqların sürətlə yayılmasına
baxmayaraq, çox az adam onların risklərini
bilir. Dünyada hər yaşdan, hər peşədən olan
qadınlar və kişilər arasında tatuaj artıq dəb
halını alıb. Bu işə girişənlər bu keçici duyğunu
qalıcı hala saldıqlarını bilmirlər. Döymənin
kökünə baxsaq, görərik ki, o, nişandır. Məsələn,
əvvəllər həbsxanada olanlar, dəniz quldurları
bu işarələrlə bir-birini tanıyıb, informasiya da-
şıyıcısı kimi döymənin növündən kimin kim,
nəçi olduğunu öyrəniblər. Sonralar isə insanlar
döymədən seçilmək, fərqli görünmək üçün
istifadə etməyə başlayıblar. Fərqli görünüşə
sahib olmağa çalışan gənclərin bəzən psixoloji
vəziyyətləri düşündüyümüz qədər ürəkaçan
deyil. Döymələrin şəklinə baxanda o insanların,
xüsusilə də gənclərin düşüncələrini oxumaq
çətin olmur. Bu fərqlilik onlara anormal özgüvən
verir və bəzi hallarda cəmiyyətdən təcrid olun-
mağa vadar edir. Nəticədə, onlarda özünə qa-
panma və intihara meyillilik artır.
Şahnaz Məmmədova deyir ki, bu gün ən
çox döymə etdirənlər yeniyetmələrdir. Yeni-
yetmə isə gündə bir fikrə düşə bilər. Kimisi
fərqli görünmək, seçilmək üçün, kimisi də
başqa bir səbəbdən döymə etdirir. Əksər tatuaj
etdirənlər mütləq nədənsə əziyyət çəkir: al-
koqolizmdən, yaxud digər asılılıq yaradan
vərdişlərdən. Biz onların istəklərinə qarşı de-
yilik. Sadəcə, bir istək müəyyən müddətdən
sonra narahatlıq yaradacaq, əzab verəcəksə,
bunu düşünüb etmək yolunda israrlıyıq. İnsanlar
heç nəyi səbəbsiz etmirlər. Atılan hər addım,
verilən hər qərarın iç dünyamızda bir qarşılığı
var. Döymə etdirmə arzusunun da belə. Döy-
mənin ümumi məqsədi xaricdən baxanda daha
zövqlü görünmək olsa da belə, şüur altında
sosial-psixoloji səbəblər yatır. Döymə etdir-
məklə bağlı araşdırmalar onu göstərir ki, ilk
döymə etdirmə yetkinlik dövrünə təsadüf edir.
Döyməyə bədənin estetik gözəlliyi kimi ba-
xanlar da var. Hətta bəzi araşdırmalarda,
xüsusilə yetkin yaş dövründə olanlara niyə
döymə etdirdiklərini sual veriblər. Yüzdə 25-i
niyə etdirdiyini bilmədiyini, yüzdə 25-i estetik
olaraq özünə daha güvən qazandığını, yüzdə
25-i bir çox başqa səbəb söyləyib.
Valideynlər övladlarını belə bir zərərli
vərdişdən uzaq tutmaq üçün kiçik yaşlarından
bu barədə təbliğat aparmalıdırlar. Bildiyimiz
kimi, uşaqlar bir-birlərindən davamlı olaraq
təsirlənirlər. Ən yaxşı telefona sahib olmaq,
ən yaxşı geyinmək kimi döymə də uşaqlar
arasında bir dəb halını almaqdadır. Ailələr
bu məqamda döymənin bəzi tibbi risklərindən
uşaqlara açıqlamalar verməklə onları bu hə-
vəslərindən uzaqlaşdıra bilərlər. Bu tibbi
risklərin içində ölümcül niyyətli QİÇS-dən
hepatit B və hepatit C, tetanoza qədər bir
çox xəstəliklər haqqında danışmalı, döymə
ilə yoluxan xəstəliklər barədə məlumat ver-
məlidirlər.
...Bəs gəlin görək İslam dinində bu haqda
nə deyilir? Tatuaj İslam dinində necə qəbul
edilir? Ən əsası da o, eşitdiyimiz kimi, doğ-
rudan da günah sayılırmı?
Məsələ ilə bağlı Naxçıvan Muxtar Res-
publikası Dini Qurumlarla İş üzrə İdarənin
əməkdaşı Bəhruz Gülmalıyevlə həmsöhbət
oluruq:
– Tatu, yəni döymə insan dərisində boya
maddəsiylə çəkilən qalıcı şəkil deməkdir.
İnsanlar qədim zamanlardan bəri bu işlə
məşğul olublar. Keçmişdə döymə dəriyə yan-
yana kiçik dəliklər açmaq və bu dəliklərə
sürmə, mürəkkəb, xına və boyaq maddələri
sürtməklə edilirdi. Bununla yanaşı, döymə
etməyin bıçaqla və ya dırnaqla dəridə dərin
yarıqlar açmaq kimi başqa üsulları da var
idi. Modern döyməçilər isə xüsusi olaraq
hazırlanmış elektrik döymə aparatlarından
istifadə edirlər. Elektrik döymə aparatı insan
bədənində kiçik nöqtələr şəklində dəliklər
açır, sonra həmin dəliklərə müxtəlif rəngli
boyaq maddələri sürtülür.
Bütün səmavi dinlər döymə etdirməyi haram
buyurur. Məsələn, Tövratda bədənə döymə
etdirmək ölmüş adam üçün ağı deyib ağlayanın
dırnaqlarıyla üzünü yırtmasına bənzədilib:
“Ölülər üçün bədəninizdə yara açmayacaqsınız,
özünüzə döymə işarəsi qoymayacaqsınız”.
Ərəbcə “vaşm” sözü ilə ifadə edilən döymə
Məhəmməd Peyğəmbər dövründə cahillik
çağının bir qalığı olaraq, xüsusilə qadınlar
arasında məşhur idi. Ən gözəl şəkildə yara-
dılan insan simasının təbii görünüşünün süni
yolla dəyişdirilməsinə qarşı çıxan Məhəmməd
Peyğəmbərin bədənə edilən döymə ilə bağlı
narazılıq bildirən hədislərinə də rast gəlirik.
Döymə etdirmənin dini hökmü baxımından
qadınla kişi arasında fərq yoxdur.
Yaxşı ki muxtar respublikada bu halla
çox az qarşılaşmaq mümkündür. Ümumiy-
yətlə, bu coğrafi məkanın əhalisinin çox az,
hətta deyə bilərəm ki, cüzi bir hissəsi tatuaj
sahibidir.
Zənnimcə, muxtar respublikada yaşayan
gənclərin də bu mövzuda fikirlərini öyrənmək
lap yerinə düşər. “Gəncliyimiz gələcəyimizdir,
onların düşüncələrindən yan ötmək olmaz”, –
deyib üz tuturuq gənclərə.
Ziyalı gənc Vurğun Əsgərli tatuaj barədə
düşüncələrini bizimlə belə bölüşür:
– Döymənin tarixi olduqca qədimdir. Keç-
mişdə Misir piramidalarından çıxan fironların
mumiyalanmış bədənlərində tatulara rast gə-
linib. Belə tatular qədimdə qoruyucu, sehrli
güc kimi qəbul edilirdi. Mədəni cəhətdən
daha inkişaf etmiş qədim Yunanıstan və antik
Romada tatuaj barbarlıq nümunəsi sayılır və
bəyənilmirdi. Müasir dövrdə gənc lərin tatulara
meyil etməsi, onları bəyənməsi qəribə və
anlaşılmazdır. Əvvəla, bu, QİÇS kimi xəstə-
liklərin yayılmasına səbəb olur. Digər tərəfdən
isə başqalarından fərqli görünmək istəyini
bu cür ucuz hərəkətlərlə təmin etməyə çalış-
maq, sadəcə, gülüncdür. Yaşadığımız həyat
bizə xarici görkəmində dəyişiklik edərək,
müxtəlif formalarda görünərək özünə sevgi,
diqqət cəlb etməyin mümkün olmadığını
sübut edib. Fərqlilik, digərlərindən öndə
olmaq elm, ağıl, məntiq, mədəniyyət ilə
mümkündür ki, insana yaraşan da məhz bu
ali dəyərlər uğrunda yaşayıb bu dəyərlərlə
fəxr etməkdir. Bundan əlavə, Uca Yaradan
hər bir insanı ən möhtəşəm şəkildə yaradıb.
Fikrimcə, süni dəyişikliklərə ehtiyac yoxdur.
Sədayə Qurbani də bu mövzuda fikirlərini
bizimlə bölüşür:
– Dövrümüzdə, yaşadığımız mühitdə in-
sanların tatuaja baxışı o qədər də yaxşı deyil,
eləcə də mənim. Buna səbəb kimi bəziləri
onun dini baxımdan günah olduğunu, bəziləri
isə tibbi baxımdan fəsadlarını misal göstərirlər.
Mən belə düşünürəm ki, gənc yaşlarında
edilən döymə bir həvəs, fərqlənmə nişanəsidir.
Bunu da nəzərə almalıyıq ki, dərimiz həmişə
indiki kimi təravətli qalmayacaq. Bu da o
deməkdir ki, gəncliyimizdə sevərək etdiyimiz
tatuaj illər sonra dərimizin deformasiyası
zamanı öz formasını itirərək xoşagəlməz bir
görüntü əmələ gətirə bilər. Buna görə də
belə qərar verməzdən əvvəl zamanı da göz
önünə gətirmək lazımdır.
Hazırda ən mürəkkəb təsvirləri belə, insan
bədəninin müəyyən nahiyələrinə həkk etmək
mümkündür. Digər bir məsələ isə onun rən-
gindədir. Fikir versək, görərik ki, əvvəlki
dövrlərdəki tatuajlar yaşıl rəngdə olub. Bir
qaynaqda deyilir ki, döymə ilə tatuaj, əslində,
fərqli anlayışlardır. Döymə hər hansı bir yerin
izi, ləkəsi deməkdir. Döymə həbsxananın,
məhəllə qarajlarının qaranlıqlarının yadigarıdır.
Amma tatuaj sırf peşəkar bir incəsənətdir.
Yəni sözügedən tatuajların yaşıl rəngdə olması,
əslində, sübut edir ki, onlar tatuaj deyil, ondan
nisbətən fərqlənən döymədir. İstəyinə görə
vurulan piqmentin tündlüyündən asılı olaraq
sarı, qara, yaşıl, qırmızı və sair rənglərdə də
tatuaj etdirmənin mümkün olduğunu bildiyimiz
üçün bu iddia ilə tam razılaşa bilmirik. Əvvəldə
də qeyd edildiyi kimi, hər kəsin öz iradəsi,
müəyyən mənada istədiyini etmək haqqı var.
Məqsədimiz tatuaj etdirmək istəyən insanları,
xüsusilə də gəncləri bu barədə maarifləndirərək
onları bu işə qərar verməzdən əvvəl bir daha
düşünməyə vadar etməkdir. Atalarımız de-
mişkən, yüz dəfə ölç, bir dəfə biç ki, sonradan
etdiyinin peşmançılığını çəkməyəsən!
Qeydiyyat №: 575
Əlyazmalara cavab verilmir
və onlar geri qaytarılmır
ØßÐÃqapısı
Ünvan: AZ-7000,
Naxçıvan şəhəri, “Təbriz” küçəsi 1.
Telefonlar: Məsul katib: 545-62-47
Şöbələr: 545-81-44, 545-51-18
Müxbirlər: 545-75-21, Faks: 544-52-52
E-mail: serqqapisi@nakhchivan.az
Həkim Fatma Məmmədli: “Tatuaj ciddi yoluxucu xəstəliklərin sürətlə yayılmasına
gətirib çıxarır”.
Dini Qurumlarla İş üzrə İdarənin əməkdaşı Bəhruz Gülmalıyev: “Bütün səmavi
dinlər döymə etdirməyi haram buyurur”.
Ziyalı gənc Vurğun Əsgərli: “Fərqlilik, digərlərindən öndə olmaq elm, ağıl, məntiq,
mədəniyyət ilə mümkündür”.
S
/№
Şəhər və rayonlar
Təbii qazın
həcmi
(kubmetr)
Təbii qazın
dəyəri
(manat)
Daxil olan
vəsait
(manat)
Ödənilmə
faizi
1. Şahbuz rayonu
1279230
130921
131551
100,5
2. Ordubad rayonu
2230256
223628
224329
100,3
3. Babək rayonu
4169036
417715
418559
100,2
4. Culfa rayonu
2320563
232219
232605
100,2
5. Şərur rayonu
3693256
370051
370499
100,1
6.
Naxçıvan şəhəri
5378263
547306
547844
100,1
7. Sədərək rayonu
454013
45401
45422
100,0
8. Kəngərli rayonu
1596560
159686
159697
100,0
9.
Muxtar respublikanın
müəssisə və təşkilatları
12465855
2490936
2057270
82,6
Naxçıvan Muxtar
Respublikası üzrə cəmi:
33587032
4617863
4187776
90,7
Naxçıvan Şəhər Uşaq-gənclər
idman məktəbində yeniyetmələr
(2002-2004-cü illər) arasında yu-
nan-Roma güləşi üzrə Naxçıvan
şəhər açıq birinciliyi keçirilib.
Naxçıvan Şəhər Gənclər və
İdman İdarəsinin rəisi Xəyal Qur-
banov, Naxçıvan Muxtar Res-
publikası Güləş Federasiyasının
sədr müavini Faiq İsgəndərov
çıxış edərək yarışın qaydaları
haqqında idmançılara məlumat
veriblər.
Birincilikdə 10 çəki dərəcəsi
üzrə 50-yə yaxın güləşçi qüv-
vəsini sınayıb. Açıq birincilikdə
Naxçıvan şəhəri və Sədərək ra-
yonunun idmançıları iştirak
ediblər. Yarışın yekununa əsasən,
Mirsamir Seyidov, Turqay Al-
lahverdiyev, Hüseyn Əhmədli,
Heydər Nəcəfov, Heydər Hey-
dərov, Abbas Nəzərəliyev, Əli
Əlioğlu, Rəvan Bayramov, Elnur
Əlizadə və Qoca Əhmədov mü-
vafiq olaraq 35, 38, 42, 46, 50,
54, 58, 63, 69 və 76 kiloqram
çəki dərəcələrində birinci yerə
layiq görülüblər.
Hər çəki dərəcəsində I, II və
III yerləri tutan idmançılara Nax-
çıvan Şəhər Gənclər və İdman
İdarəsinin diplomları təqdim
edilib.
Şərur Olimpiya-İdman Kom-
pleksində qızlar üçün üzgüçülük
və bədii gimnastika üzrə böl-
mələr fəaliyyətə başlayıb.
Bölmələrin ixtisaslı müəllim-
lərlə təmin edilməsi də diqqət
mərkəzindədir. Buna görə Nax-
çıvan Muxtar Respublikası Gənc -
lər və İdman Nazirliyi və Azər-
baycan Respublikası Bədii Gim-
nastika Federasiyasının birgə təş-
kilatçılığı ilə Yengicə kənd tam
orta məktəbinin ixtisaslı fənn
müəllimi Sevinc Nəcəfova Bakı
şəhərinə bədii gimnastika üzrə
ixtisasartırma kursuna göndəri-
ləcək. Bu addımlar 2017-ci il
yanvarın 14-də Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisində
“Naxçıvan Muxtar Respublika-
sında bədən tərbiyəsi və idmanın
hazırkı vəziyyəti və qarşıda duran
vəzifələr” mövzusunda keçirilən
müşavirədə verilmiş tapşırıqlara
əsasən atılıb.
İtmişdir
Orucov Asif Sultan oğlunun adına verilmiş
sürücü lük vəsiqəsi itdiyindən etibarsız sayılır.